H εξέγερση των «αθλίων του Παρισιού» τις τελευταίες εβδομάδες ερμηνεύθηκε από ορισμένους πολιτικούς φορείς, διανοουμένους και μερίδα του Τύπου ως ένας νέος γαλλικός «Μάης του ’68» με δεδομένη τη συμμετοχή νέων ανθρώπων στις συγκρούσεις και μια διάχυτη, απροσδιόριστη αλλά επίμονη τάση «αντίδρασης και αντίστασης στο σύστημα». Παρά το γεγονός ότι οι πρωταγωνιστές και οι συμμετέχοντες του «γαλλικού Μάη» δεν φαίνονταν να κατανοούν πολύ καλά αυτούς τους νεόκοπους επιγόνους με τις κουκούλες, τα κινητά τηλέφωνα και τα SMS, τα ηλεκτρονικά μηνύματα στο Διαδίκτυο και τις εμμονές καταγραφής από τις τηλεοπτικές κάμερες των πυρπολημένων αυτοκινήτων, η κατηγορία «νέοι» επανήλθε στην πολιτική συζήτηση και για ορισμένους ήταν επαρκής αιτία σύνδεσης με τον «Μάη του ’68».


H ιστορία όμως δεν επαναλαμβάνεται παρά τις επί του αντιθέτου απλουστευτικές διακηρύξεις. Δεν πρόκειται μόνο για τις διαφορετικές πολιτικές επενδύσεις και ιδεολογικές προκείμενες των δύο φαινομένων αλλά ούτε και για τις διαφορετικές σημάνσεις και παραμέτρους της νεανικής κουλτούρας. Πρόκειται για το γεγονός ότι η ίδια η πολιτική οικονομία της νεότητας είναι εντελώς διαφορετική στις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες.


* Οι διαφορές με τον Μάη του ’68


Οι νέοι του «γαλλικού Μάη» προέρχονταν από μια σχετικά ομοιογενή ακόμη εθνική κοινωνία με «αόρατους» μετανάστες, η οποία βίωνε τα σημαντικά κοινωνικοοικονομικά επιτεύγματα της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης και έφτανε πια στην τρίτη της δεκαετία – «les trentes glorieuses», όπως λένε και οι Γάλλοι. Μορφωμένοι, πολιτικά ευαίσθητοι και ανήσυχοι διαχειρίστηκαν και προώθησαν χειραφετητικά προτάγματα μεγάλης εμβέλειας και ποικιλίας σφυρηλατημένα με μια βασική πρώτη ύλη: την αισιοδοξία και την αυτοπεποίθηση που χαρακτήριζαν τη νεότητα στα τέλη της δεκαετίας του 1960.


Αλλο πράγμα όμως να είσαι νέος το 1968 και άλλο το 2005. Τόσο στη Γαλλία όσο και σε πολλές άλλες σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες, νεανική ηλικία σήμερα σημαίνει για τους περισσότερους διάχυτη αβεβαιότητα και μια μόνιμη αίσθηση ανασφάλειας, άγχους ή και απαισιοδοξίας ενώπιον ρευστών πολιτικών και πολιτισμικών πραγματικοτήτων, περιορισμένων επαγγελματικών προοπτικών και δυσμενών οικονομικών συνθηκών. Αυτό το φαινόμενο γίνεται πολύ πιο σύνθετο όταν δίπλα στη μεταβολή της ηλικιακής «δομής της αίσθησης» προστεθούν οι ταξικές, φυλετικές, εθνοτικές και θρησκευτικές παράμετροι που παρεμβάλλονται στη συγκρότηση των συλλογικών υποκειμένων. Με την εξαίρεση των ασιατικών κοινωνιών, η μεγαλύτερη σύγχρονη δημογραφική έκρηξη παρατηρείται στις γεωγραφικές ζώνες της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, όπου το ποσοστό των ανθρώπων που δεν έχουν συμπληρώσει ακόμη το τριακοστό έτος της ηλικίας τους έχει σχεδόν τριπλασιαστεί από το 1945 και αναμένεται να αγγίξει το δισεκατομμύριο στα μέσα του αιώνα.


Με δεδομένες τις ιστορικές σχέσεις της Γαλλίας αλλά και πολλών άλλων ευρωπαϊκών χωρών με τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, τα μείζονα μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ευρώπη που δεν ανακόπτονται εξαιτίας των πλανητικών κοινωνικοοικονομικών πολιτικών, αλλά και τη δημογραφική κρίση των παλιών ευρωπαϊκών κοινωνιών, η ανάδυση μιας Ευρώπης όπου οι διαγενεακές εμπειρίες σε συνδυασμό με τα φυλετικά, εθνοτικά και ταξικά χαρακτηριστικά θα είναι εντελώς διαφορετικές και οι πολιτικές γλώσσες ενδεχομένως ακατάληπτες δεν απέχει πολύ.


Το γεγονός αποτυπώθηκε ήδη τόσο στις φοβικές αντιδράσεις τμήματος της γαλλικής κοινωνίας όσο και στις αμηχανίες και στις ανησυχίες της προηγούμενης γενιάς των βορειοαφρικανών κυρίως μεταναστών, των γονιών των εξεγερμένων, που κλήθηκαν να διαχειριστούν και να κατανοήσουν τις υβριδικές, διεθνικές ταυτότητες των παιδιών που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη Γαλλία, είναι τυπικά γάλλοι πολίτες, δεν έχουν ίσως επισκεφθεί ποτέ τη χώρα καταγωγής, δεν μιλούν τη γλώσσα της αλλά «κατασκευάζουν» τα δικά τους απο-εδαφικοποιημένα έθνη και μετα-έθνη στο Διαδίκτυο ή στη ραπ και στη χιπ χοπ μουσική.


* Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αλλάζουν


Επισημαίνεται συχνά ότι απαιτείται μια γενναία επαναξιολόγηση των ευρωπαϊκών μοντέλων ένταξης των μεταναστών σε συνδυασμό με την παροχή ευκαιριών επαγγελματικής αποκατάστασης σε νέους ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες. Αναμφίβολα πρόκειται για μια επιχειρηματολογία που δεν στερείται σημασίας. Δεν φτάνει όμως. Οι μεταβολές που υφίστανται οι ευρωπαϊκές κοινωνίες απαιτούν κυρίως την καλλιέργεια μιας νέας ιστορικής και πολιτικής κουλτούρας για όλους, νέους και παλαιότερους. Μόνο μέσα από τον δρόμο του αναστοχασμού και της αναπλαισίωσης της ευρωπαϊκής εμπειρίας μπορούν να κατανοηθούν οι ιστορικές και οι σύγχρονες διαστάσεις των ευρωπαϊκών εθνικών κοινωνιών, οι διεθνικοί, διηπειρωτικοί, διαφυλετικοί και διαθρησκειακοί δεσμοί, σχέσεις αλλά και συγκρούσεις στο ευρωπαϊκό παρελθόν και παρόν, οι διαγενεακές διαφοροποιήσεις των συλλογικών ταυτοτήτων. Διαφορετικά, η «γηραιά ήπειρος» θα φαίνεται και θα είναι πολύ παλιά, πολύ ακατανόητη αλλά και πολύ εχθρική για τους νέους ανθρώπους της – τόσο γι’ αυτούς που προέρχονται από τους παραδοσιακούς κορμούς των εθνικών κοινωνιών όσο και, κυρίως, για όσους και όσες σχετικά πρόσφατα έφθασαν ή μετακινήθηκαν εντός των ρευστών ευρωπαϊκών συνόρων.


H κυρία Εφη Γαζή είναι λέκτωρ Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.