Οι πολιτικοί δεν έχουν καιρό για χάσιμο, γιατί η πολιτική δεν περιμένει. Υποθέτω ότι καλός είναι ο πολιτικός που γνωρίζει αυτή την αρχή και την εφαρμόζει χωρίς εξαίρεση. Αλλά από τη γνώση στην εφαρμογή η πορεία δεν είναι πάντοτε απρόσκοπτη: χρειάζεται μεγάλη πείρα για να αποφύγει κανείς τις παγίδες της πραγματικότητας και η επιτυχημένη διαδρομή στην προκειμένη περίπτωση χαρακτηρίζει, υποθέτω, αυτόν που ονομάζουμε έμπειρο πολιτικό. Τέτοιος πολιτικός ήταν αναμφισβήτητα ο καρδινάλιος Μαζαρίνος και δεν είναι τυχαίο που το όνομά του έμεινε στην ιστορία. Είκοσι χρόνια περίπου κυβέρνησε τη Γαλλία σε μια εξαιρετικά κρίσιμη περίοδο για τη χώρα και παρέδωσε το βασίλειο στον νεαρό Λουδοβίκο 14ο σε καλή κατάσταση. Ταυτοχρόνως, όμως, όπως το διαπίστωσαν τα εντεταλμένα όργανα της Μοναρχίας και όπως το επικυρώνουν οι ιστορικές μελέτες σήμερα, η περιουσία του καρδιναλίου – άσημου κληρικού στην αρχή της καριέρας του – είναι ίσως η μεγαλύτερη προσωπική περιουσία που έχει καταγραφεί κατά τη διάρκεια του Παλαιού Καθεστώτος.


Ο Μαζαρίνος δεν άφησε κανέναν παραπονεμένο στη Διαθήκη του. Και αν το υλικό μέρος της περιουσίας του το διέθεσε στους συγγενείς του και στα μέλη της βασιλικής οικογενείας, δεν παρέλειψε να αφήσει ένα είδος πνευματικής διαθήκης στους μελλοντικούς συναδέλφους του. Πρόκειται για ένα τομίδιο που δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό του με τον χαρακτηριστικό τίτλο Εγκόλπιο των πολιτικών. Για το μικρό αλλά πολύτιμο αυτό βιβλίο έχω ήδη γράψει παλιότερα στον ίδιο χώρο, αλλά καθώς το ξαναδιάβαζα πρόσφατα, μου φάνηκαν χρήσιμες οι συμβουλές του καρδιναλίου στους ομοτέχνους σε περίπτωση εμπλοκής τους σε δικαστικούς αγώνες. Είναι αλήθεια ότι η απόσταση που χωρίζει το απολυταρχικό καθεστώς στο οποίο ζούσε ο Μαζαρίνος από την κοινοβουλευτική δημοκρατία δεν μπορεί να αγνοηθεί. Αν τη λάβουμε υπόψη μας, δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε την εμβέλεια του έργου. Πράγματι, ό,τι ίσχυε τότε για σχετικά μικρό αριθμό ανθρώπων φαίνεται να ισχύει σήμερα για το σύνολο: το ποτάμι της προόδου δεν γυρίζει πίσω.


Στον αιώνα της ορθολογικής σκέψης που ζει ο καρδινάλιος πραγματεύεται το πρόβλημα με τρόπο μεθοδικό, διαιρώντας το σε δύο μέρη: πώς πρέπει να ενεργήσεις ως κατήγορος και πώς πρέπει να φερθείς ως κατηγορούμενος. H προσφυγή στη δικαιοσύνη, συμβουλεύει ο Μαζαρίνος, πρέπει να είναι το ύστατο μέσο που θα χρησιμοποιήσεις και εν πάση περιπτώσει «μη στραφείς ποτέ εναντίον κάποιου που ξέρεις με βεβαιότητα ότι έχει καλύτερες σχέσεις με τον δικαστή από αυτές που έχεις εσύ». Εξάλλου, είτε έχεις δίκιο είτε έχεις άδικο, δεν πρέπει να αμελήσεις τις σχέσεις σου με τους δικαστές: «Να τους επισκέπτεσαι, να τους κάνεις δώρα, να τους καλείς στο τραπέζι σου». Ταυτοχρόνως κύριο μέλημά σου πρέπει να είναι ο συμβιβασμός. Αν όμως αυτός αποκλειστεί, πρέπει να δράσεις με τρόπο ακαριαίο και μυστικό: φρόντισε ώστε ο αντίπαλός σου να μη γνωρίζει με βεβαιότητα «εκ των προτέρων ότι θα τον σύρεις στα δικαστήρια ούτε το ακριβές αντικείμενο της κατηγορίας… Ετσι δεν θα έχει τον απαραίτητο χρόνο να συγκεντρώσει τους συμβούλους του ώστε να οργανώσει την υπεράσπισή του». Πρέπει να δώσεις ιδιαίτερο βάρος στην επιλογή των δικηγόρων σου. «H επαγγελματική τους ικανότητα και ο χαρακτήρας τους δεν έχουν και τόσο μεγάλη σημασία. H ουσία είναι να έχουν καλές σχέσεις με τον δικαστή». Φρόντισε «οι δικηγόροι να ενέχονται πάντοτε προσωπικά στην υπόθεσή σου ώστε να είναι πεπεισμένοι πως σε περίπτωση που κερδίσει ο αντίπαλος απειλούνται και οι ίδιοι». Στο δικαστήριο πρέπει κατά κάποιον τρόπο να δείχνεις ότι συμπάσχεις με τον αντίπαλό σου και «να επιμένεις συνεχώς ότι μοναδικό σου μέλημα σε αυτή τη δίκη είναι η υπεράσπιση του δημόσιου καλού. Να υποστηρίζεις σταθερά με αποφασιστικό ύφος ότι ο μόνος πραγματικός ένοχος είναι η σκληρή μοίρα που καταδιώκει τον αντίπαλό σου και ότι σχεδόν κοκκινίζεις γιατί είσαι αναγκασμένος να στραφείς εναντίον του».


Τέλος, όταν ο κατηγορημένος είσαι εσύ, το πρώτο πράγμα που οφείλεις να φροντίσεις είναι το ύφος σου, που πρέπει να δηλώνει «μια σκοτεινή και απόμακρη αξιοπρέπεια». Οι τρόποι για να το πετύχεις, όπως το συμβουλεύει ο πρακτικός καρδινάλιος, είναι «να κάνεις ότι βυθίζεσαι σε διάφορες ασχολίες που αξίζουν πραγματικά και οι οποίες σε αποσπούν και σε παρηγορούν από τις μικρότητες του κόσμου». Προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος πρέπει, «ήδη στην αρχή της δίκης, να διαδώσεις την ιδέα ότι ο πραγματικός ένοχος για αυτό που σε κατηγορεί είναι ο αντίπαλός σου». Ή ακόμη φρόντισε να προβάλλεις την εικόνα «ότι έχεις πληρώσει μεγάλο τίμημα στη ζωή σου για παρόμοιες κατηγορίες». Σε όλες τις περιπτώσεις μην παραμελήσεις «να δηλώσεις ένοχος, ακόμη και αν αυτό δεν είναι αλήθεια, για επουσιώδη σφάλματα, ώστε να μη φανεί ότι θεωρείς τον εαυτό σου χωρίς ψεγάδι κα να μπορέσεις έτσι να παρουσιάσεις αργότερα αποδείξεις για την τιμιότητά σου και την καλή σου θέληση».


Ο κ. Γεράσιμος Βώκος είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.