Βομβαρδιζόμαστε καθημερινώς από τα Μέσα Επικοινωνίας – ιδίως τα «θεατοθηρικά» τηλεοπτικά – με χιλιάδες αρνητικών μηνυμάτων. Εγκλήματα, καταστροφές, θάνατοι, απάτες, διαφθορά… Εχουμε σχεδόν εθιστεί σ’ αυτές τις αποκλίνουσες μορφές συμπεριφοράς, ώστε να τις θεωρούμε σαν φυσικές, κανονικές, αναμενόμενες, περίπου αυτονόητες. Ετσι, μορφές συμπεριφοράς θετικές, δημιουργικές, γόνιμες, αξιακές, ουσιαστικές και ουσιώδεις, για μεν τα Μέσα συχνά περνούν απαρατήρητες για δε εμάς «τους εθισμένους» αποτελούν ευχάριστη έκπληξη και πηγή αισιοδοξίας.
Για τον γράφοντα και όσους συνεργάστηκαν στο εγχείρημα που θα θίξω μια τέτοια απροσδόκητη πηγή ενθάρρυνσης, αναθάρρησης και, τελικά, αισιοδοξίας υπήρξε και είναι το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο της Στοάς τού Βιβλίου, που ανήκει στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία (Αρσάκεια Σχολεία): Ενα όραμά μας να ανοίξουν τα μαθήματα έγκριτων πανεπιστημιακών δασκάλων στο ευρύ κοινό, ώστε θέματα και προβληματισμοί που ακούγονται στις πανεπιστημιακές αίθουσες να περάσουν στον κόσμο, σε ενήλικους ακροατές κάθε ηλικίας και μορφώσεως, χωρίς τον βραχνά των εξετάσεων ή τη χρησιμοθηρική αναζήτηση πτυχίων, με μόνο σκοπό τη γνώση για τη γνώση, δηλ. την αληθινή παιδεία που εδράζεται πάντα στη δίψα τού μαθητή και στο πάθος τού δασκάλου, ένα φιλόδοξο όραμα παιδείας πραγματώνεται με ανέλπιστο σε αποδοχή τρόπο. Αντί κάποιων δεκάδων ενδιαφερομένων, που πιστεύαμε πως θα ανταποκριθούν ξεκινώντας αυτή την προσπάθεια, βρεθήκαμε μπροστά σε αρκετές εκατοντάδες, σε δύο χιλιάδες ενδιαφερομένων!
Εκατοντάδες πολιτών, άνδρες, γυναίκες, νέοι άνθρωποι, αλλά και ώριμοι, λιγότερο ή περισσότερο μορφωμένοι (από πτυχιούχους Λυκείου μέχρι διδάκτορες πανεπιστημίου διαφόρων ειδικοτήτων), ξανάγιναν «μαθητές» σε μαθήματα γλώσσας, λογοτεχνίας, αρχαιολογίας, τέχνης, ιστορίας, φιλοσοφίας, θρησκειολογίας, κοινωνιολογίας, παιδαγωγικής και ψυχολογίας, θεάτρου, μουσικής αλλά και μαθήματα κοσμολογίας, φυσικής τού περιβάλλοντος, αρχιτεκτονικής, ακόμη και ιατρικής (για θέματα που απασχολούν τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία). Και είναι βέβαιο ότι πολλοί θα είναι οι μαθητές πολλών άλλων σειρών που θα ακολουθήσουν με εξίσου ενδιαφέροντα αντικείμενα. Κύριο χαρακτηριστικό όλων αυτών των μαθημάτων είναι το γνήσιο και έντονο ενδιαφέρον των ακροατών, η συστηματική ανελλιπής παρακολούθηση και η συμμετοχή στη συζήτηση, πράγμα που δυναμώνει την επιθυμία των διδασκόντων να ανταποκριθούν ακόμη περισσότερο στις προσδοκίες των μαθητών οι οποίοι επιλέγουν να τους ακούσουν. Δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι διδάσκοντες – έμπειροι και γνωστοί πανεπιστημιακοί δάσκαλοι – είναι ενθουσιασμένοι από το κλίμα που επικρατεί σ’ αυτά τα ελεύθερα μαθήματα επιλογής, μαθήματα πανεπιστημιακού επιπέδου ως προς την ποιότητα τού περιεχομένου, την ουσιαστική οργάνωση (σε ενότητες των 10 ή των 5 μαθημάτων), ειδικά σχεδιασμένα για ένα ευρύτερο κοινό, πράγμα που αποτελεί μια διανοητική, διδακτική και παιδευτική πρόκληση για τους διδάσκοντες.
Ο γράφων μαζί με άλλους συναδέλφους του – και ως καθηγητής και ως πρύτανης ενός μεγάλου και δυναμικού πανεπιστημίου όπως το Πανεπιστήμιο Αθηνών – είχε επανειλημμένως διερευνήσει τη δυνατότητα συγκρότησης τέτοιων προγραμμάτων ελεύθερης μάθησης (χωρίς εξετάσεις και χωρίς παροχή πτυχίων), μαθημάτων «διά βίου μάθησης» όπως λέγονται μέσα στο Πανεπιστήμιο. Διάφοροι δυσμενείς παράγοντες, που ξεκινούσαν από τις ιδεοληπτικές αγκυλώσεις ορισμένων εκπροσώπων των φοιτητών (να μην υπάρξει καμιά οικονομική επιβάρυνση έστω και των μη φοιτητών), που προσέκρουαν εν συνεχεία στην έλλειψη υποδομών (αιθουσών σε κτήρια του κέντρου), στην υπερφόρτωση των διδασκόντων και την απροθυμία τους να αναλάβουν πρόσθετο διδακτικό έργο χωρίς έστω και μια συμβολική αποζημίωση, και μαζί ποικίλα άλλα οργανωτικά και τεχνικά προβλήματα (απασχόληση λ.χ. πρόσθετων υπαλλήλων σε διάφορα στάδια τού προγράμματος που δεν επιτρέπεται να προσληφθούν) από κοινού, βεβαίως, με τα άλλα γνωστά μείζονα προβλήματα λειτουργίας των ΑΕΙ, ματαίωσαν την πραγματοποίηση προγραμμάτων ελευθέρων μαθημάτων μέσα στο Πανεπιστήμιο.
Ωστόσο, το μήνυμα που βγαίνει από την εμπειρία των τριών κύκλων λειτουργίας του Ελεύθερου Πανεπιστημίου της Στοάς του Βιβλίου στην Αθήνα – κι αυτός είναι ο λόγος που γράφονται οι γραμμές αυτές – είναι ότι υπάρχει ένας κόσμος συμπατριωτών μας που διψάει πραγματικά να ακούσει και να μάθει. Οι περισσότεροι από τους «φοιτητές» τού Ελευθέρου Πανεπιστημίου τής Στοάς τού Βιβλίου είναι εργαζόμενοι, που προσέρχονται στα μαθήματα το απόγευμα, το βράδυ ή το Σάββατο. Παρακολουθούν με παρουσίες (εφόσον επιθυμούν να πάρουν «βεβαίωση» για ορισμένη σειρά μαθημάτων) και έχουν και μια συμβολική οικονομική συμμετοχή, ώστε να καλυφθεί μέρος των εξόδων που απαιτεί ένα τέτοιο οργανωμένο και δαπανηρό πρόγραμμα.
Το ότι στους 3 κύκλους μαθημάτων δίδαξαν ή διδάσκουν σειρές 10 ή 5 μαθημάτων πανεπιστημιακοί καθηγητές, ακαδημαϊκοί και ελεύθεροι διανοητές όπως ο Δ. Νανόπουλος, ο Χρ. Ντούμας, ο Χρ. Γιανναράς, ο Β. Λαμπρινουδάκης, η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, ο Ν. Ζίας, ο Σπ. Ευαγγελάτος, ο Δ. Δημηρούλης, ο Αναστ.-Ιω. Μεταξάς, ο Κ. Γεωργουσόπουλος, ο Μιχ. Δερμιτζάκης, ο Γ. Κρεατσάς, ο Δημ. Ασημακόπουλος, ο Χρ. Κίττας, η Αντ. Τριχοπούλου, ο Αντ. Κουτσελίνης, ο Διον. Κόκκινος, η Ελένη Γιαμαρέλλου, ο Δαμ. Σακκάς, ο Κ. Σολδάτος, ο Δημ. Καλογερομήτρος, ο Π. Τουρνικιώτης, ο Κ. Κακαβελάκης, ο γράφων και πολλοί άλλοι δείχνει ότι οι Πανεπιστημιακοί αγκάλιασαν και υπηρετούν αυτό το φιλόδοξο όραμα τής ελεύθερης πρόσβασης σε μια πανεπιστημιακού επιπέδου παιδεία.
Ο κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής της Γλωσσολογίας, πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, τ. πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
