Το Αγιο Ορος εορτάζει σήμερα ένα σημαντικό ιωβηλαίο: τα ογδοντάχρονα της καταστατικής του νομοθεσίας, με βάση την οποία από την ενσωμάτωσή του στο ελληνικό κράτος και έως σήμερα σχεδόν αδιακόπως διοικείται.
Η Χερσόνησος του Αθω, όπως είναι γνωστό, περιήλθε στο ελληνικό κράτος με τις συνθήκες που τερμάτισαν τους πολέμους 1912-1922. Ηδη το 1924 πενταμελής Επιτροπή κατάρτισε σχέδιο Καταστατικού Χάρτη του Αγίου Ορους που ψηφίστηκε από Εκτακτη Διπλή Σύναξη των αντιπροσώπων των είκοσι Ι. Μονών του στις 10 Μαΐου 1924. Επί κυβερνήσεως του στρατηγού Γ. Κονδύλη, που σχηματίστηκε μετά την ανατροπή, στις 22 Αυγούστου 1926, του στρατηγού Θ. Παγκάλου, κυρώνεται και συμπληρώνεται ο Καταστατικός Χάρτης του Αγίου Ορους με νομοθετικό διάταγμα που υπογράφεται στις 10 Σεπτεμβρίου 1926, σαν σήμερα πριν από ογδόντα χρόνια. Το διάταγμα αυτό δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, με την υπογραφή του αποκατασταθέντος Προέδρου της Δημοκρατίας ναυάρχου Π. Κουντουριώτη, στις 16 Σεπτεμβρίου 1926. Σύμφωνα με το ακροτελεύτιο άρθρο του, η ισχύς του διατάγματος και του Καταστατικού Χάρτη του Αγίου Ορους «άρχεται από της επομένης της ισχύος του δημοσιευθησομένου Συντάγματος».
Λίγες ημέρες αργότερα, στις 22 Σεπτεμβρίου 1926, δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και τίθεται σε ισχύ το Σύνταγμα που είχε καταρτίσει η Επιτροπή Παπαναστασίου, η οποία είχε οριστεί από τη Δ´ Συντακτική Συνέλευση. Στο θνησιγενές αυτό Σύνταγμα 1925/1926 περιέχονται για πρώτη φορά διατάξεις που αφορούν την «διοίκησιν του Αγίου Ορους». Οι διατάξεις αυτές περιλαμβάνονται και στο Σύνταγμα του 1927 και έκτοτε εξακολουθούν να ισχύουν απαράλλακτες και αποτελούν σήμερα το τρίτο κεφάλαιο του έκτου μέρους του ισχύοντος Συντάγματος 1975/1986/2001, υπό τον βελτιωμένο τίτλο «Καθεστώς του Αγίου Ορους».
Σύμφωνα με τις διατάξεις αυτές το Αγιο Ορος είναι, «κατά το αρχαίον τούτου προνομιακόν καθεστώς», αυτοδιοίκητο τμήμα του ελληνικού κράτους, η κυριαρχία του οποίου παραμένει άθικτη. Η ακριβής τήρηση των αγιορειτικών καθεστώτων τελεί ως προς το πνευματικό μέρος υπό την εποπτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και ως προς το διοικητικό μέρος υπό την εποπτεία του κράτους. Την πνευματική εποπτεία ασκεί ο Οικουμενικός Πατριάρχης ως ο Επίσκοπος, στον οποίο υπάγονται οι μοναχοί και οι Ι. Μονές του Αγίου Ορους, και τη διοικητική εποπτεία ο Διοικητής του Αγίου Ορους που διορίζεται με διάταγμα έπειτα από πρόταση του υπουργού Εξωτερικών, στον οποίο εξακολουθούν να υπάγονται τα θέματα του Αγίου Ορους.
Οπως από τη θέση αυτή σε ανύποπτο χρόνο έγραφα, «ο συντακτικός νομοθέτης είναι προφανές ότι όχι μόνο αποδέχθηκε το «αρχαίο προνομιακό καθεστώς» του Ορους, αλλά και προσέδωσε αυξημένη τυπική ισχύ στο καθεστώς αυτοδιοικήσεώς του, σκοπός του οποίου είναι να εξασφαλιστεί η άσκηση του αρχαιοπαράδοτου μοναχικού πολιτεύματος χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις και επιρροές».
Η συμπλήρωση ογδόντα ετών αδιάλειπτης εφαρμογής της καταστατικής νομοθεσίας για το Αγιο Ορος, με εξαίρεση τη βραχεία και ανώμαλη περίοδο του εμφυλίου, κατά την οποία επιβλήθηκε η εφαρμογή του Καταστατικού Χάρτη της 27ης Δεκεμβρίου 1944, είναι ένα ορόσημο στη μακραίωνη ιστορία του που δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο.
Προς τον σκοπό αυτό, από διετίας ήδη, ο Πανελλήνιος Σύλλογος Φίλων του Αγίου Ορους είχε προτείνει στην Ι. Κοινότητα τη συνδιοργάνωση διεθνούς επιστημονικού συμποσίου για τον εορτασμό του ιωβηλαίου αυτού με τη συμμετοχή εκπροσώπων της Ι. Κοινότητος και των Ι. Μονών και διακεκριμένων ομιλητών, ειδικών περί τα ζητήματα του Αγίου Ορους, Ελλήνων και ξένων, χωρίς ατυχώς να υπάρξει συνέχεια.
Ούτως ή άλλως, όπως κάθε επέτειος, και η επέτειος αυτή προσφέρεται και για απολογισμό και για προγραμματισμό. Και το Αγιο Ορος με τα συντεταγμένα όργανά του, την Ι. Επιστασία και την Ι. Κοινότητα, θα επιχειρήσει ασφαλώς αμφότερα. Διότι οι εξελίξεις, εκκλησιαστικές, κοσμικές και δικαιικές, το επιβάλλουν. Και θα πρέπει να προετοιμασθούν κατάλληλα και χωρίς πίεση χρόνου το έδαφος και ο τρόπος για τη βελτίωση και συμπλήρωση, όπου είναι απαραίτητο, του νομικού αυτού πλαισίου.
Εχει άλλωστε καταστεί ορατή πλέον η ανάγκη μιας ειδικής νομοθετικής πρόνοιας με σκοπό την προστασία του πολιτεύματος του Αγίου Ορους και τη δημιουργία συνθηκών που θα επιτρέψουν την ακώλυτη συνέχιση της πνευματικής και πολιτιστικής αποστολής του στο πλαίσιο της νέας ευρωπαϊκής και διεθνούς πραγματικότητας.
Η νομοθετική εξουσιοδότηση για την ψήφιση Κανονιστικών Διατάξεων με τη δυνατότητα επιβολής κυρώσεων, η διευκρίνιση του θέματος της νομικής προσωπικότητας των Ι. Μονών του, η ένταξη του Αγίου Ορους ως αυτοτελούς προγραμματικής ενότητας στα προγράμματα του Δ´ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, η διασάφηση φορολογικών και τελωνειακών ζητημάτων και η κωδικοποίηση και συμπλήρωση σειράς νεότερων νομοθετημάτων που έχουν κατά καιρούς εκδοθεί για την επίλυση διαφόρων ζητημάτων του Αγίου Ορους θα ήταν τα σημαντικότερα από τα ζητήματα που θα έπρεπε με αγαστή συνεργασία Πολιτείας και Αγιορειτικής Κοινότητας να αντιμετωπισθούν.
Ο κ. Ι. Μ. Κονιδάρης είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
