Παρακολουθώντας τη διαμάχη για το βιβλίο Ιστορίας της Στ’ Δημοτικού, οδηγήθηκα στο συμπέρασμα ότι πρόκειται σε κάποιο βαθμό για παρεξήγηση. Και τούτο διότι όταν οι ιστορικοί συμφωνούν και υποστηρίζουν ότι το βιβλίο βρίσκεται εντός του πλαισίου της ιστορικής αλήθειας, οι ουρανομήκεις αντιδράσεις κάποιων άλλων αφορούν, πιστεύω, το γεγονός ότι δεν τους είναι γνωστή η λειτουργικότητα του βιβλίου.
Τα νέα βιβλία – όπως και της Ιστορίας Στ´ Δημοτικού – διαφέρουν από τα παλιά σε αρκετά χαρακτηριστικά. Τέτοια χαρακτηριστικά είναι η δομή αλλά και η λειτουργικότητά του. Τα νέα βιβλία είναι επίσης περιορισμένα ως προς τη διδακτική τους ύλη, διότι αποτελούν ένα μόνο μέρος του εκπαιδευτικού υλικού· ένα άλλο είναι το λογισμικό το οποίο τα συνοδεύει· πλούσιο σε σχετική ύλη, εκτεταμένο και ιδιαίτερα χρήσιμο για τον δάσκαλο και τον μαθητή. Αξιοποιώντας το εν λόγω λογισμικό ο δάσκαλος μπορεί π.χ. να εξειδικεύσει το μάθημά του, να επεκταθεί σε θέματα που πιστεύει ότι ταιριάζουν και εμπλουτίζουν το βιβλίο. Μπορεί επίσης να αξιοποιήσει και το μάθημα της Τοπικής Ιστορίας, όπως ακόμα και την Ευέλικτη Ζώνη.
Αυτή η πρωτοβουλιακή δράση του δασκάλου μπορεί να καλύψει ό,τι έχει παρουσιαστεί με κάποιο συνοπτικό τρόπο στα περιεχόμενα, σύμφωνα με την κατανομή της ύλης που επεξεργάστηκε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και έπρεπε να ακολουθήσουν οι συγγραφείς. Το νέο βιβλίο λοιπόν δεν βασίζεται στην ανάγνωση και στην αποστήθιση σελίδων, αλλά με βάση τα κείμενά του όπως και την αφηγηματική τους παρουσίαση από τον δάσκαλο όπου είναι εφικτό, καθώς και τις ποικίλες δραστηριότητες που υπάρχουν σε κάθε κεφάλαιο, παρακινείται το ενδιαφέρον του μαθητή, ο οποίος βοηθούμενος από τον δάσκαλό του θα κατακτήσει βιωματικά, με την αυτενεργό δράση του, τη γνώση.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο λοιπόν, αν εστιάσουμε λ.χ. στο θέμα «Η Μεγάλη Επανάσταση», του 1821, ο δάσκαλος παρακινείται να αναπτύξει εκτενώς όλες τις μεγάλες μάχες (Αλαμάνας, Γραβιάς κ.ά.), ναυμαχίες (του Γέροντα, πυρπόληση ναυαρχίδας από τον Κανάρη κ.ά.) και καταστροφές (Ψαρών, Κάσου κ.ά.) που αναφέρονται στη σελίδα 44 του εν λόγω βιβλίου ως δραστηριότητες, αξιοποιώντας το σχετικό λογισμικό Ιστορίας και ό,τι άλλο πρόσφορο υλικό. Με τον τρόπο αυτόν και υπό μορφή δραστηριοτήτων των μαθητών, η κατάκτηση της σχετικής γνώσης όχι μόνο γίνεται αποτελεσματικότερη, αλλά καλλιεργείται και η κριτική σκέψη του μαθητή, ο οποίος μπορεί να μάθει οτιδήποτε σχετικό δεν αναφέρεται στο μικρό εγχειρίδιο.
Αλλο παράδειγμα αφορά λ.χ. τη συμβολή των ηρώων του 1821. Εδώ μπορούν να αναπτυχθούν με σφαιρικό τρόπο θέματα για όλους τους ήρωες, εικόνες των οποίων προβάλλονται στο βιβλίο (σελ. 50), όπως λ.χ. του Κολοκοτρώνη, του Παλαιών Πατρών Γερμανού κ.ά. Ανάλογα λοιπόν με την εξειδίκευση του μαθήματος από τον δάσκαλο και το ενδιαφέρον που καλλιεργεί στον μαθητή, μπορούν να γίνουν συζητήσεις και εργασίες που να καλύπτουν οτιδήποτε, από τη σημαία της επανάστασης ως το κρυφό σχολειό. Γι’ αυτό δεν ισχύει το επιχείρημα ότι διά της εσκεμμένης απαλοιφής πληροφοριών επιβάλλεται παραχάραξη της Ιστορίας, υπενθυμίζοντας πάλι ότι οι ιστορικοί ερευνητές δεν διαφωνούν με την ιστορική αλήθεια του βιβλίου. Σε ένα σχολικό εγχειρίδιο δεν είναι δυνατόν να είναι αναπτυγμένα όλα του τα σημεία· δεν είναι σύγγραμμα· το ζητούμενο είναι η ισομερής παρουσίασή τους, και αυτό πιστεύω ότι έχει επιτευχθεί σε ικανοποιητικό βαθμό.
Γι’ αυτό απαιτείται νηφαλιότητα ως προς την κρίση χρηστικότητας του νέου βιβλίου. Δεν πρέπει να χαθεί το μέτρο της συζήτησης, διότι κανένας Ελληνας δεν θεωρεί τον εαυτό του λιγότερο Ελληνα από τους άλλους. Το θέμα είναι πώς θα μάθουν τα παιδιά μας να μαθαίνουν ακονίζοντας την κριτική τους σκέψη και όχι πώς θα παπαγαλίζουν. Και το βιβλίο της Ιστορίας της Στ’ Δημοτικού καλλιεργεί το ζητούμενο για έναν ανήσυχο μαθητή, ενεργό πολίτη του αύριο.
Καλό είναι επίσης να έχουμε κατά νου ότι κανένας δεν κατέχει την απόλυτη αλήθεια για την Παιδεία· και δεν υπάρχει κάποια μαγική συνταγή για αυτήν. Τα όποια λάθη έχουν παρεισφρήσει στο σχολικό εγχειρίδιο της Στ’ Δημοτικού μπορούν να διορθωθούν· όπως λ.χ. οι κλέφτες που πρέπει να γραφτούν με κεφαλαίο Κ, το «συνωστίζονταν» (στην καταστροφή της Σμύρνης) να αποδοθεί διαφορετικά και πραγματιστικά κ.ά. Αλλωστε «ποιος μπορεί να γράψει, στ’ αλήθεια, ένα βιβλίο ολότελα ελεύθερο από λάθη»; Η ρήση αυτή ανήκει σε έναν πολύ μεγάλο γενετιστή του περασμένου αιώνα, τον Θεοδόσιο Ντομπζάσκι.
Λυδία λίθος λοιπόν για την καταλληλότητα των σχολικών εγχειριδίων είναι αναμφίβολα η σχολική πράξη· εκεί πρέπει να δούμε πώς προχωράει ένα βιβλίο. Οι οποιεσδήποτε αυθόρμητες παρεμβάσεις βρίσκονται εκτός της παιδαγωγικής πρακτικής.
