H κρίση θεσμών στην εποχή της μετανεωτερικότητας έχει αναδειχθεί χρονία νόσος. Παρά κάποιες υφέσεις, ενδημεί βεβαίως και παρ’ ημίν. Νοσογόνες αιτίες, η επικυριαρχία των νόμων της αγοράς και κατ’ ακολουθίαν η εμπορευματοποίηση των ανθρωπίνων σχέσεων. Πρωτίστως της πολιτικής. H πολιτική είναι εξ ορισμού άθλημα βίου και πεδίο επιλογής των αρίστων. Στην πράξη ακυρώνεται. Ενα πανίσχυρο σύστημα κατασκευαστικής συναίνεσης χρησιμοποιεί όλες τις τεχνικές προπαγάνδας που επινόησε νους ανθρώπου και διαπλάθει παθητικούς, υπάκουους και «προγραμματισμένους» πολίτες.
«Τα πλήθη εκτρέπονται προς αβλαβείς στόχους χάρη στη γιγαντιαία προπαγάνδα που ενορχηστρώνεται και υποκινείται από την επιχειρηματική κοινότητα (η μισή είναι αμερικανική) που αφιερώνει τεράστια κεφάλαια και ενέργεια για να μετατρέψει τους ανθρώπους σε εξατομικευμένους καταναλωτές» (Chomsky, «Δυο ώρες διαύγειας», 12).
Στόχος εδώ είναι η συντριβή των φυσιολογικών ανθρώπινων αισθημάτων. Ο έλεγχος του νου είναι η επιδίωξη όλης της τραυματικών διαστάσεων επιχείρησης που ονομάζεται επικοινωνία και χρησιμοποιεί μια πολύμορφη κλίμακα εφαρμογής. Οι διαχειριστές των εργαλείων πασχίζουν να προσανατολίσουν τον κόσμο προς τα επιπόλαια πράγματα της ζωής, ων πρώτον η κατανάλωση. «Χωρίς περίσκεψη, χωρίς λύπη, χωρίς αιδώ» το σύστημα κτίζει τείχη στα οποία κλείνουν τους πολίτες. Οι τελευταίοι μάλλον δεν διαθέτουν το καβαφικόν άλλοθι «ανεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω». Υπό την καταλυτική επιρροή επικοινωνιακών μηχανισμών προσέρχονται εθελουσίως. Πρόκειται τελικά για μορφή εθελοδουλείας. Ο Τσόμσκι έχει δώσει τον σαφέστερο ορισμό του νεοφιλελευθερισμού: μεταφορά της εξουσίας των πολιτών στις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Οι υπερηπειρωτικές εταιρείες δεν λογοδοτούν στον λαό. Λογοδοτούν ασφαλώς οι κυβερνήσεις. Εκεί όμως λειτουργεί ένα διεθνές σύστημα ασφυκτικού ελέγχου τους. H κρίση αντιπροσώπευσης των ευρωπαϊκών δημοκρατιών επιδεινώνεται από τη διαρκή αποσύνθεση των παραδοσιακών πολιτικοκοινωνικών τους θεσμών και την εμπορευματοποιημένη απάτη της επικοινωνίας. Τελικά οι εξουσίες δεν ασκούνται από τις κυβερνήσεις και όσες ασκούνται υποκύπτουν σε ελεγχόμενα πλαίσια. H νέα τάξη του κόσμου εξανάγκασε σε μετάλλαξη την Κεντροαριστερά σε βαθμό που η ειδοποιός διαφορά πλέον ανάμεσα στα σχήματα εξουσίας περιορίζεται στο ότι το καθένα «τα ίδια πράγματα θα τα κάνει καλύτερα» από τους αντιπάλους του. Ο Κρίστοφερ Λας μελέτησε μια παραθεωρημένη παράμετρο της κρίσης, την εξέγερση των ελίτ. Απορρίπτουν τους δεσμούς με την πατρίδα, δικτυώνονται, απομονώνονται, εγκαταλείπουν τη μεσαία τάξη και προδίδουν την αντίληψη της «δημοκρατίας για όλους».
Οι δημοσκοπούμενες προτιμήσεις των μαζών είναι κατευθυνόμενες. Προηγείται η διαδικασία κατασκευής συναίνεσης. Το δημοκρατικό έλλειμμα είναι βαθύτερο και ποιοτικά διαφορετικό από εκείνο που η συνταγματική θεωρία συνήθως προσεγγίζει. Επικαλούνται πολλοί την παγκοσμιοποίηση ως άλλοθι της απραγίας τους. H παγκοσμιοποίηση όμως δεν είναι φυσικό φαινόμενο αλλά πολιτικό. Σήμερα, αντιστάσεως μη ούσης, τη ρυθμίζουν οι δυνάμεις της αγοράς.
Τα κύρια γεωπολιτικά γνωρίσματα στον κόσμο μας διαμορφώνονται αρνητικά υπό την εργώδη επήρεια των αλλαγών. Τεχνολογικών (πληροφορική, ψηφιακή), οικονομικών και κοινωνιολογικών (μετασχηματισμός εξουσίας, κρίση ταυτότητας).
Οι πολίτες παντού και παρ’ ημίν πρέπει να ενεργοποιήσουν τα ψυχικά τους αποθέματα και να δράσουν. Μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα υπερνικώντας τον θανάσιμο μιθριδατισμό τους. Οπου οι λαοί επέδειξαν δύναμη αντίστασης ανέτρεψαν τα σχέδια εκείνων που αποφασίζουν ερήμην τους. Οράτε δημοψηφίσματα Κύπρου, Γαλλίας και Ολλανδίας. Οπου οι πολίτες οργανώνονται μπορούν να αλλάξουν τη ροή των εξελίξεων προς το κοινό συμφέρον. Οι νόμοι της αγοράς είναι ισχυροί αλλά όχι παντοδύναμοι.
Ο κ. Στέλιος Παπαθεμελής είναι βουλευτής.
