Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 έχει αναδειχθεί πια σε ένα από τα σημαντικότερα ορόσημα της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις που πραγματοποιήθηκαν εκείνη την ημέρα στη Νέα Υόρκη και στην Ουάσιγκτον και κυρίως τα γεγονότα που ακολούθησαν την κατάρρευση των Δίδυμων Πύργων συνεχίζουν να επηρεάζουν τόσο τις συνθήκες ζωής όσο και τον τρόπο που σκέφτονται και αισθάνονται εκατομμύρια άνθρωποι σε πολλά μέρη του πλανήτη. Οι επιθέσεις άφησαν πίσω τους 2.823 νεκρούς. Ακολούθησε η έναρξη δύο μακροχρόνιων πολεμικών εμπλοκών των ΗΠΑ, αρχικά στο Αφγανιστάν και έπειτα στο Ιράκ. Περισσότεροι από 3.000 Αμερικανοί, άνδρες και γυναίκες στρατιώτες, έχουν σκοτωθεί μέχρι σήμερα στο Ιράκ. Ο αριθμός των πολιτών του Ιράκ που έχουν χάσει τη ζωή τους κυμαίνεται μεταξύ 71.000-77.000. Κάποιες μάλιστα οργανώσεις συλλογής στοιχείων υποστηρίζουν ότι αυτοί οι αριθμοί είναι στην πραγματικότητα πολύ μεγαλύτεροι. Εξι χρόνια μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 συνεχίζουν να προκαλούν τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων παγκοσμίως. Με αυτή την έννοια είναι ίσως πολύ νωρίς για να εκτιμήσουμε συνολικά τις επιπτώσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στην ιστορία του 21ου αιώνα.


* Η «συνωμοσία» του ιμπεριαλισμού


Ποια όμως συμπεράσματα μπορούμε να συναγάγουμε σχετικά με την επίδραση της τρομοκρατίας στην πολιτική κουλτούρα, στη σκέψη και στον καθημερινό τρόπο ζωής μας; Τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου οδήγησαν αναμφίβολα στην ανάδειξη της τρομοκρατίας και της ασφάλειας σε ζήτημα πρώτης προτεραιότητας για τη ζωή και την ευημερία των πολιτών των δυτικών κυρίως κοινωνιών. Τα επιτεύγματα της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης του δυτικού κόσμου μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου φάνηκαν ξαφνικά να απειλούνται σοβαρά από εξωτερικούς εχθρούς. Οργανώσεις, άτομα και κυβερνήσεις με ρίζες τόσο στον μη δυτικό κόσμο όσο και στις πολιτικές παρυφές των δυτικών κοινωνιών φάνηκε ότι έχουν θέσει στο στόχαστρό τους τα κεκτημένα και αυτονόητα της καθημερινότητας του ευρωπαίου και βορειοαμερικανού πολίτη. Η αντίληψη αυτή υποστηρίχθηκε και εμπεδώθηκε στο εσωτερικό οργανισμών που καλύπτουν το μεγαλύτερο τμήμα του πολιτικού φάσματος, διαπερνώντας δηλαδή πολλαπλές ιδεολογικές διαχωριστικές γραμμές. Ακόμη και η αμφισβήτηση της «τρομολαγνείας» από την πλευρά της παραδοσιακής Αριστεράς εκφράστηκε πολιτικά με όρους παρόμοιους με αυτούς που οι «αμφισβητίες» προσπάθησαν να αντικρούσουν. Στον λόγο περί «ασύμμετρων απειλών» συχνά αντιτάχθηκε ένας εξίσου τρομολαγνικός λόγος περί «συνωμοσίας» του ιμπεριαλισμού, της Αμερικής ή απλώς – για να αναφερθούμε και στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα – της Δεξιάς.


* Η κυριαρχία του φόβου


Ανεξάρτητα από τις πολιτικές αποχρώσεις και τα ποικίλα σενάρια, μια σοβαρή επίπτωση της 11ης Σεπτεμβρίου φαίνεται να είναι η επανασημασιοδότηση της έννοιας της «ασφάλειας» στις κοινωνίες της ανεπτυγμένης Δύσης. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα η έννοια της ασφάλειας είχε συνδεθεί σταδιακά και συστηματικά με τις έννοιες της οικονομικής ανάπτυξης, της πολιτικής σταθερότητας, των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων και του εκδημοκρατισμού, της προόδου στον χώρο των επιστημονικών εφαρμογών, της κοινωνικής πρόνοιας και της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του περιβάλλοντος. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι με αυτό το σημασιολογικό πρόσημο η έννοια της ασφάλειας αποτέλεσε τμήμα των πολιτικών διεκδικήσεων και των οραματισμών σειράς προοδευτικών κοινωνικών κινημάτων από το 1960 και μετά. Η 11η Σεπτεμβρίου συνέβαλε αποφασιστικά στην απαγκίστρωση της έννοιας της ασφάλειας από τη σφαίρα των κοινωνικών και πολιτικών διεκδικήσεων του μεταπολεμικού κόσμου και την ένταξή της σε ένα πολιτικο-στρατιωτικό πλαίσιο που δεν αφορά βέβαια μόνο τα πεδία των μαχών στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική αλλά και στις πόλεις – στα χωριά και στα δάση – των δυτικών χωρών. Ως προϋπόθεση της ασφάλειάς μας ορίζεται πια όλο και πιο αναντίρρητα και αυτονόητα η ανάγκη προστασίας των κεκτημένων μας – όσο προβληματικά, αδιέξοδα και μίζερα και αν είναι αυτά – από εσωτερικές και εξωτερικές απειλές. Η ασφάλεια παύει σταδιακά να είναι μια έννοια αναπτυξιακή, μεταρρυθμιστική ή ριζοσπαστική, αφού δεν αφορά πλέον την επιταγή να αλλάξουν τα πράγματα, αλλά αντίθετα την ανάγκη να προστατευθεί ο τρόπος ζωής μας όπως τον γνωρίζουμε με μέσα αστυνόμευσης και ελέγχου που επεκτείνονται σταδιακά σε ποικίλες περιοχές του δημόσιου και ιδιωτικού μας βίου.


Μια από τις σημαντικότερες λοιπόν πολιτισμικές και πολιτικές επιπτώσεις της 11ης Σεπτεμβρίου είναι η ανάδειξη της νέας έννοιας της ασφάλειας – δηλαδή της προστασίας των κεκτημένων και του περιορισμού του ρίσκου – σε απόλυτη πολιτική προτεραιότητα. Αυτή η νέα ιεράρχηση των πολιτικών επιταγών αναδείχθηκε εξάλλου και στα μηνύματα πρόσφατων προεκλογικών εκστρατειών και εκλογικών αναμετρήσεων σε Ευρώπη και Αμερική και σηματοδοτεί τη σταδιακή συντηρητικοποίηση του πολιτικού οραματισμού ανεξάρτητα από ιδεολογικές αποχρώσεις και προσανατολισμούς. Το τρίπτυχο «ησυχία, τάξη και ασφάλεια» φαίνεται να κυριαρχεί στο πολιτικό θυμικό των δυτικών κοινωνιών σήμερα, παράγοντας αναπόφευκτα έναν ορίζοντα χαμηλών προσδοκιών για το μέλλον.


Η κυρία Ιωάννα Λαλιώτου είναι επίκουρη καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.