Πώς επιδρά στην επικοινωνία η αλλαγή γλωσσικού κώδικα μεταξύ της ελληνικής και της αγγλικής στις δίγλωσσες κοινότητες του Λονδίνου; Ποιες μπορεί να είναι οι σημασιολογικές επιπτώσεις των εκδοτικών παρεμβάσεων στη γλώσσα του Καβάφη; Πώς νοηματοδοτούν οι χρήστες του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου τα διαφορετικά συστήματα μεταγραφής (transliteration) της ελληνικής γλώσσας με λατινικούς χαρακτήρες; Πώς αντιμετωπίζει ο σύγχρονος ελληνικός Τύπος τα γλωσσικά ζητήματα; Ποιες αξιολογικές κρίσεις εμπεριέχονται στα ζητήματα της ιστορικής ορθογραφίας; Ποιες μεταφορές κυριάρχησαν στο γλωσσικό μας ζήτημα; Πώς αναπροσδιορίζει τον χαρακτήρα και τις λειτουργίες των μανιάτικων μοιρολογιών ο εγκειμενισμός τους; Με ποιες διαδικασίες συγκροτείται ένα λεξικό;
Στη μακρότατη ιστορία της, η ελληνική γλώσσα γνώρισε πολλαπλές γραπτές και προφορικές εκδοχές, ενώ τα ζητήματα της ορθότητας των τύπων της απασχόλησαν με πολλούς και σύνθετους τρόπους τους χρήστες αλλά και τους μελετητές της. Οι παρεμβάσεις στη γλώσσα αξιολογήθηκαν άλλοτε ως αναγκαίες για τη διασφάλιση της καθαρότητας και της συνέχειάς της και άλλοτε ως απαγορευτικές προς οποιαδήποτε δημιουργική μεταβολή. Αυτός ο πολύπλοκος χαρακτήρας τους όμως τις καθιστά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες. Τα ζητήματα που περιέβαλλαν και περιβάλλουν τις κάθε λογής παρεμβάσεις στην ελληνική γλώσσα αποτέλεσαν το κεντρικό θέμα του διεθνούς συνεδρίου «Controlling Language: The Greek Experience» που διοργάνωσαν από κοινού το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών (Centre for Hellenic Studies) και η Εταιρεία Προώθησης των Ελληνικών Σπουδών (Society for the Promotion of Hellenic Studies), με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 125 χρόνων λειτουργίας της τελευταίας, στο King’s College του Λονδίνου κατά το διάστημα 9-11 Σεπτεμβρίου.
Το συνέδριο ανέπτυξε έναν έντονο διεπιστημονικό διάλογο μεταξύ γλωσσολόγων, φιλολόγων, ιστορικών αλλά και επικοινωνιολόγων και ειδικών στις σπουδές των μέσων μαζικής επικοινωνίας (media studies) γύρω από τις διαδικασίες και τις πρακτικές των παρεμβάσεων στην ελληνική γλώσσα με την ευρύτερη δυνατή έννοια του όρου. Θεσμοθετημένα ή μη γλωσσικά προγράμματα και διαδικασίες κανονικοποίησης, αντιλήψεις και νοηματοδοτήσεις της έννοιας της γλωσσικής ορθότητας, χρήσεις της ελληνικής γλώσσας στη μακρά διάρκεια του ιστορικού χρόνου, γραπτός και προφορικός λόγος απασχόλησαν ειδικούς και μελετητές από διαφορετικούς επιστημονικούς χώρους. Το κέντρο του ενδιαφέροντος εστιάστηκε σε τρεις διαπλεκόμενες θεματικές ενότητες: α. διαδικασίες κανονικοποίησης καθώς και θεσμικές ή μη πρακτικές παρέμβασης, β. ιδεολογικές επιταγές και κοινωνικοπολιτισμικές θέσεις σχετικές με τα ζητήματα της γλωσσικής ορθότητας και καθαρότητας και γ. σχέσεις και αλληλόδραση μεταξύ της ελληνικής και άλλων γλωσσών σε συνάρτηση με ιεραρχήσεις και γλωσσικές-πολιτισμικές αξίες.
Σε μια εποχή που τα Προγράμματα Ελληνικών Σπουδών αντιμετωπίζουν ποικίλες δυσκολίες στον διεθνή ακαδημαϊκό και επιστημονικό χώρο και αναπροσδιορίζουν τον χαρακτήρα, τις λειτουργίες και τις θεματικές τους, το συνέδριο για την ελληνική γλώσσα στο King’s College έδειξε με ιδιαίτερα δημιουργικό τρόπο τα οφέλη της διεθνοποίησης των σπουδών για την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό. Χωρίς να διολισθαίνει προς έναν στενό και παρωχημένο εθνοκεντρισμό, το συνέδριο ανέδειξε τις δυνατότητες κριτικής προσέγγισης του συγκεκριμένου επιστημονικού θέματος στη διαχρονία του αλλά και στο πλαίσιο σημαντικών δια-πολιτισμικών σχέσεων. Επιπλέον, προώθησε την αναγκαία για το πεδίο των ελληνικών σπουδών στον διεθνή χώρο διεπιστημονικότητα και συνομιλία μεταξύ επιστημόνων από διαφορετικούς κλάδους και μεταξύ μελετητών διαφορετικών ιστορικών περιόδων. Ανέδειξε τέλος τη σημασία που έχει η μελέτη του γλωσσικού φαινομένου στο πλαίσιο πολιτισμικών, κοινωνικών και πολιτικών διαδικασιών και πρακτικών.
H αντοχή της ελληνικής γλώσσας στον χρόνο είναι ένα φαινόμενο εξαιρετικά σπάνιο και αξίζει ιδιαίτερης μελέτης. Το πλούσιο και πολύχρωμο μωσαϊκό των χρήσεών της αναδεικνύει μόνιμα ένα ευρύ πεδίο πολιτισμικών και κοινωνικών πραγματικοτήτων εντός των οποίων η γλώσσα λειτουργεί ως φορέας και θύλακας διαφύλαξης αλλά και εμπλουτισμού ποικίλων παραδόσεων. Οπως έγινε φανερό κατά τη διάρκεια των εργασιών του συνεδρίου, η αντοχή της ελληνικής γλώσσας δεν είναι αποτέλεσμα εσωστρέφειας, εγκλεισμού και εμμονής στην απόλυτη μοναξιά της, αλλά αντίθετα προϊόν των δημιουργικών προσαρμογών των χρήσεων και των νοηματοδοτήσεών της σε μεταβαλλόμενες ιστορικές πραγματικότητες. Ως πολιτισμικό και κοινωνικό φαινόμενο, η ελληνική γλώσσα ταξίδεψε και εξακολουθεί να ταξιδεύει στον χώρο και στον χρόνο αναπτύσσοντας επαφές και προωθώντας επικοινωνίες. Αυτή ακριβώς η εξωστρέφεια της ελληνικής γλώσσας διασφάλισε τη βιωσιμότητά της, ενώ σήμερα η εξωστρέφεια των ελληνικών σπουδών στα διεθνή περιβάλλοντα επικοινωνίας αποτελεί σίγουρα παρακαταθήκη για το μέλλον τους. Το συνέδριο για τη ελληνική γλώσσα που διοργανώθηκε στο Λονδίνο αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Τα πρακτικά των εργασιών αναμένεται να εκδοθούν από τον εκδοτικό οίκο Ashgate εντός του 2005.
Η κυρία Εφη Γαζή είναι λέκτωρ της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
