Οποιος επισκεφθεί ή αναζητήσει πληροφορίες σε αμερικανικούς διαδικτυακούς τόπους για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Νέα Ορλεάνη και στις άλλες περιοχές των ΗΠΑ που έχουν πληγεί από τον κυκλώνα Κατρίνα, θα αντιμετωπίσει μια τουλάχιστον παράδοξη κατάσταση. Ανάμεσα σε εκατοντάδες ανακοινώσεις για αγνοουμένους, στις αγωνιώδεις εκκλήσεις για βοήθεια κάθε μορφής προς αρρώστους, αστέγους και παιδιά, Αμερικανοί από διάφορες πόλεις βάζουν αγγελίες προσφερόμενοι να φιλοξενήσουν κατοικίδια ζώα, κατά κανόνα γάτες και σκύλους, ενώ άλλοι αναζητούν τα δικά τους ζώα που άφησαν πίσω ή έχασαν κατά την εκκένωση της πόλης. Πρόκειται για τα λεγόμενα «Katrinapets» – κατοικίδια ζώα που υποφέρουν από τις συνέπειες του κυκλώνα.
Για πολλούς, η προτεραιότητα της ανθρώπινης ζωής έναντι αυτής οποιουδήποτε άλλου έμβιου όντος δεν αναγνωρίζεται και δεν κατοχυρώνεται αξιωματικά στο ηθικό, θρησκευτικό, φιλοσοφικό, πολιτικό ή άλλο σύστημα αξιών τους. Αυτό είναι κατανοητό. Για άλλους, η οικολογική καταστροφή μιας περιοχής που έχει πλημμυρίσει σε έκταση 250 χλμ. προβλέπεται να είναι τόσο μεγάλη ώστε η σωτηρία των ζώων, κατοικιδίων και μη, είναι επιβεβλημένη στο μέγιστο βαθμό. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για εξαντλημένα και πεινασμένα αδέσποτα ζώα τα οποία μπορεί να γίνουν επικίνδυνα. Αυτό είναι επίσης κατανοητό. Αυτό που δεν είναι απολύτως κατανοητό είναι το γεγονός ότι η προσφορά στέγης από ιδιώτες σε μικρά κατοικίδια συναγωνίζεται επάξια την προσφορά στέγης σε ανθρώπους ενώ οι αγγελίες αναζήτησης αγνοούμενων σκύλων και γατών συναγωνίζονται τις αγγελίες αναζήτησης αγνοούμενων ανθρώπων. Ακόμη και αν δεχθούμε ότι η ανθρώπινη ζωή δεν προηγείται, πώς μπορούμε να κατανοήσουμε ότι για ορισμένους σχεδόν έπεται ή τουλάχιστον ένα τέτοιο δίλημμα δεν τίθεται;
Είναι γνωστό ότι περίπου το 35% των αφροαμερικανών κατοίκων της Νέας Ορλεάνης δεν κατόρθωσε να εγκαταλείψει την πόλη προτού φθάσει ο κυκλώνας γιατί δεν διέθετε αυτοκίνητο. Είναι κυρίως αυτοί τα σπίτια των οποίων πλημμύρισαν και έχουν μείνει άστεγοι (όσοι τουλάχιστον κατόρθωσαν να επιβιώσουν). Από την άλλη πλευρά, οι κατά κανόνα λευκοί κάτοικοι των προαστίων εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, αφήνοντας συχνά μέσα κατοικίδια ζώα με νερό και τρόφιμα για μία ή δύο ημέρες, αδυνατώντας να προβλέψουν το μέγεθος της καταστροφής και την αδυναμία άμεσης επανόδου. Είναι αυτοί που τα αναζητούν. Φαίνεται πως αυτοί οι δύο κόσμοι πολύ λίγο επικοινωνούν μεταξύ τους.
H απομόνωση αυτή δεν συναρτάται αποκλειστικά με το μακρύ παρελθόν των φυλετικών διακρίσεων. Οταν πριν από δέκα χρόνια περίπου, γερμανοί κοινωνιολόγοι εισήγαγαν τον όρο «παράλληλες κοινωνίες» (parallelgesellschaften), αποπειράθηκαν να περιγράψουν το φαινόμενο της συγκρότησης διακριτών και απομονωμένων εθνο-πολιτισμικών, θρησκευτικών ή φυλετικών θυλάκων μέσα στον κοινωνικό χώρο όπου στεγανοποιούνται.
Στη Γερμανία, ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει κυρίως τις μουσουλμανικές κοινότητες και έχει αποτελέσει αντικείμενο κριτικής στον βαθμό που υπαινίσσεται ολοκληρωτικούς διαχωρισμούς μεταξύ «εχθρών» και «φίλων», «επικίνδυνων» και «ακίνδυνων», «αφομοιωμένων» και μη συλλογικών υποκειμένων. Αν αναλογιστούμε όμως την προϊούσα συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους τόσο στις ΗΠΑ όσο και σε πολλές άλλες χώρες του πλανήτη και αν συνυπολογίσουμε τη βαθμιαία εξάπλωση των κοινωνικοοικονομικών και ταξικών ανισοτήτων και μιας βαθιάς ιδιωτείας που υποστηρίζει εντελώς αποκλίνοντα αξιακά συστήματα, η ανάδειξη αυτών των «παράλληλων κοινωνιών» διαγράφεται ενώπιόν μας ως ένα φαινόμενο ιδιαίτερα ανησυχητικό. Οχι μόνο γιατί η κάθε μια από αυτές μπορεί να αιωρείται μέσα σ’ ένα χαλαρό κρατικό ή διακρατικό δίκτυο βιώνοντας τις δικές της πραγματικότητες αλλά και γιατί αυτός ο κατακερματισμός υπονομεύει σταδιακά την ίδια την έννοια της πολιτικής κοινωνίας.
Το σύνολο όμως των επεξεργασιών με το οποίο συνηθίσαμε να ταυτίζουμε τη διαδικασία του εκπολιτισμού απορρέει από την έννοια της πολιτικής κοινωνίας. Επιπλέον, η διάκριση ανάμεσα στη «γυμνή ζωή» και στον «βίο» μέσα στον κοινωνικοπολιτικό χώρο, όπως μας θύμισε πρόσφατα ο ιταλός φιλόσοφος Τζόρτζιο Αγκάμπεν (Giorgio Agamben) στο έργο του Homo Sacer, ήταν αυτή που θεμελίωσε τον στοχασμό γύρω από τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα με όλες τις προβληματικές αλλά και με όλες τις θετικές πλευρές τους.
Αν το να ζούμε «ξένοι στην ίδια πόλη» αλλά και ξένοι στον ίδιο τόπο ή στον ίδιο κόσμο είναι μια πραγματικότητα με την οποία μπορούμε να συνδιαλεγόμαστε στην καθημερινότητά μας, η διαδικασία περιπλέκεται ενώπιον της «κατάστασης ανάγκης». Στο σύμπαν των «παράλληλων κοινωνιών», μέσα στις διακριτές ιδιωτείες και στα εξατομικευμένα συστήματα αξιών, ηθών και αναγκών, οι ασυμμετρίες μεταξύ της διανοητικής μας κατάστασης (state of mind) και της οριζόμενης κάθε φορά ως «κατάστασης ανάγκης» (state of emergency) αναδεικνύονται σε όλο τους το εύρος και με όλη τους τη δυναμική. Δεν περιορίζονται πια στις ανώδυνες βιοτροπίες (lifestyles) και στις ακίνδυνες συμπεριφορές. Αποκαλύπτουν την απουσία ενός σταθερού υποστρώματος το οποίο διασφαλίζεται από το σύστημα αρχών της πολιτικής κοινωνίας και τους θεσμικούς θώρακες του κοινωνικού κράτους. H απουσία αυτή παρέχει χώρο για την επαναδιαπραγμάτευση τελικά του δικαιώματος στην ίδια τη ζωή, εντός ή εκτός της «κατάστασης ανάγκης». Στον κατακερματισμένο κόσμο των «παράλληλων κοινωνιών», ορισμένα έμβια όντα, σκυλιά, γάτες, άνθρωποι, ενδέχεται να τύχουν φροντίδας και προστασίας ενώ κάποια άλλα όχι. Το ποια θα είναι αυτά εξαρτάται από τους θυλάκους στους οποίους ανήκουν και οι οποίοι δεν συνδέονται κατ’ ανάγκην μεταξύ τους διότι σταδιακά αποδιαρθρώνονται οι συνεκτικοί τους ιστοί.
Τα κατοικίδια της Κατρίνα είναι ένα ζήτημα που αξίζει της προσοχής μας. Είναι οπωσδήποτε παρήγορο να γνωρίζουμε ότι αν τα πράγματα δυσκολέψουν, κάποιοι συνάνθρωποί μας προτίθενται να αναλάβουν τη φροντίδα των (κατοικίδιων όπως φαίνεται) σκυλιών και γατών του πλανήτη. Λέγαμε άλλωστε παλιότερα πως το επίπεδο του πολιτισμού μιας κοινωνίας αποκαλύπτεται από τον τρόπο που μεταχειρίζεται τα ζώα. Σωστά. Μένει τώρα να σκεφτούμε ποιο είναι το επίπεδο του πολιτισμού – ή ενδεχομένως του ανεστραμμένου πρωτογονισμού – μιας κοινωνίας που μεταχειρίζεται τα ζώα καλύτερα από τους ανθρώπους. Στη Νέα Ορλεάνη και οπουδήποτε αλλού…
Η κυρία Εφη Γαζή είναι λέκτωρ Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
