MIA απ’ τις πιο σίγουρες αλήθειες είναι το ψέμα. Θέλω να πω, η κυριαρχία της ψευδολογίας. Προπάντων, στην πολιτική, δηλαδή στους πολιτικούς – μια και για πάμπολλους, το ψέμα αποτελεί τον επιούσιο άρτο τους. Είτε ως μέσο ανόδου κι επιβολής τους, είτε ως τρόπος άσκησης πολιτικής, είτε ως καταφύγιο για ν’ αποκρύβουν τις αστοχίες και τ’ ατοπήματά τους.
Ωστόσο, και το ψέμα έχει την κλίμακά του, όπως οι σεισμοί. Ή σωστότερα τα είδη του:
ΠΡΩΤ’ απ’ όλα (όπως υποστηρίζουν πολλοί), υπάρχουν ωφέλιμα ψέματα και ψέματα βλαβερά. Ωφέλιμα, όμως, για ποιόν; Για το κοινωνικό σύνολο και την πολιτεία ή, απλούστατα, για τον ψευδόμενο;
Ακόμα κι ο εραστής της αλήθειας Πλάτων έλεγε πως «μόνο στους άρχοντες της πολιτείας ανήκει αποκλειστικά το δικαίωμα να μεταχειρίζονται το ψέμα για να γελάσουν ή εχθρούς ή πολίτες, για το καλό της πολιτείας» («Τοις άρχουσιν δη της πόλεως, είπερ τισίν άλλοις, προσήκει ψεύδεσθαι ή πολεμίων ή πολιτών ένεκα επ’ ωφελεία της πόλεως»1). Ταυτόσημα και η πραγματεία «H Τέχνη της πολιτικής ψευδολογίας» (1712) ορίζει, μάλλον χιουμοριστικά: «Πολιτική ψευδολογία είναι η τέχνη να πείθεις το λαό, η τέχνη να του υποβάλλεις σωτήρια ψεύδη με καλό σκοπό»2).
Δεν χρειάζεται, όμως, η μαρτυρία κανενός σοφού ή σατιρικού για το αυτονόητο: άπειρες φορές οι πολιτικοί «άρχοντες» ψεύδονται μόνο για το δικό τους όφελος και κέρδος. Ολοι οι δημαγωγοί, λαοπλάνοι, πολεμοκάπηλοι, πατριδοκάπηλοι, δικτάτορες ψευδολογούν ακατάσχετα για να παρασύρουν τη «μάζα» σε αποφάσεις που τις σερβίρουν σαν «κοινωφελείς» ενώ μονάχα το δικό τους συμφέρον υπηρετούν, βλάπτοντας τραγικά τους άλλους και τον τόπο τους ολόκληρο.
ΥΠΑΡΧΟΥΝ, απ’ την άλλη, ψέματα μακρόβια και βραχύβια, ψέματα που «καλά κρατούν» και ψέματα που σαρώνονται με το πρώτο ανεμοφύσημα.
«Ουδέν έρπει ψεύδος εις γήρας χρόνου», έλεγε ο Σοφοκλής. («Κανένα ψέμα δεν προφταίνει να γεράσει»3). Το ίδιο κι ο Δημοσθένης πίστευε πως «με την πάροδο του χρόνου… οι αδικίες, οι επιορκίες, τα ψέματα ξεσκεπάζονται και καταρρέουν»4.
Λιγότερο αισιόδοξη και πιο διεξοδική, η πραγματεία που ανάφερα πιο πάνω, διακρίνει τα ψέματα, ανάλογα με την αντοχή τους, σε «ωριαία, ημερήσια, ετήσια και αιώνια»: τα τελευταία, καθώς λέγονται και ξαναλέγονται αδιάκοπα, αποκτούν γρανιτένια διάρκεια, τόσο που να θεωρούνται ατράνταχτες, «ιστορικές» αλήθειες. «Την αλήθεια εύκολα τη σκοτώνεις, το καλοστημένο ψέμα είναι αθάνατο», συμφωνεί ο Mark Twain.
Αμεσο παράδειγμα ταχύτατου ξεσκεπάσματος ψευδών, οι ισχυρισμοί του πλανητάρχη Μπους για «όπλα μαζικής καταστροφής» του Σαντάμ – ισχυρισμοί, που γκρεμίστηκαν οικτρά μέσα σ’ ένα χρόνο μόλις.
Ακόμα λιγότερο κράτησαν οι υποσχέσεις του προέδρου της Νέας Δημοκρατίας για «ηθική κάθαρση», «πάταξη της διαφθοράς», «σεμνότητα και ταπεινότητα», «επανίδρυση του κράτους», «ήπια προσαρμογή» – που όλα καταπλακώθηκαν απ’ τη χιονοστιβάδα διοικητικού χάους, ανελέητης φοροσφαγής, θανατερής ακρίβειας, γοερών σκανδάλων επίλεκτων στελεχών της.
Απ’ την άλλη, η Ιστορία (και ειδικά, η ελληνική) έχει στις δέλτους της ψέματα που κράτησαν και κρατούν χρόνους και καιρούς, προπάντων όταν χαλκεύονται από τους νικητές μεγάλων συγκρούσεων, διεθνών και εμφύλιων.
ME ΤΟ δεύτερο είδος σχετίζεται στενά και το τρίτο: τα έξυπνα ψέματα και τα μωρά τοιαύτα, τα κουτά, χαζά κι αστόχαστα.
Τα έξυπνα ανακατεύουν μισές αλήθειες, αληθοφάνειες και αναλήθειες, στοχεύουν στον συναισθηματισμό ή/και τον πατριωτισμό των ακροατών και, έτσι, εξασφαλίζουν την πειθώ και τη μακροβιότητά τους.
Αντίθετα, τα μωρά ψέματα όχι μόνο κατασκευάζονται από φανερές ανακρίβειες αλλά και ξαστοχούν πως οι άλλοι έχουν μάτια κι αυτιά, μνήμη και κρίση, και πως τα εξόφθαλμα γεγονότα βοούν και μηδενίζουν τα μυθεύματα και τις φενάκες.
Λόγου χάρη: όντας υπουργός Δημόσιας Τάξης, να διαψεύδεις μετά βδελυγμίας τις απαγωγές και ανακρίσεις μεταναστών από μυστικές υπηρεσίες – αλλά, αργότερα, να τις μισοπαραδέχεσαι μέσα στη Βουλή… ‘H όντας υφυπουργός στο ίδιο υπουργείο, να καθυβρίζεις δημόσια τη Δικαιοσύνη, έπειτα να διαρρηγνύεις τα ιμάτιά σου ότι ποτέ δεν τα είπες, πιο έπειτα να ισχυρίζεσαι πως τα είπες «ιδιωτικά», και παραέπειτα να λες, σε συνέντευξη, πως «δεν συνειδητοποίησες τι είπες παρά μόνο όταν άκουσες το ηχητικό που βγήκε στο κανάλι»5!… ‘H ακόμα, όντας Αρχιεπίσκοπος, να δηλώνεις αυτάρεσκα πως «η αυτοκάθαρση της Εκκλησίας ετελείωσε» – και, αυτό, την ώρα που τόσοι και τόσοι ιεράρχες και υποϊεράρχες καταγγέλλονται για παράνομους πλουτισμούς, διαχειριστικές λαθροχειρίες και ροδοκόκκινα σκάνδαλα…
«Ψευδολόγων ανθρώπων έλεγχος εστί τα πράγματα» («Τους ψεύτες τους ξεσκεπάζουν τα γεγονότα»), έλεγε ο παλιός παραμυθάς Αίσωπος6.
Οπότε, δεν ξέρεις τι να πρωτοθαυμάσεις ή τι να πρωτο-οικτίρεις: το θράσος των ψευδολόγων ή τη μωρία τους, την πεποίθησή τους πως το αξίωμά τους φτάνει και περισσεύει για να βεβαιώσει του λόγου τους το ασφαλές και να μεταλλάξει τα κατάφωρα ψεύδη σε «αδαμάντινες αλήθειες» και τις αναμφισβήτητες αλήθειες σε βδελυρές συκοφαντίες…
……………………………….
1. Πολιτεία, Γ, 389β. – 2. Αποδίδεται στον διάσημο ιρλανδό σατιρικό Jonathan Swift αλλά έχει γραφτεί από τον σκοτσέζο φίλο του John Arbuthnot. Μετάφρ. Αλόης Σιδέρη, Αγρα, 1995. 3. Στη χαμένη τραγωδία του «Αρύσιος» (Στοβαίος, IB, 2). – 4. B’ Ολυνθιακός, 10. – 5. Συνέντευξη στον N. Ευαγγελάτο, «Το Βήμα», 15.1.2006. 6. Μύθοι, «Αλώπηξ και κροκόδειλος».
