ΟΤΑΝ ο Καρλ Πόππερ έγραφε το (περιλάλητο πια) βιβλίο του «H Ανοιχτή Κοινωνία και οι εχθροί της» (1938-43, α´ έκδοση 1945)1, δεν θα φανταζόταν βέβαια πως, ύστερ’ από 60 χρόνια, εχθροί της θ’ αναδείχνονταν όχι μόνο οι «προφήτες» και δράστες του ολοκληρωτισμού και του ρατσισμού, αλλά και οι ηγέτες της κοινωνίας που εκείνος εξεθείαζε.
Πριν προχωρήσω, θυμίζω πως, για τον κορυφαίο βιεννέζο φιλόσοφο, «ανοιχτή κοινωνία» είναι εκείνη που πραγματώνει την ελευθερία και την ανθρωπιά, τη δημοκρατία και την ισότητα, και προάγει την κριτική σκέψη. Τις αρχές, δηλαδή, πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε ο πολιτισμός μας – με αφετηρία την αρχαία Αθήνα και, στη συνέχεια, τα δημοκρατικά πολιτεύματα όποιου καιρού και τόπου. Αντίθετα, «κλειστή κοινωνία» ονόμαζε αυτήν που στηρίζεται στον αποκλεισμό των «άλλων» (φυλών, ιδεών, θρησκειών κλπ.), στην καταπίεση, στην απαγόρευση κάθε κρίσης και αμφισβήτησης – όπως οι αρχαίες και νεότερες απολυταρχίες (αλλά και η Σπάρτη) και τα κάθε λογής και χρώματος ολοκληρωτικά καθεστώτα.
ΤΩΡΑ, όμως, η «Ανοιχτή κοινωνία» ακρωτηριάζεται από μόνη της, για να μην πούμε πως αυτοχειριάζεται. Με τη δικαιολογία της «άμυνας κατά της τρομοκρατίας», όχι μόνο οι ΗΠΑ του Μπους αλλά και η Ευρώπη («το λίκνο της νεότερης δημοκρατίας») υιοθετεί μέτρα – μυστικές παρακολουθήσεις, φακελώματα κλπ.) – που αναιρούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ίδια την ουσία της ελεύθερης δημοκρατίας. Και την αναιρούν, αφού οι αιρετοί εκπρόσωποι του «κυρίαρχου λαού» παραχωρούν εκούσια μέγα μέρος από τις εξουσίες τους σε μυστικές υπηρεσίες, που εξοπλίζονται με όλα τα τερατώδη τεχνολογικά μέσα, για να πληροφορούνται τα πάντα σχετικά με τις ομιλίες, κινήσεις, σχέσεις, σκέψεις των πάντων, μια και οι πάντες είναι εν δυνάμει «ύποπτοι». Οι μόνοι υπεράνω υποψίας θα είναι οι πράκτορες των εν λόγω υπηρεσιών – αλλά και τούτο είναι αμφίβολο, αφού κι αυτοί θα μπορούν να παρακολουθούνται από άλλους ομολόγους τους, σ’ έναν απέραντο φαύλο κύκλο κατάδοσης και φαυλότητας.
Ο φόβος για την τρομοκρατία δημιουργεί ένα παγκόσμιο άτυπο και άνομο καθεστώς, όπου η διεκδίκηση της ελευθερίας δεν θα είναι πια απαράβατο δικαίωμα του κάθε πολίτη αλλά τεκμήριο ή έστω ένδειξη ενοχής. Και σ’ ένα τέτοιο καθεστώς, ακόμα και οι φανταστικές ενδείξεις θ’ αποτελούν «ατράνταχτες αποδείξεις». Οσοι έχουν ζήσει κάτω από δικτατορίες και αστυνομοκρατίες, ξέρουν καλά αυτή την ποινική «δικονομία»…
Και το ακόμα οικτρότερο: αυτές οι πληροφορίες «μπορεί να βγουν και στην αγορά για πούλημα είτε σε ιδιωτικές εταιρίες είτε στο οργανωμένο έγκλημα» – που θα τις εκμεταλλευθούν για ευκολονόητους «ανιδιοτελείς» σκοπούς, παράνομων πλουτισμών, εκβιασμών, δολοφονιών…
H ΘΕΜΕΛΙΑΚΗ ρήση του αμερικανού πολιτικού του προπερασμένου αιώνα Wendell Phillips, «Αδιάκοπη επαγρύπνηση είναι το τίμημα της ελευθερίας» («Eternal vigilance is the price of liberty»2) σήμαινε, φυσικά, επαγρύπνηση για τη διατήρηση, κατοχύρωση και σεβασμό της ελευθερίας όλων. Σήμερα, μεταλλάζεται σε επαγρύπνηση εναντίον της ελευθερίας σκέψης και πράξης του καθενός. Γιατί κανείς δεν ξέρει πώς θα «αξιοποιηθούν» οι πληροφορίες αυτές, και μάλιστα από άτομα και υπηρεσίες που δρουν στο σκότος, χωρίς κανένα νόμιμο έλεγχο και χωρίς θεσμοθετημένους περιορισμούς.
Ο ίδιος ο γεννήτορας της CIA, ο Πρόεδρος Τρούμαν ομολογούσε, πριν μισόν αιώνα: «Οταν ίδρυσα τη CIA, δεν φανταζόμουν πως… αυτή η ειρηνική (sic) υπηρεσία πληροφοριών θα εξελισσόταν σε επιχείρηση του μανδύα και του ξίφους», συνωμοσιών και αίματος, δηλαδή3. Και δεν χρειάζεται καμιά φαντασία, προεδρική ή μη, για να προβλέψεις την εξέλιξη ανεξέλεγκτων μυστικών αντιτρομοκρατικών υπηρεσιών, αρματωμένων με τρομαχτικά εργαλεία – που θα τα πληρώνουν τα ίδια τα θύματά τους, τα παντοτινά καματερά, που λέγονται «φορολογούμενοι πολίτες».
Αιώνων κι αιώνων αγώνες για την «πολυάκριβη τη λευτεριά» (όπως λέγαμε έναν καιρό) θα καταλήξουν σ’ έναν κόσμο όπου, για να καταπολεμηθούν οι αόρατοι τρομοκράτες, άλλα αόρατα μάτια κι αυτιά θα «καρφώνουν» όποιον τους αρέσει, για να κάνουν ό,τι τους συμφέρει, μέσα σε μια κοινωνία έμφοβη για όλα, έντρομη μπροστά σε όλους, ανυπεράσπιστη απέναντι σε όλους.
H «ανοιχτή κοινωνία» θα μετατραπεί σ’ ένα λάκκο με φίδια, όπου κανένας δε θα ξέρει ποιο απ’ αυτά είναι φαρμακερό και ποιο όχι, ποιο είναι απλό νερόφιδο και πιο βόας σφιγκτήρ. Ετσι κι αλλιώς, φίδια θα είναι…
ΟΙ πολίτες αυτού του τόπου και κάθε τόπου θα μείνουμε άπραγοι και άφωνοι μπροστά σ’ αυτό το εφιαλτικό ενδεχόμενο; H θα απαντήσουμε όπως οι κάτοικοι της Μήλου στους «συμμάχους» τους Αθηναίους, που ήθελαν να τους υποτάξουν: «Εμείς που είμαστε ακόμα ελεύθεροι, θα ήμαστε πολύ τιποτένιοι και δειλοί αν δεν κάναμε τα πάντα για να μην υποδουλωθούμε» («Ημίν γε τοις έτι ελευθέροις πολλή κακότης και δειλία μη παν προ του δουλεύσαι επεξελθείν»4).
Θα δειχθούμε Μήλιοι ή δείλαιοι;
…………………………
1. Ελληνική έκδοση, Δωδώνη, 1980, 2 τόμοι. Μετάφρ. Ειρ. Παπαδάκη.- 2. Σε λόγο του στην «Εταιρία κατά της δουλείας», Μασσαχουσέτη, 28.1.1852.- 3. Αρθρο του στην «Washington Post», 12.12.1963.- 4. Θουκυδίδης, E, 100.
Y.Γ.: Βροντερότατο επίμετρο στο άρθρο μου της περ. Κυριακής (18.12) «Το κάρφος και η δοκός», προσφέρουν: α) H ομολογία του κ. Μπους πως η εισβολή στο Ιράκ στηρίχτηκε σε ψεύτικες πληροφορίες των μυστικών υπηρεσιών του για τα όπλα του Σαντάμ… β) H αποκάλυψη πως ο νυν υπουργός Αμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ, όταν ήταν διευθυντής της φαρμακευτικής εταιρίας Searle, φρόντισε να εξαφανιστούν οι μελέτες που επισήμαιναν τους κινδύνους από τη χρήση της γλυκαντικής ουσίας «ασπαρτάμη», παραγωγής της εν λόγω εταιρίας… γ) H προκαταρκτική έκθεση του ελβετού γερουσιαστή Ντικ Μάρτι προς το Συμβούλιο της Ευρώπης, ότι υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία για την παράνομη μεταφορά υπόπτων και τις ανακρίσεις τους από μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ…
Τοιούτοι έδοξαν ημίν αρχιερείς πολιτικής ηθικής, διακυβέρνησης και καθοδήγησης των «στρατηγικών εταίρων» τους…
