Το 1917 η οικονομία της Ρωσίας ήταν στα όρια της κατάρρευσης. Ο πληθωρισμός κάλπαζε, οι συγκοινωνιακές υποδομές είχαν μπλοκαριστεί. Τα εργοστάσια έπαψαν να λειτουργούν, ο στρατός έμεινε χωρίς όπλα, στις πόλεις εμφανίστηκαν ελλείψεις στα καταστήματα. Η πλειονότητα των αγροτών είχε επιστρατευθεί με αποτέλεσμα η αγροτική παραγωγή να μειωθεί δραματικά. Ολοι περίμεναν την αλλαγή, είχαν καταληφθεί από τις ιδέες της επανάστασης. Το όραμα όμως αυτής της επανάστασης, καθώς και το όραμα για το μέλλον της Ρωσίας, διέφερε από κόμμα σε κόμμα και από κοινωνική ομάδα σε κοινωνική ομάδα: οι ακροδεξιοί οραματίζονταν μια νέα μεγάλη αυτοκρατορία που θα αντιταχθεί στον υπόλοιπο κόσμο, οι φιλελεύθεροι οραματίζονταν τον εκδυτικισμό, οι ακροαριστεροί οραματίζονταν μια διεθνή προλεταριακή επανάσταση, οι εθνικοί ηγέτες οραματίζονταν τη διάλυση της αυτοκρατορίας.
Το 1917 η χώρα υπέστη δύο κύματα ριζοσπαστικής κοινωνικής και πολιτικής επανάστασης. Τον Φεβρουάριο ανατράπηκε η μοναρχία και επικράτησε ένα ασταθές ημικοινοβουλευτικό πολυκομματικό καθεστώς, το οποίο κατέρρευσε τον Οκτώβριο υπό την πίεση των ριζοσπαστών μπολσεβίκων και της μαζικής δυσαρέσκειας του πληθυσμού λόγω της αυξανόμενης πολιτικής αστάθειας και της ανικανότητας του κρατικού μηχανισμού να επιλύσει μια σειρά κατεπείγοντα ζωτικά προβλήματα.
* Πόλεμος και ειρήνη
Η επανάσταση του Οκτωβρίου έγινε σχετικά ήρεμα, αν και συνοδεύτηκε από περιστασιακές ένοπλες συμπλοκές. Στα τέλη του Δεκεμβρίου η εξουσία των σοβιέτ είχε επικρατήσει στο μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας της χώρας. Παρ’ όλα αυτά, όλες οι αντιμαχόμενες πλευρές περίμεναν τον εμφύλιο πόλεμο και προετοιμάζονταν. Ποιοι θα συγκρούονταν;
* Οι μπολσεβίκοι, οι οποίοι αποτελούσαν την κυβέρνηση μαζί με τους αριστερούς εσέρους και άλλα μικρά επαναστατικά κόμματα (αναρχικούς, μενσεβίκους – διεθνιστές), υποστήριζαν τη σοβιετική εξουσία.
* Οι φιλελεύθερες δημοκρατικές δυνάμεις, που θεωρούσαν παράνομη την εξουσία των μπολσεβίκων: καντέτοι, μενσεβίκοι, δεξιοί εσέροι, όλοι υποστηρικτές της προσωρινής κυβέρνησης που είχε ανατραπεί από τους μπολσεβίκους.
* Το δεξιό στρατόπεδο, που αντιπολιτευόταν εξίσου τους ακροαριστερούς και τους φιλελεύθερους δημοκράτες και υποστήριζε την αποκατάσταση της μοναρχίας.
* Τα εθνικά κόμματα και κινήματα στις περιφέρειες και στις επαρχίες της πρώην αυτοκρατορίας, τα οποία, με ποικίλες πολιτικές, απαιτούσαν την ανεξαρτησία των εθνικών περιοχών.
Ο εμφύλιος πόλεμος στη Ρωσία άρχισε το 1918 και τελείωσε το 1920. Ηταν ένας πόλεμος συγκεχυμένος, χαοτικός και σκληρός. Η γραμμή του μετώπου συχνά περνούσε μέσα από οικογένειες.
Οι μπολσεβίκοι κληρονόμησαν όχι μόνο τη διαλυμένη οικονομία αλλά και τον πόλεμο. Ο γερμανικός στρατός είχε καταλάβει μεγάλο μέρος της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας και των Βαλτικών χωρών. Ο ρωσικός στρατός ήταν στα πρόθυρα της διάλυσης. Οι στρατιώτες λιποτακτούσαν ή απειθαρχούσαν. Η Γερμανία πρότεινε χωριστή σύναψη ειρήνης, με πολύ ασύμφορους όμως όρους, και οι μπολσεβίκοι διχάστηκαν. Η πλειονότητα θεωρούσε ότι ένα χωριστό σύμφωνο ειρήνης θα αποτελούσε προδοσία προς το γερμανικό προλεταριάτο και τη διεθνή επανάσταση. Ο Λένιν και ορισμένοι οπαδοί του υποστήριζαν την άμεση ειρήνη, και τελικά υπερίσχυσαν. Το τίμημα ήταν ότι μεγάλο μέρος της επικράτειας περνούσε στη δικαιοδοσία της Γερμανίας και η Ρωσία υποχρεώθηκε να πληρώσει αποζημίωση.
Το σύμφωνο της Βρέστης είχε δραματικές συνέπειες. Οι αριστεροί εσέροι κατηγόρησαν τους μπολσεβίκους για προδοσία της επανάστασης, αποχώρησαν από την κυβέρνηση και άρχισαν έντονη προετοιμασία για ένοπλη εξέγερση. Μεγάλο μέρος της διανόησης εξέλαβε τη συμφωνία ειρήνης ως εθνική ταπείνωση.
* Τα αντίπαλα στρατόπεδα
Τον εμφύλιο πόλεμο ουσιαστικά τον άρχισαν οι πιο κοντινοί σύμμαχοι των μπολσεβίκων, οι αριστεροί εσέροι. Δολοφόνησαν τον γερμανό πρέσβη στη Μόσχα με σκοπό να προκαλέσουν διεθνές επεισόδιο, οργάνωσαν εξεγέρσεις και απόπειρα δολοφονίας του Λένιν. Για τις χώρες της Αντάντ τα γεγονότα αυτά ήταν αφορμή για στρατιωτική επέμβαση. Η κεντρική εξουσία των μπολσεβίκων άρχισε να χάνει τον έλεγχο σε πολλές περιοχές όπου εμφανίζονταν νέοι διοικητικοί θεσμοί, από αναρχικές αγροτικές τοπικές αυτοδιοικήσεις ως σκληρές στρατιωτικές κατοχικές δυνάμεις. Η χώρα διαιρέθηκε, η οικονομία κατέρρευσε. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 1918 σχηματίζονταν στρατοί αντεπανάστασης. Οι μπολσεβίκοι αποφάσισαν να μετακινήσουν την πρωτεύουσα στη Μόσχα. Τα αντεπαναστατικά μέτωπα πήραν την κοινή ονομασία «Λευκός Στρατός», χρησιμοποιούσαν μοναρχικά σύμβολα και τη λευκή αυτοκρατορική σημαία του Αγίου Ανδρέα. Οι μπολσεβίκοι χρησιμοποιούσαν τα διεθνή επαναστατικά σύμβολα και την κόκκινη σημαία, τη σημαία της εξέγερσης. Ο επαναστατικός στρατός ονομάστηκε «Κόκκινος Στρατός». Αρχές του 1919 ο Λευκός Στρατός με υποστήριξη ξένων αποβατικών στρατευμάτων οργάνωσε συντονισμένη επίθεση από όλα τα μέτωπα ταυτόχρονα. Ωστόσο ο Κόκκινος Στρατός συγκέντρωσε δυνάμεις και κατόρθωσε να υπερισχύσει αρχικά στη Σιβηρία και στη συνέχεια στο Πέτρογκραντ. Η μάχη της Κριμαίας, τον Νοέμβριο του 1920, ήταν το τελικό επεισόδιο του εμφυλίου πολέμου στη Σοβιετική Ρωσία. Μεγάλο μέρος των λευκών στρατευμάτων μετανάστευσε στο εξωτερικό δημιουργώντας το πρώτο ρωσικό μεταναστευτικό κύμα που έφθανε τα 2 εκατομμύρια.
* Η Ρωσία σήμερα
Πριν από δύο χρόνια καταργήθηκε οριστικά ο εορτασμός της 7ης Νοεμβρίου (25 Οκτωβρίου με το παλαιό ημερολόγιο). Ο ιδεολογικός πόλεμος βρίσκεται στις αναμνήσεις των πιο ηλικιωμένων. Οι ρώσοι μαθητές δεν γνωρίζουν με ακρίβεια το ιστορικό γεγονός της επανάστασης. Στα τελευταία εγχειρίδια ιστορίας καταγράφεται ως «εθνική καταστροφή». Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ρωσίας (18%) δεν κάνει αναφορές στη θεωρία του μαρξισμού, ωστόσο αντιμετωπίζει τη Ρωσική Επανάσταση ως γεγονός εθνικής υπερηφάνειας. Ενα μικρό ποσοστό νεολαίας έχει αρχίσει να ενδιαφέρεται για το μέλλον της Αριστεράς γενικότερα και για τη νέα μαρξιστική σκέψη.
Ο κ. Ιγκόρ Βορονκόφ είναι ιστορικός Νεότερης Ιστορίας με αντικείμενο μελέτης τη Ρωσική Ιστορία του 20ού αιώνα.
