H Ευρωπαϊκή Ενωση, αν και βρίσκεται σε μεταβατική περίοδο, παραμένει το πιο ολοκληρωμένο σχέδιο ενοποίησης και συνεργασίας, το οποίο διαμορφώνεται και αναδιαμορφώνεται συνεχώς. Τελευταία, αρκετοί πολιτικοί αλλά και αναλυτές έχουν την τάση να ελαχιστοποιούν τη σπουδαιότητα της ευρωπαϊκής ενοποίησης αγνοώντας το πλαίσιο των δυνάμεων εκείνων που δημιούργησαν την Ευρωπαϊκή Ενωση και οι οποίες συνεχίζουν να στηρίζουν την ενοποιητική διαδικασία. Ιδιαίτερα μετά τα πρόσφατα δημοψηφίσματα για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, η Ευρώπη φαίνεται να ενσαρκώνει το θύμα και γίνεται στόχος όλων των κριτικών. Πολλές κριτικές είναι εύστοχες. Καθώς σε δύσκολες στιγμές, όπως στη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ, η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν κατάφερε να ακουστεί με μια φωνή. Επιπλέον, η ευρωπαϊκή οικονομία δεν διέρχεται και την καλύτερη περίοδό της. H δε ευημερία των ευρωπαίων πολιτών υφίσταται πίεση. Δεν θα πρέπει λοιπόν να μας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι πολίτες εκφράζουν δυσπιστία απέναντι στην Ευρώπη.
Ο Ζακ Ντελόρ έχει συνοψίσει την παρούσα κατάσταση με τρεις εύστοχες παρατηρήσεις. Υπογραμμίζει μια κρίση υπαρξιακή, άρα και νομιμοποίησης, η οποία αντανακλά την ένταση μεταξύ του παγκόσμιου και του τοπικού. Μια δεύτερη κρίση, σύμφωνα με τον Ντελόρ, αφορά την κακή διαχείριση της επέκτασης της ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Και, τέλος, μια άλλη κρίση συνδέεται με τις βαθιές αποκλίσεις όχι μόνο ως προς τις οικονομικές προοπτικές, αλλά και για τις μεγάλες επιδιώξεις της Ευρώπης.
Θα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι στο σημερινό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όλα τα κράτη είναι μάλλον μικρές χώρες. Αυτό φαίνεται ότι δεν το έχουν όλοι συνειδητοποιήσει. Αν η Ευρώπη επιθυμεί πραγματικά να παίξει σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια σκηνή, ανταποκρινόμενη και στις προσδοκίες των πολιτών της, θα πρέπει να εμβαθύνει η ενοποίηση. Το ζήτημα είναι πώς μπορεί να γίνει αυτό.
Ο πρωθυπουργός του Βελγίου Γκυ Φέρχοφσταντ έγραψε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πολιτικό μανιφέστο που απαντά στο παραπάνω ερώτημα. Σε αυτό το μικρό εγχειρίδιο που φέρει τον τίτλο Οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης (υπό έκδοση από τις εκδόσεις Παπαζήση), ο βέλγος πρωθυπουργός αντιπαραθέτει μια εναλλακτική πρόταση η οποία αντικρούει την άποψη για λιγότερη Ευρώπη. Αυτό που προτείνει ο Φέρχοφσταντ θα το προσδιορίζαμε μέσω δύο ομόκεντρων κύκλων. Ενός πολιτικού πυρήνα, των «Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» αποτελουμένων από τα ανήσυχα κράτη που επιθυμούν μια πιο κοινοτική πολιτικο-οικονομική στρατηγική με μεγαλύτερη συνοχή. Και μιας «Οργάνωσης των Ευρωπαϊκών Κρατών», η οποία θα συσπειρώνεται γύρω από τον προαναφερόμενο πολιτικό πυρήνα. Αυτή η Οργάνωση των Ευρωπαϊκών Κρατών θα έχει ως κύριο μέλημα τη διάχυση της σταθερότητας και της ειρήνης σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο.
Σήμερα, οι απαραίτητες διευκρινίσεις για το μέλλον της Ευρώπης και τις δυσχέρειες που αντιμετωπίζει το Ευρωπαϊκό Σχέδιο δεν μπορούν να δοθούν παρά μόνο σε συνάρτηση με τα ζητήματα που θέτει η παγκοσμιοποίηση, και φυσικά σε πείσμα όλων εκείνων που θέλουν να μετατρέψουν την Ευρώπη σε απομονωμένο φρούριο.
Τα κράτη δεν μπορούν πλέον να ελπίζουν ότι θα επιλύσουν μόνα τους προβλήματα που εμφανίζονται σε παγκόσμια κλίμακα. Την ίδια όμως στιγμή, η αναγκαία δημοκρατική νομιμοποίηση για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων δεν μετατοπίζεται στο διεθνές πεδίο – παραμένει στο εθνικό πεδίο. Αυτή η αντίφαση τροφοδοτεί στην Ευρώπη την κρίση των δημοκρατιών μας, οι οποίες μαστίζονται από φαινόμενα επιστροφής των δημαγωγικών κινημάτων και τον πειρασμό της εθνικής αναδίπλωσης.
Πώς μπορούμε άραγε να αντιδράσουμε μπροστά σε αυτήν την αντίφαση; Ισως πρέπει να επανεξετάσουμε την ευρωπαϊκή οικοδόμηση, την πιο προωθημένη μορφή δημοκρατικού συστήματος εναλλακτικού του εθνικού. H ανάλυση της ευρωπαϊκής οικοδόμησης μέσα από το πρίσμα της παραπάνω αντίφασης ίσως μας επιτρέψει να προχωρήσουμε σε αναζήτηση νέων απαντήσεων.
Ο Ζακ Ντελόρ μάς καλεί να ορίσουμε το Ευρωπαϊκό Σχέδιο του 21ου αιώνα, με αφετηρία τρία στοιχεία: την Ευρώπη ως παράγοντα ειρήνης, την Ευρώπη ως συμβολή στην τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης που μπορεί να είναι, όπως αναφέρει και ο Αίσωπος, το καλύτερο και το χειρότερο των πραγμάτων και τέλος την Ευρώπη ως σχέδιο για την κοινωνία.
Και ο Γκυ Φέρχοφσταντ με το πολιτικό μανιφέστο του μάς θυμίζει ότι το Ευρωπαϊκό Σχέδιο θα πρέπει να ξαναγίνει συνώνυμο ενθουσιασμού και φιλοδοξίας.
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι διεθνολόγος και ειδικός επιστημονικός συνεργάτης του Κέντρου Ανάλυσης και Σχεδιασμού του υπουργείου Εξωτερικών. Στο παρόν άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις.
