H Γέννηση του Χριστού αποφασίστηκε να εορτάζεται την ημέρα που στα προχριστιανικά χρόνια οι λαοί τιμούσαν τον θεό Ηλιο διότι, όπως επισημαίνουν μεταξύ άλλων οι θεολόγοι, ο Χριστός είναι ο ήλιος της δικαιοσύνης και το ανέσπερο φως. Ωστόσο η γιορτή του θεού Ηλιου δεν είναι το μόνο στοιχείο των αρχαίων θρησκειών που διασώθηκε μέσα στους αιώνες και εμφανίζεται κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων. Οι καλικάντζαροι, οι γιορτές στις πλατείες, το κόκκινο χρώμα, τα ξωτικά και το χάλοουιν αποτελούν κατ’ εξοχήν δοξασίες των αρχαίων θρησκειών και πολισμών. Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και οι παραδόσεις των αρχαίων Ελλήνων, των Ρωμαίων και των σκανδιναβικών λαών παραμένουν ζωντανές και εξακολουθούν να καθορίζουν τις συμπεριφορές πολλών ανθρώπων κατά τη διάρκεια των εορτών.


* Οι δαίμονες στη Γη


Οπως επισημαίνει στο «Βήμα» η καθηγήτρια του Ανοιχτού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κυρία Ευγενία Κούκουρα Δομνηνού, οι αντιλήψεις περί καλικάντζαρων και η μεταμφίεση σε ένα είδος φαντασμάτων (χάλοουιν) στις 25 Δεκεμβρίου, όπως συμβαίνει σε πολλές περιοχές της Δύσης, χάνονται στα βάθη των χιλιετιών. Υπάρχουν, προσθέτει, συγκεκριμένες αναφορές στον Πλούταρχο και στον Κικέρωνα με τις οποίες φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι ψυχές που αποχωρίστηκαν από το σώμα είτε παρίσταναν τους καλούς δαίμονες και ήταν φύλακες των ανθρώπων (lares) είτε τους κακούς και ονομαζόταν Iarvei (δηλαδή έμπουσες ή μορμολύκεια) και κατοικούσαν σύμφωνα με ορισμένες πηγές μεταξύ Σελήνης και Γης και σύμφωνα με άλλες στον Αδη. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι αυτοί οι δαίμονες επισκέπτονταν τρεις φορές τον χρόνο τη Γη: στις 24 Αυγούστου, στις 5 Οκτωβρίου και στις 8 Νοεμβρίου και τότε ο κόσμος ήταν ανοιχτός (muntus patet). Εκείνες τις περιόδους διοργανώνονταν ειδικές τελετές και εορτές για τις ψυχές. Κατά τον Κικέρωνα, ο στρατηγός Δέκιμος Βρούτος, ο οποίος ήταν ο πρώτος που επιτέθηκε στον Αδη, διάβηκε τον ποταμό της λήθης και επέστρεψε ζωντανός, γιόρταζε την εορτή των ψυχών την τελευταία ημέρα του τελευταίου μήνα του χρόνου. Τότε οι άνθρωποι έστρωναν τραπέζια για να ταΐσουν τα καλά πνεύματα και από κει προέρχεται το χάλοουιν, η γιορτή δηλαδή των χωρών της Δυτικής Ευρώπης στην οποία τα μικρά παιδιά μεταμφιέζονται και επισκέπτονται τα σπίτια της γειτονιάς όπου τους δίνονται γλυκά και δώρα.


Τα κακά πνεύματα, δηλαδή τους καλικάντζαρους, τους έδιωχναν από το σπίτι με το λιβάνι, που αποτελούσε αλεξιτήριο και χρησιμοποιούνταν στους ναούς για τη λατρεία των Θεών. Σύμφωνα με ορισμένες παραδόσεις, καλικάντζαροι γίνονταν όσοι γεννιόνταν το δωδεκαήμερο από την παραμονή των Χριστουγέννων ως την ημέρα της βάφτισης του Χριστού. Οπως ακόμη επισημαίνεται, η πίστη ότι οι καλικάντζαροι προσπαθούν να κόψουν το δένδρο της Γης με τσεκούρια στηρίζεται στην κοσμοθεωρία που κυριαρχούσε ότι η Γη είναι ακίνητη και γύρω της κινούνται άλλα ουράνια σώματα.


* Το κόκκινο χρώμα


Το κόκκινο χρώμα συμβολίζει το αίμα, δηλαδή την καρποφορία, όπως επισημαίνει η κυρία Ευγ. Κούκουρα, σε μια εποχή που η φύση είναι νεκρή. Στους αρχαίους πολιτισμούς, προσθέτει, καθ’ όλη τη διάρκεια του χειμώνα οι λαοί υπέμεναν την έλλειψη των καρπών και ανέμεναν την έλευση της άνοιξης. H εορτή του θεού Ηλίου μετά τη χειμερινή ισημερία – με το παλιό ημερολόγιο ήταν στις 21 Δεκεμβρίου – αποτελούσε την αφορμή για να βγουν όλοι οι άνθρωποι στους δρόμους και να γιορτάσουν την έλευση της άνοιξης η οποία πλησίαζε. Ετσι βουτούσαν στα παγωμένα νερά των ποταμών και συγκεντρώνονταν στις πλατείες για να γιορτάσουν την εμφάνιση του θεού Ηλίου, ο οποίος θα έλιωνε τα χιόνια και η γη θα άρχιζε και πάλι να καρποφορεί. Ακόμη κρεμούσαν πάνω στα δένδρα φρούτα και κόκκινες κορδέλες, οι οποίες συμβόλιζαν την καρποφορία, την ευφορία και τη ζωή.


Τα μικρά ξωτικά τα οποία στις ταινίες του Χόλιγουντ εργάζονται νυχθημερόν για να ετοιμάσουν τα δώρα που θα μοιράσει ο Σάντα Κλάους στα παιδιά αποτελούν μέρος της παράδοσης των λαών των σκανδιναβικών χωρών. Τα μικρά αυτά ξωτικά ζούσαν στις ρίζες των δένδρων για να τις διατηρήσουν ζωντανές, για να προφυλαχθούν τα ίδια από το χιόνι και το κρύο και έκαναν την εμφάνισή τους την ημέρα της εορτής του Ηλιου. H επανεμφάνισή τους αποτελούσε, επισημαίνει η κυρία Ευγ. Κούκουρα, το μήνυμα ότι η άνοιξη πλησιάζει. Φορούσαν κόκκινα ρούχα και είχαν λευκά μανίκια με γούνα από ερμίνα για να διατηρούνται ζεστά, να διατηρούν ζεστή την ελπίδα, ενώ μετέδιδαν το μήνυμα ότι η άνοιξη φτάνει, η γέννηση και η αναγέννηση έρχεται…