Για το Ασφαλιστικό θα διατυπώσω 10 θέσεις:
1. Το ασφαλιστικό πρόβλημα σήμερα στην Ελλάδα δεν είναι απλώς αποτέλεσμα εξελίξεων που χαρακτηρίζουν τις περισσότερες ανεπτυγμένες κοινωνίες. Είναι επιπλέον και το αναγκαστικό αποτέλεσμα ενός άδικου συστήματος που διαμορφώθηκε με πολιτικές και κοινωνικές αποφάσεις και συμπεριφορές. Αν η πραγματικότητα λειτουργούσε σύμφωνα με την ιδεατή λογική του συστήματος (περιορισμός εισφοροδιαφυγής, ισότητα μεταχείρισης κ.ά.), η μορφή μιας αναγκαίας μεταρρύθμισης θα ήταν διαφορετική. Ολα όμως τα στρώματα που απολαμβάνουν σήμερα τα προνόμια του συστήματος αυτού αντιδρούν στην αλλαγή. Τα άλλα – τα πιο αδύναμα κοινωνικά στρώματα – φοβούνται. Φοβούνται γιατί η εμπειρία τους έχει μάθει ότι αλλαγές, και μάλιστα από συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις, αναπαράγουν ή και οξύνουν τις ανισότητες. Τέτοια προβλήματα και καταστάσεις δεν λύνονται με ασφαλιστική μεταρρύθμιση. Είναι ζητήματα πολιτικών ισορροπιών δύναμης και εξουσίας σε πόρους και αποφάσεων που ξεπερνούν το Ασφαλιστικό.
2. Στο Ασφαλιστικό καμία απάντηση δεν συνδέεται με απόλυτη βεβαιότητα. Αντίθετα, οι αβεβαιότητες είναι πολλές. Υπάρχει όμως μία βεβαιότητα: Η άρνηση αντιμετώπισης του προβλήματος οδηγεί στην επιδείνωση. Και από μια επιδείνωση βγαίνουν όλοι χαμένοι. Επειδή όμως το Ασφαλιστικό έχει πρόβλημα, δεν σημαίνει ότι οποιαδήποτε αλλαγή είναι αποδεκτή.
3. Το Ασφαλιστικό έχει δύο κρίσιμες ιδιομορφίες. Πρώτον, όσο καθυστερεί η μεταρρύθμισή του, τόσο εντείνονται οι μηχανισμοί αυτο-επιδείνωσής του. Δεύτερον, ένα ελλειμματικό ασφαλιστικό σύστημα στη διάρκεια μιας ή περισσοτέρων δεκαετιών επηρεάζει αρνητικά την αναπτυξιακή πορεία και άρα τα εισοδήματα και το βιοτικό επίπεδο μεγάλου τμήματος της κοινωνίας, ιδίως των μεσαίων και αδύναμωv εισοδηματικών στρωμάτων. Αυτό κάνει αναγκαία μιαν απάντηση για το ποιοι ωφελούνται και ποιοι επιβαρύνονται από τις δύο εναλλακτικές επιλογές: ακινησία ή αλλαγές και τι είδους.
4. Το θεμελιακό δίλημμα δεν είναι μόνον οι αλλαγές σε σχέση με το σημερινό καθεστώς. Είναι αν οι αλλαγές δημιουργούν για τους ασφαλισμένους μελλοντικές συνθήκες ευνοϊκότερες σε σύγκριση με αυτές στις οποίες θα οδηγούσε η επιλογή της απραξίας (ή άλλες επιλογές). Η σύγκριση δεν είναι με το σήμερα. Αυτό όμως σημαίνει μια δύσκολη σύγκριση δύο μελλοντικών κοινωνικών καταστάσεων με πολλές αβεβαιότητες. Σε κοινωνίες με αξιόπιστο πολιτικό σύστημα το στοιχείο της εμπιστοσύνης διευκολύνει την εξεύρεση απαντήσεων σε δύσκολα κοινωνικά προβλήματα.
5. Ο πραγματικός μοχλός της ευημερίας εργαζομένων και συνταξιούχων δεν είναι η ασφαλιστική μεταρρύθμιση. Είναι οι υψηλές πραγματικές αμοιβές της εργασίας. Ετσι προκύπτουν αυτόματα περίπου καλύτερες συντάξεις, πρόσθετα περιουσιακά στοιχεία των ατόμων, καλύτερες κοινωνικές υποδομές και παροχές. Οσο περισσότερο κυβερνήσεις και κοινωνικοί πρωταγωνιστές θα διασφαλίζουν έναν συνδυασμό ανάπτυξης και βελτίωσης αμοιβών εργασίας, τόσο πιο εφικτές θα είναι οι λύσεις.
6. Η ισορροπία του Ασφαλιστικού στηρίζεται στην αρχή της «αλληλεγγύης των γενεών». Η αρχή αυτή προϋποθέτει ότι η σημερινή γενεά εργαζομένων θα υποστεί αναλογικά την ίδια θυσία που υπέστη στο παρελθόν η προηγούμενη. Αν η σημερινή ή η μελλοντική γενεά καλείται να χρηματοδοτήσει με σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός της το ασφαλιστικό σύστημα, η «αλληλεγγύη των γενεών» αλλοιώνεται δραματικά. Χρειάζεται μια λύση. Ο Μίμης Ανδρουλάκης παραστατικά αναφέρεται σε μια σύγκρουση κανιβάλων και βαμπίρ γύρω από το οικονομικό προϊόν.
7. Οι παραπάνω διαπιστώσεις σημαίνουν ότι, όταν οι πραγματικές συνθήκες αλλάζουν, αμετάβλητες θεσμικές ρυθμίσεις δεν σημαίνουν και αμετάβλητα κοινωνικά αποτελέσματα. Το ερώτημα για το πώς επανεξετάζονται οι κανόνες διανομής, ποιοι νέοι συμβιβασμοί συμφωνούνται και πώς αναδιατυπώνονται οι κοινωνικές προτεραιότητες είναι κρίσιμος όρος προκειμένου σε έναν μη στάσιμο κόσμο να εξασφαλίζεται «ισοδύναμη» κοινωνική μεταχείριση μεταξύ γενεών. Διαφορετικά, με τη λογική της μη αλλαγής κάθε γενεά εγκαταλείπεται στην τύχη της και καλείται να λύσει το πρόβλημα μόνη της, μέσα από άναρχες πρακτικές, δηλαδή μέσα από μιαν άναρχη «ιδιωτικοποίηση» του ασφαλιστικού καθεστώτος της.
8. Ο προοδευτικός χώρος αρνείται να διατυπώσει πραγματικές απαντήσεις στα μεγάλα προβλήματα της σύγχρονης πραγματικότητας. Εγκαταλείπει κρίσιμες αποφάσεις για δύσκολα προβλήματα (περιβάλλον, Υγεία, εκπαίδευση, Ασφαλιστικό) στο κενό. Το αποτέλεσμα είναι η κοινωνία να βγαίνει χαμένη. Γιατί για τις λύσεις στα πεδία αυτά οι μεν συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις προσφεύγουν στις πολιτικές της αγοράς, ο δε προοδευτικός χώρος στην αδράνεια. Και στις δύο περιπτώσεις το αποτέλεσμα για την κοινωνία είναι απογοητευτικό.
9. Καθυστερήσεις σημαίνουν συνήθως πιο επώδυνες λύσεις μελλοντικά. Τα «επώδυνα» κάθε φάσης είναι το τίμημα του αρνητισμού του παρελθόντος. Κάποιοι τελικά τον πληρώνουν. Εγκαιρες πολιτικές παρεμβάσεις επιτρέπουν σημαντικές μεταβατικές περιόδους χωρίς επώδυνες ανατροπές. Οσο περνάει ο χρόνος, αυτές είναι όλο και πιο σύντομες. Είτε οι παλαιότερες, είτε οι νεότερες γενεές, είτε και οι δύο υφίστανται δυσανάλογα μεγαλύτερο βάρος.
10. Πολιτικές απαντήσεις στο Ασφαλιστικό για να έχουν ευρεία κοινωνική πειστικότητα προϋποθέτουν ηθικό κύρος, πολιτικό ήθος και διαχειριστική αξιοπιστία. Προϋποθέτουν κυβέρνηση που πείθει ότι πράγματι νοιάζεται για το Ασφαλιστικό και τους ασφαλισμένους. Κυβερνήσεις του ΠαΣοΚ επιβάρυναν στο παρελθόν το Ασφαλιστικό για λόγους κοινωνικής πολιτικής (ενίοτε και κοινωνικών προνομίων). Η σημερινή κυβέρνηση επιβάρυνε το Ασφαλιστικό, και ιδιαίτερα το ΙΚΑ, με την ένταξη σε αυτό υψηλών ελλειμμάτων άλλων Ταμείων, με τις μαζικές πρόωρες συνταξιοδοτήσεις για να στηρίξει το κόστος αλλά και τα κέρδη ιδιωτικών ή δημόσιων επιχειρήσεων, και με τα δομημένα ομόλογα. Στόχος των (ασαφών) σημερινών σκόρπιων επιλογών δεν είναι το ασφαλιστικό σύστημα. Είναι η διάσωση μιας προβληματικής δημοσιονομικής πολιτικής. Το χάσμα αυτό είναι προβληματικό.
Ο κ. Τάσος Γιαννίτσης είναι πρώην υπουργός.
