Ζεστός, φιλικός, γεμάτος ενθουσιασμό και αμφιβολίες: στα γράμματα που έγραψε στον φίλο του Βίλχελμ Φλις από το 1887 ως το 1904 ο Σίγκμουντ Φρόυντ δείχνει το βαθιά ανθρώπινο πρόσωπό του. Ο Φλις, ωτορινολαρυγγολόγος ο οποίος ζούσε και εργαζόταν στο Βερολίνο, παρακολούθησε το 1887, ύστερα από σύσταση του βιεννέζου γιατρού Γιόζεφ Μπρόιερ, αρκετές διαλέξεις του Φρόυντ στη Βιέννη. Οι δύο άνδρες συνδέθηκαν με στενή φιλία και μέσω των επιστολών και των συναντήσεών τους ο Φλις – παρά τις εκκεντρικές απόψεις και την «κοσμοβιολογία» του – θεωρείται ότι επηρέασε σημαντικά τον Φρόυντ στην ανάπτυξη της ψυχανάλυσης. Η φιλία τους ωστόσο διαλύθηκε το 1904, όταν ο Φλις πίστεψε ότι ο Φρόυντ είχε αφήσει να διαρρεύσουν πληροφορίες σχετικά με τις θεωρίες του. Επιθυμία του Φρόυντ ήταν η αλληλογραφία τους να καταστραφεί μετά τον θάνατό του. Τα γράμματα περιήλθαν όμως στην κατοχή της Μαρίας Βοναπάρτη, η οποία αρνήθηκε την καταστροφή τους.




Είμαι ένας γέρος 44 ετών…


Επιστολή 244, Βιέννη, 7η Μαΐου 1900


Ευχαριστώ πολύ για τα τόσο θερμά σου λόγια. Με κολακεύουν τόσο που ίσως θα πίστευα και ένα μέρος τους… αν ήμασταν κοντά. (…) Οταν θα έχουμε στα χέρια μας το βιβλίο σου, η κρίση για την ορθότητά του θα αφεθεί στις επόμενες γενιές, όπως γίνεται με όλες τις μεγάλες καινοτομίες. (…) Για μένα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Καμία κριτική δεν μπορεί να δει καθαρότερα από ό,τι εγώ τη δυσαναλογία που υπάρχει ανάμεσα στα προβλήματα και στις λύσεις. Και θα είναι μια δίκαιη τιμωρία για μένα αν καμία από τις ανεξερεύνητες περιοχές της ζωής της ψυχής στις οποίες ήμουν ο πρώτος θνητός που πάτησε το πόδι του δεν φέρει κάποτε το όνομά μου ή δεν υπακούει στους νόμους μου. (…)


Ναι, έγινα κιόλας 44 ετών, είμαι ένας γέρος, λιγάκι ελεεινός, Ισραηλίτης.


Η φιλία μεταξύ ανδρών


Επιστολή 270, Τούμζεε, 7η Αυγούστου 1901


Δεν μπορούμε σε καμία περίπτωση να κρύψουμε ότι έχουμε και οι δύο απομακρυνθεί λίγο ο ένας από τον άλλο. Την απόσταση την παρατηρώ σε διάφορα μικρά πράγματα. Και εσύ ακόμη έχεις φθάσει στα όρια της διορατικότητάς σου, στρέφεσαι εναντίον μου και μου λες αυτό που απαξιώνει όλες τις προσπάθειές μου: «Ο αναγνώστης των σκέψεων δεν κάνει τίποτε άλλο από το να διαβάζει στους άλλους τις δικές του σκέψεις».


Αν είμαι τέτοιος, δεν έχεις πλέον παρά να πετάξεις στο καλάθι των αχρήστων, χωρίς να τη διαβάσεις, την «Παθοψυχολογία της καθημερινής ζωής» μου. Είναι γεμάτη από πράγματα που αναφέρονται σε σένα. Μπορεί να μαρτυρήσει τον ρόλο που έπαιξες για μένα ως τώρα. Δεν συμμερίζομαι την περιφρόνησή σου για τη φιλία μεταξύ ανδρών, ίσως γιατί έχω αποσυρθεί σε ένα υψηλότερο επίπεδο. Για μένα, το ξέρεις καλά, η γυναίκα δεν αντικατέστησε ποτέ στη ζωή μου τον σύντροφο, τον φίλο.


Τις ταπεινές μου ευχαριστίες


Επιστολή 85, 1η Ιανουαρίου 1896


Την πρώτη ελεύθερη στιγμή μου τη νέα χρονιά την αφιερώνω σε σένα (…) για να σου πω πόσο χάρηκα με τα τελευταία νέα σου (…). Για το ότι έχεις ένα γιο και, μαζί με αυτόν, την υπόσχεση και για άλλα παιδιά. Το είδος σου δεν πρέπει να εξαφανιστεί, αγαπητέ μου φίλε· εμείς οι υπόλοιποι έχουμε μεγάλη ανάγκη από ανθρώπους σαν και σένα. Πόσα σου οφείλω! Παρηγοριά, κατανόηση, ενίσχυση στη μοναξιά μου, νόημα στη ζωή – αυτά τα αποδίδω σε σένα και επίσης την υγεία που κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να μου ξαναδώσει. Κυρίως, μέσα από το παράδειγμά σου απέκτησα την πνευματική δύναμη να έχω εμπιστοσύνη στις κρίσεις μου ακόμη και εκεί όπου οι άλλοι με αφήνουν μόνο – όχι εσύ, ωστόσο – και, όπως εσύ, βλέπω με υπέρτατη ταπεινότητα όλες τις δυσκολίες που θα μπορούσε να φέρει το μέλλον. Για όλα αυτά λοιπόν, τις ταπεινές μου ευχαριστίες! Ξέρω ότι δεν με χρειάζεσαι τόσο όσο εγώ εσένα, ξέρω όμως επίσης ότι έχω μια εξασφαλισμένη θέση στη στοργή σου.


Τα γράμματά σου περιέχουν ένα πλήθος επιστημονικών ιδεών και ενοράσεων για τις οποίες δυστυχώς δεν μπορώ να πω τίποτε πέρα από το ότι με συναρπάζουν. Η πλέον χαροποιός σκέψη που μπορώ να κάνω αυτή τη στιγμή είναι ότι μας απασχολεί και τους δύο το ίδιο έργο. Βλέπω ότι, μέσω της ιατρικής, αγγίζεις το πρωταρχικό ιδανικό σου, το οποίο είναι η κατανόηση, ως φυσιολόγου, του ανθρώπινου όντος, ακριβώς όπως και εγώ τρέφω μέσα στην πιο μεγάλη μυστικότητα την ελπίδα να φθάσω μέσα από τους ίδιους δρόμους στον αρχικό σκοπό μου, τη φιλοσοφία.


Η βάσανος του καπνίσματος


Επιστολή 39, Βιέννη, 19η Απριλίου 1894


Από εκείνη τη στιγμή (σήμερα κλείνουν τρεις εβδομάδες) δεν έχω βάλει τίποτε ζεστό ανάμεσα στα χείλη μου και μπορώ κιόλας να βλέπω σήμερα τους άλλους να καπνίζουν χωρίς να μου έρχεται η επιθυμία και να κοιτάζω ξανά τη ζωή και τη δουλειά μου χωρίς αυτό το στήριγμα. Το βάσανο της σεξουαλικής αποχής ήταν ωστόσο πολύ πιο μεγάλο από ό,τι είχα φανταστεί, αυτό όμως δεν είναι φυσικό;


Ξαφνικά όμως εμφανίστηκε μια μεγάλη καρδιακή κρίση, πολύ πιο μεγάλη από όσες είχα όταν κάπνιζα, πολύ έντονη αρρυθμία, επίμονη καρδιακή πίεση, καούρα, έντονη ζέστη στο αριστερό χέρι, λίγη δύσπνοια, όλα αυτά σε ξεσπάσματα που καταλαμβάνουν τα δύο τρίτα της ημέρας in continuo και, ταυτοχρόνως, κάτι βαρύ στη διάθεση. (…)


Για τον medicus, ο οποίος όλη την ημέρα πασχίζει να κατανοήσει τις νευρώσεις, είναι πολύ οδυνηρό να μην ξέρει αν η καταθλιπτική διάθεση από την οποία υποφέρει είναι λογικής ή υποχονδριακής φύσης. (…)


Επιστολή 93, Βιέννη, 2α Απριλίου 1896


Αν μας δοθούν και στους δύο ακόμη μερικές μέρες ήσυχης δουλειάς, θα αφήσουμε οπωσδήποτε πίσω μας κάτι το οποίο θα μπορεί να δικαιολογήσει την ύπαρξή μας. Αυτή η συνειδητοποίηση με κάνει να νιώθω δυνατός ώστε να αντιμετωπίσω όλες τις έγνοιες και τους κόπους της καθημερινότητας. Οταν ήμουν νέος δεν είχα άλλη επιθυμία από τη φιλοσοφική γνώση και τώρα βρίσκομαι κοντά στο να την αποκτήσω περνώντας από την ιατρική στην ψυχολογία. Εγινα θεραπευτής χωρίς να το θέλω: είμαι πεπεισμένος ότι μπορώ να θεραπεύσω οριστικά την υστερία και την καταναγκαστική νεύρωση.


Ενας τυχοδιώκτης…


Επιστολή 235, Βιέννη, 1η Φεβρουαρίου 1900


Εχω ήδη παρατηρήσει πολλές φορές ότι έχεις τη συνήθεια να με υπερτιμάς πολύ. (…) Δεν είμαι σε καμία περίπτωση ένας άνθρωπος της επιστήμης, ένας παρατηρητής, ένας πειραματιστής, ένας διανοητής. Δεν είμαι τίποτε άλλο από ένας conquistador εξ ιδιοσυγκρασίας, ένας τυχοδιώκτης, αν θέλεις να το μεταφράσεις έτσι, με την περιέργεια, την τόλμη και την επιμονή ενός τέτοιου είδους ανθρώπου. Συνήθως εκτιμούμε αυτά τα άτομα μόνο όταν έχουν γνωρίσει την επιτυχία, όταν έχουν πραγματικά ανακαλύψει κάτι, αν όμως αυτό δεν γίνει, τους έχουμε στα αζήτητα. Προς το παρόν η τύχη με έχει εγκαταλείψει, δεν βρίσκω τίποτε καλό.


Ασκήσεις ειλικρινείας


Επιστολή 142, 15η Οκτωβρίου 1897


Δεν έχω ως τώρα βρει τίποτε εντελώς καινούργιο, μόνο όλες τις επιπλοκές τις οποίες έχω συνηθίσει. Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο. Το να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου είναι μια καλή άσκηση. Μόνο μια σκέψη μού ήρθε, η οποία έχει μια γενική αξία. Βρίσκω και σε μένα το ερωτικό αίσθημα για τη μητέρα και τη ζήλια προς τον πατέρα και τώρα τα θεωρώ ένα γενικό φαινόμενο της πρώτης παιδικής ηλικίας. Αν είναι έτσι, μπορεί να καταλάβει κανείς τη δύναμη που έχει ο Οιδίπους Τύραννος, παρ’ όλες τις αντιρρήσεις που εγείρει η λογική εναντίον αυτού που έχει προεξοφλήσει το πεπρωμένο. Ο ελληνικός μύθος καταπιάνεται με έναν εξαναγκασμό που ο καθένας αναγνωρίζει γιατί έχει αισθανθεί την ύπαρξή του στον εαυτό του. Κάθε ακροατής υπήρξε κάποτε, σε λανθάνουσα κατάσταση και στη φαντασία του, αυτός ο Οιδίποδας.