Ο άλλοτε πανίσχυρος μύθος της αμερικανικής Δύσης βρίσκεται μάλλον σε παρακμή, όπως και τα περισσότερα οράματα του προηγούμενου αιώνα. Ζούμε σήμερα μια περίοδο αναστοχασμού γύρω από το περιεχόμενο και τις πολιτικές συντεταγμένες της έννοιας του αμερικανισμού. Φίλοι και εχθροί του «αμερικανικού τρόπου ζωής», στο εσωτερικό των ΗΠΑ αλλά και αλλού, ανιχνεύουν παλαιές και νέες μορφές αμερικανικότητας που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες, στις προτεραιότητες και στα προβλήματα του 21ου αιώνα. Η αναζήτηση νέων αφηγημάτων της αμερικανικής Δύσης λαμβάνει χώρα τόσο στο επίπεδο της πολιτικής όσο και σε εκείνο της ευρύτερης πολιτισμικής παραγωγής, της κουλτούρας και της τέχνης. Σε αυτό το πλαίσιο αναδύεται η ενδιαφέρουσα έννοια του νεοδυτικού πολιτισμού, ή αλλιώς του νεογουέστερν, που αποκτά σταδιακά τους δικούς της υποστηρικτές αλλά και τους πολεμίους.
Το περιεχόμενο του όρου «νεοδυτικός» είναι ακόμη ασαφές και απροσδιόριστο. Στον χώρο της πολιτικής ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί κυρίως από τους εχθρούς του, οι οποίοι είναι πολλοί και εντυπωσιακά ετερόκλητοι. Νεοσυντηρητικοί διανοούμενοι και ομάδες στις ΗΠΑ συχνά αναφέρουν στα κείμενά τους ότι ο μεγάλος πολιτικός τους εχθρός στον πόλεμο για το μέλλον της Αμερικής είναι οι νεοδυτικές αρχές και αξίες. Το βασικό χαρακτηριστικό που αποδίδεται στον νεοδυτικό τρόπο ζωής είναι ότι ο τελευταίος προτάσσει την εκκοσμίκευση του πολικού βίου, των θεσμών, των πρακτικών της καθημερινής ζωής και των ευρύτερων κοινωνικών σχέσεων.
Σημαντικό στοιχείο του νεοδυτικού κόσμου είναι ότι δεν περιλαμβάνει το σύνολο της παλαιάς Δύσης, αλλά συγκεκριμένες μόνο ομάδες και συμμαχίες στο εσωτερικό της. Εξάλλου, οπαδούς των νεοδυτικών αρχών βρίσκουμε και στον μη δυτικό κόσμο, δηλαδή στην Ασία, στην Αφρική και στη Μέση Ανατολή. Η νέα Δύση δεν προσδιορίζεται πια τόσο γεωγραφικά όσο πολιτικά. Στον κατάλογο των εχθρών της συγκαταλέγονται βέβαια και οι φανατικοί ισλαμιστές. Ο όρος νεοδυτικός κόσμος απαντάται πολύ συχνά σε κείμενα και διαγγέλματα των ισλαμιστών ηγετών, οι οποίοι βλέπουν τα αμερικανικά στρατεύματα όχι τόσο ως σταυροφόρους του χριστιανικού κόσμου αλλά ως μισιονάριους του αθεϊσμού, του επιβεβλημένου εκδημοκρατισμού και της διάλυσης των κοινωνικών δομών της θεοκρατίας. Βασικό χαρακτηριστικό της νεοδυτικής κουλτούρας θεωρείται από τους εχθρούς της η πολιτική βούληση να επιβληθεί η αρχή της εκκοσμίκευσης και σε άλλα μέρη του κόσμου στα οποία οι ΗΠΑ έχουν στρατηγικά συμφέροντα, όπως στα Βαλκάνια και στη Μέση Ανατολή.
Η εναντίωση του θρησκευτικού συντηρητισμού στα νεοδυτικά ιδεώδη βρίσκει συμμάχους και στους κύκλους των συντηρητικών αθεϊστών και των λιμπερτάριαν, οι οποίοι δεν συμπαθούν την επέκταση των δημοκρατικών θεσμών καθώς ταυτίζουν τους τελευταίους με πολιτικές κρατικής παρέμβασης στον τρόπο ζωής κοινοτήτων και ομάδων που θα έπρεπε να αφεθούν ελεύθερες να ρυθμίζουν τις σχέσεις τους με βάση τις δικές τους ανάγκες και προτιμήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν εδώ ορισμένες κοινότητες των ΗΠΑ που υποστηρίζουν το δικαίωμα του συζύγου να παντρεύεται πολλές συντρόφους και αρνούνται το δικαίωμα του κράτους να απαγορεύει τέτοιες μορφές οικογενειακής και κοινωνικής οργάνωσης.
Στην καρδιά των ποικίλων ορισμών και των επιθέσεων ενάντια στον νεοδυτικό πολιτισμό βρίσκεται η συνειδητοποίηση ότι ο παλιός καλός μύθος της αμερικανικής Δύσης μεταλλάσσεται σε ένα αφήγημα του οποίου τα χαρακτηριστικά και η μορφή παραμένουν ρευστά και απροσδιόριστα. Μια ιδέα για το νέο αυτό αφήγημα μας δίνουν οι φιγούρες των εναλλακτικών καουμπόηδων που πρωταγωνιστούν στις νεογουέστερν κινηματογραφικές ταινίες της τελευταίας δεκαετίας. Η παρακμή του παραδοσιακού γουέστερν τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 ακολουθήθηκε από μια αναβίωση του είδους ήδη από τη δεκαετία του 1990. Τα νεογουέστερν άσκησαν μια πολιτική κριτική στην παλαιότερη κινηματογραφική εικόνα της Αγριας Δύσης, που επί της ουσίας δικαίωνε την εξόντωση των Ινδιάνων και την αρπαγή της γης τους από τους λευκούς. Οι νέοι καουμπόηδες είναι συχνά γυναίκες («Θέλμα και Λουίζ»), περιθωριακοί («Νεκρός Ανδρας»), μετανάστες («Οι Τρεις Ταφές του Μελκιάδες Εστράδα»), ομοφυλόφιλοι («Brokeback Mountain») και παρανοϊκοί («Η Κοιλάδα του Πόθου»). Τα νεογουέστερν προβάλλουν μια εικόνα της νέας Αγριας Δύσης παρουσιάζοντας σκοτεινές πτυχές της σύγχρονης πια Αμερικής, όπως η οικονομική εξαθλίωση, η εξάντληση των φυσικών πόρων, η διάλυση του κοινωνικού ιστού, η διάρρηξη των διαπροσωπικών συναισθηματικών σχέσεων και η έκπτωση του αμερικανικού ονείρου.
Οι σύγχρονοί μας μεταβιομηχανικοί καουμπόηδες πλανώνται στα κινηματογραφικά πλατό σαν φαντάσματα, που μας θυμίζουν κάπως βασανιστικά τα παλαιά ιδεώδη του αμερικανισμού, εκείνα που ενέπνευσαν εκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον κόσμο, μέσα όμως από την άσκηση μιας αυστηρής κριτικής σε όσα πήγαν στραβά τον τελευταίο ενάμιση σχεδόν αιώνα. Τα νέα αυτά αφηγήματα της Δύσης είναι αμφίθυμα, καθώς συνδυάζουν τον θαυμασμό για το αμερικανικό όνειρο με την απελπισία για ό,τι έχει συμβεί και συμβαίνει. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ήρωες των νεογουέστερν συνήθως πεθαίνουν στο τέλος της ταινίας, εξασφαλίζοντας έτσι τον μόνο τόπο που τους ανήκει στον κόσμο της νέας Αγριας Δύσης, εκείνον της ανάμνησης.
Το σίγουρο είναι ότι στον πόλεμο που έχει πια ξεσπάσει μεταξύ εκφραστών και εχθρών του νεοδυτικού κόσμου δεν είναι τόσο εύκολο όσο παλαιότερα να διαλέξει κανείς στρατόπεδο, καθώς οι φιγούρες των καουμπόηδων και των Ινδιάνων δεν έχουν πια ξεκάθαρο σχήμα και συχνά συγχέονται μέσα στο σύννεφο σκόνης που σηκώνουν τα άρματα μάχης, οι ρουκέτες και τα χημικά όπλα στα διάσπαρτα πεδία των συγκρούσεων.
Η κυρία Ιωάννα Λαλιώτου είναι επίκουρη καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
