Οταν οι άρχοντες που διαφεντεύουν τη ζωή μας διαβουλεύονται για την εκπαίδευση και την παιδεία που πρέπει να προσφέρουν στους νέους, γίνονται πολύ πρακτικοί: κάτι σαν επιτυχημένοι και χορτάτοι εστιάτορες. Τι μας χρειάζεται στο μαγαζί; Επαγγελματισμός, αποτελεσματικότητα, ταχύρυθμη εκμάθηση. Ο χρόνος τρέχει, το τρένο τρέχει και εμείς πρέπει να τρέξουμε για να προλάβουμε, μη τυχόν και χάσουμε κάτι από τις κατακτήσεις και τις επιτυχίες του υπέροχου κόσμου στον οποίο ζούμε. Ολοι έχουμε γίνει ή πρέπει να γίνουμε δρομείς, μια και όσοι διαθέτουν τα μέσα έχουν γίνει ήδη καταδρομείς. Η επιβεβλημένη αυτή βιασύνη, ανάμεσα στις επιστημονικές και σοβαρές ή σοβαροφανείς ερμηνείες που επιχειρούν να την εξηγήσουν, επιδέχεται και άλλες που θα μπορούσαν να θεωρηθούν αυθαίρετες. Οπως, για παράδειγμα, αυτή που ισχυρίζεται ότι στη σπουδή τους να χαρακτηρίσουν την παιδεία εμπορεύσιμο αγαθό, οι φρόνιμοι καταδρομείς υπερασπίζονται το μέλλον τους. Πώς θα ζήσουν, αλήθεια, χωρίς υπηρετικό προσωπικό; Χωρίς υδραυλικούς, ηλεκτρολόγους, επιπλοποιούς, μαγείρισσες και θυρωρούς;


Οι άλλοι πάλι, αυτοί που σπουδάζουν, δεν βλέπω γιατί αντιστέκονται με τόση μανία στο εξασφαλισμένο και λαμπρό μέλλον που τους επιφυλάσσεται. Μήπως θέλουν να εφορμήσουν στο άγνωστο, παραβλέποντας τους κινδύνους που παραμονεύουν; Μήπως θέλουν να βασανίσουν το μυαλό τους, επιθυμώντας να καταλάβουν κάπως τον κόσμο που τους περιβάλλει; ‘Η μήπως, πράγμα ανήκουστο, επιχειρούν να αντισταθούν στο καθεστώς της οικονομικής ανέχειας και της πνευματικής υποτέλειας, στο οποίο τους έχει καταδικάσει ο υπαρκτός φιλελευθερισμός; Ακριβές και κυρίως επικίνδυνες επιθυμίες που δεν προβλέπονται στο κοστολόγιο της παιδείας, όπως τη φαντάζονται οι ιθύνοντες, οι οποίοι βρίσκουν πως καθετί που υπερβαίνει τη χρησιμοθηρική αντίληψη της μάθησης συνιστά πολυτέλεια. Ισως από τη σκοπιά τους δεν έχουν άδικο: σπούδασαν, πέτυχαν, κέρδισαν και κερδίζουν χρήματα και περνούν τη ζωή τους μετρώντας την περιουσία τους. Η πραγματική επιστήμη, στα μάτια τους, δεν μπορεί παρά να έχει τη μορφή της πρακτικής αριθμητικής του δημοτικού σχολείου: πρόσθεση, αφαίρεση, πολλαπλασιασμός, διαίρεση, τόκοι και επιτόκια, κέρδη και ζημίαι, ισολογισμοί. Ολα τα άλλα είναι λίγο πολύ πράγματα του σατανά, όπως, για παράδειγμα, τα καθαρά μαθηματικά, αυτό το παιχνίδι του μυαλού που βεβαιώνει την ελευθερία των ανθρώπων. Από δω και στο εξής ο νόμος θα ευνοεί μόνο τα εφαρμοσμένα μαθηματικά του τραπεζίτη και του παντοπώλη.


Ισως όμως τα προηγούμενα αδικούν τους άρχοντες που μας κυβερνούν. Γιατί αν προσέξει κανείς αυτά που δηλώνουν, θα διαπιστώσει ότι όχι μόνο δεν υποτιμούν την έρευνα, αλλά τη θεωρούν και το ισχυρότερο όπλο που έχει στα χέρια του ο πολίτης για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της καθημερινής ζωής. Γιατί οι δυσκολίες αυτές αποτελούν τώρα αντικείμενο επιστήμης με ερευνητικό πεδίο την αγορά και ερευνητή τον πολίτη-καταναλωτή. Αυτό είναι το επιστημονικό εύρημα για το οποίο είναι υπερήφανος ο οικείος υπουργός – Ανάπτυξης, νομίζω. Αν βρίσκετε ότι τα κολοκυθάκια είναι ακριβά στη λαϊκή αγορά της γειτονιάς σας, δεν έχετε παρά να τρέξετε στις άλλες γειτονιές και να ερευνήσετε τις αντίστοιχες τιμές. Προφανώς αυτό ισχύει για όλα τα προϊόντα, πράγμα που σας εξασφαλίζει ένα δημιουργικό πρωινό εργώδους ερευνητικού βίου. Αν μάλιστα οι λαϊκές αγορές δεν αρκούν για να ικανοποιήσουν την ερευνητική σας όρεξη, μένουν τα πρατήρια βενζίνης που αφθονούν στην περιοχή σας. Τέλος, οι αυθεντικά φιλέρευνοι έχουν στη διάθεσή τους το αχανές και μυστηριώδες σύμπαν των σούπερ μάρκετ, των ζαχαροπλαστείων, των ειδών ρουχισμού και υπόδησης κ.λπ. Ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι περιορίζεται η έρευνα; Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η έρευνα είναι πια προνόμιο όλου του πληθυσμού, πράγμα που συμβάλλει αποφασιστικά στον εκδημοκρατισμό της.


Βεβαίως, όπως συμβαίνει με κάθε βαθιά τομή και κάθε αποτελεσματική μεταρρύθμιση, υπάρχουν προβλήματα. Για παράδειγμα, δεν είναι δυστυχώς δυνατόν να απολαύσουν όλα τα μέλη μιας οικογένειας συγχρόνως τις αρετές της ερευνητικής διαδικασίας: κάποιοι θα είναι απασχολημένοι στις εργασίες τους. Ευτυχώς, επί του προκειμένου, η συγκυρία είναι θετική. Με δεδομένη, πράγματι, την ανεργία, όσοι αποκλείονται από τη βάσανο της κοπιώδους εργασίας, μπορούν απερίσπαστοι να επιδοθούν στις χαρές που επιφυλάσσει η έρευνα της αγοράς. Ετσι, με λίγη καλή θέληση όλοι μπορούν να είναι ικανοποιημένοι, εκτός από εκείνους που αγνοούν προκλητικά τις ερευνητικές παροχές που προσφέρει η πολιτεία και επιμένουν να διαμαρτύρονται φωναχτά στους δρόμους. Σας ερωτώ εντίμως: υπάρχει άραγε μεγαλύτερη χαρά από εκείνη του ερευνητή ή της ερευνήτριας που θα ανακαλύψει το φθηνότερο γιαούρτι της ελεύθερης αγοράς; Και η χαρά γίνεται ακόμη μεγαλύτερη, μπορεί μάλιστα να πάρει τη μορφή τρελού ενθουσιασμού, καθώς οι ερευνητές γνωρίζουν ότι η έρευνα της αγοράς, όπως κάθε αυθεντική έρευνα, δεν έχει τέλος και ότι την επομένη θα αρχίσουν από την αρχή. Μια ζωή έρευνα αγοράς. Ποιος είπε ότι η γνώση είναι άπιαστο όνειρο;


Ο κ. Γεράσιμος Βώκος είναι καθηγητής της Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.