ΤΟ ΑΡΘΡΟ «Περί βάσεων και θεμελίων» (27.9) προκάλεσε μερικές αντιδράσεις, που θα ήθελα να τις σχολιάσω. Οπως θα θυμούνται οι θαμώνες αυτών των «Θέσεων», στο άρθρο εκείνο, παρέθεσα την άποψη του νέου άγγλου φιλοσόφου Ρόμπερτ Στράτον ότι «οι απαρχές της διάκρισης δημόσιου και ιδιωτικού χώρου ανιχνεύονται στα ιερά κείμενα του Χριστιανισμού»… και πως «η Καινή Διαθήκη ανοίγει τον ορίζοντα για την πολλαπλότητα και το αυτεξούσιο του ανθρώπου, δηλαδή προς την ανθρώπινη ελευθερία». Και αντέτεινα το πασίγνωστο, πως αυτά τα είχαν πραγματώσει, αιώνες πριν, οι Ελληνες που «θεμελίωσαν την ελευθερία βίου και πολιτείας, σκέψης και κρίσης των πάντων, θνητών και αθανάτων». Ας συνοψίσω τις αντιρρήσεις:
«ΔΕΝ ήταν ο ελληνικός πολιτισμός κάτι ενιαίο, πολλές πόλεις-κράτη είχαν πολιτεύματα ολιγαρχικά, μοναρχικά (Σπάρτη, Μακεδονία κ.ά.) και επομένως έπρεπε να μιλάτε μόνο για την Αθήνα, όχι για Ελληνες».
Ωστόσο, οι ίδιοι οι Αθηναίοι μιλούσαν συνήθως για λογαριασμό όλων των Ελλήνων, περηφανεύονταν πως η πόλη τους ήταν το μεγάλο σχολείο («παίδευσις») όλης της Ελλάδας1. Ετσι που (θα πει ο αθηναίος ρήτορας Ισοκράτης) «το όνομα των Ελλήνων δεν είναι σύμβολο καταγωγής αλλά πνευματικής ανάτασης, και Ελληνες καλούνται οι της παιδείας της ημετέρας μετέχοντες»2.
Κι έτσι έμεινε στους αιώνες: από τους Ρωμαίους που ομολογούσαν πως «κινιόμαστε με την πνοή του πνεύματος της Ελλάδας» γενικά («Ingeniorum Graeciae flatu impellimur») ως τον τελευταίο μεγάλο βυζαντινό φιλόσοφο Γεώργιο Γεμιστό-Πλήθωνα που, σε υπόμνημά του προς τον αυτοκράτορα Μανουήλ B’ Παλαιολόγο (1420;) έγραφε: «Ελληνες εσμέν το γένος, ως ή τε φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί» («Ελληνες είμαστε, όπως μαρτυρεί η γλώσσα και η πατρογονική παιδεία μας»).
KAI βέβαια, θα χρειάζονταν όλες οι σελίδες του Κυριακάτικου «Βήματος» για να παραθέσω έστω και ψήγματα από τα απειράριθμα που κορυφαίοι διανοητές, φιλόλογοι, ιστορικοί κλπ. έχουν πει σχετικά με το αυταπόδεικτο: πως οι Ελληνες (και όχι τα χριστιανικά κείμενα) ήταν εκείνοι που άνοιξαν τον ορίζοντα για την ανθρώπινη ελευθερία και τον αρχαίο και νεότερο πολιτισμό, και πως αποτελούν παράδειγμα για όλους, πέρα από χρόνους και τόπους, όπως έλεγε ο Οράτιος.
Θα περιορισθώ, λοιπόν, σε δυο μόνο χαρακτηριστικά δείγματα:
«H ανθρωπότητα είναι υποχρεωμένη να ξαναγυρίζει ολοένα στα επιτεύγματα του μικρού αυτού λαού, που τα πολύπλευρα χαρίσματά του και η δραστηριότητά του τού εξασφάλισαν τέτοια θέση στην Ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης, που δεν μπορεί να του τη διεκδικήσει κανένας άλλος λαός», έγραφε ο Φρίντριχ Ενγκελς3.
Και ο Αρθουρ Καίστλερ προσθέτει:
«Οταν μιλάμε για το ουσιώδες της ιστορικής συνέχειας μέσα στην αλλαγή, είμαστε υποχρεωμένοι να αναφερόμαστε πάντα στους Ελληνες. Στους Ελληνες, που όχι μόνο υπήρξαν η αφετηρία αλλά, μετά τον σκοτεινό μεσαίωνα, σηματοδότησαν, χάρη και στην πολύτιμη συνεισφορά της διασποράς των ομοεθνών τους, την οδό της επανόδου της ευρωπαϊκής σκέψης στην αξεπέραστη ελληνική επιστήμη και φιλοσοφία»…
ΨΕΓΟΜΑΙ, ακόμα, επειδή – για να δείξω πως, στον Χριστιανισμό, πρωταρχική σημασία έχει η πίστη και όχι η λογική του ανθρώπου – χρησιμοποίησα και τρία ρητά λατίνων πατέρων, που είναι, λέει, «αιρετικοί»(!)
Ομως, είχα παραθέσει, πρώτα, ένα απόσπασμα από επιστολή του αποστόλου Παύλου, που έλεγε πως «το κήρυγμά του δεν στηριζόταν στην ανθρώπινη σοφία αλλά στην πίστη στο Θεό». Ακόμα πιο έντονα, ο απόστολος των Εθνών παροτρύνει τους Κολοσσαείς:
«Προσέχετε καλά μη σας εξαπατήσει κανείς με τους απατηλούς και κούφιους συλλογισμούς της ανθρώπινης σοφίας, που στηρίζονται σε ανθρώπινες παραδόσεις και σε μια λαθεμένη πίστη προς τα στοιχεία του κόσμου και όχι στη διδασκαλία του Χριστού»4.
Και τι ορίζοντα προς την ελευθερία ανοίγουν τα ρήματα του ίδιου;
«Πάσα ψυχή εξουσίαις υπερεχούσαις υποτασσέσθω. Ου γαρ εστιν εξουσία ειμή υπό Θεού. Αι δε ούσαι εξουσίαι υπό του Θεού τεταγμέναι εισίν. Ωστε ο αντιτασσόμενος τη εξουσία, τη του Θεού διαταγή ανθέστηκεν, οι δε ανθεστηκότες εαυτοίς κρίμα λήψονται», («Κάθε άνθρωπος οφείλει να υποτάσσεται στις ανώτερες εξουσίες, γιατί δεν υπάρχουν εξουσίες παρά από τον Θεό. Κι αυτές που υπάρχουν έχουν τεθεί από τον Θεό. Ετσι λοιπόν, όποιος αντιτάσσεται στην εξουσία, αντιστέκεται στην τάξη που έβαλε ο Θεός, κι όσοι αντιστέκονται είναι υπεύθυνοι για την τιμωρία τους»5.
Ποιος αγνοεί πως οι «ελέω Θεού» μονάρχες, τύραννοι, δικτάτορες χρησιμοποίησαν κατά κόρον αυτό το αποστολικό κήρυγμα, για να αφορίσουν κάθε αντίσταση σαν ιεροσυλία και σαν «θανάσιμο αμάρτημα;».
Και ακόμα: «Δούλοι, υπακούετε στους κυρίους σας με φόβο και τρόμο. Υπηρετείτε τους με ειλικρίνεια καρδιάς, όπως θα κάνατε στο Χριστό». («Οι δούλοι υπακούετε τοις κυρίοις κατά σάρκα μετά φόβου και τρόμου εν απλότητι καρδίας υμών ως τω Χριστώ»6).
Και ο απόστολος Πέτρος υπερθεματίζει: «Να υπακούετε σε κάθε ανθρώπινη εξουσία για χάρη του Κυρίου, είτε είναι ο αυτοκράτορας, είτε ο ανώτατος άρχοντας» («Υποτάγητε ουν πάση ανθρωπίνη κτίσει, διά τον Κύριον, είτε βασιλεί, ως υπερέχοντι, είτε ηγεμόνι». Και λίγο πιο κάτω:
«Οι δούλοι να υποτάσσεσθε με κάθε σεβασμό στους κυρίους σας, κι όχι μόνο στους καλούς και επιεικείς, αλλά και στους δύστροπους» («Οι οικέται, υποτασσόμενοι εν παντί φόβω τοις δεσπόταις, ου μόνον τοις αγαθοίς και επιεικέσιν, αλλά και τοις σκολιοίς»7). Ποια εξέγερση, ποια επανάσταση κατά τυράννων – και επομένως, πρόοδος προς την ανθρώπινη ελευθερία – θα είχε ποτέ πραγματοποιηθεί αν οι κάθε είδους «δούλοι» συμμορφώνονταν με τις αποστολικές εντολές;
ΓΙΑ να κλείσω, θα επικαλεσθώ μια ρήση του Ηλία Κανέττι – προς χρήσιν του κ. Στράτον και των συν αυτώ:
«Κάποιος αποφάσισε να βγάλει από τη μέση του Ελληνες. Τι μένει; Ενα συνεχές τραύλισμα»…
………………………………….
1. Θουκυδίδης, B, 41. – 2. Πανηγυρικός, 50. – 3. Διαλεκτική της Φύσης. Πρόλογος στο Anti-Düring. – 4. Προς Κολοσσαείς, B, 8. – 5. Προς Ρωμαίους, ΙΓ, I-2. – 6. Προς Εφεσίους, Στ, 5. – 7. Πέτρου, Επιστολή A’, B, 13 και 18.
