Εν όψει των ευρωεκλογών του Ιουνίου αλλά και της συζήτησης για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ευρωπαϊκή Ενωση, τον προσεχή Δεκέμβριο, το ζήτημα της εισδοχής της Τουρκίας στην EE επανέρχεται. H αντιπαράθεση είναι και πάλι έντονη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Τα ερωτήματα είναι πολλά και πλέον απομακρύνονται από το ζήτημα της θρησκείας και της ταυτότητας και αφορούν το μέλλον της Ενωσης ως παγκόσμιας δύναμης με ενιαία πολιτική, καθώς και τα λειτουργικά, πολιτικά, οικονομικά και δημογραφικά προβλήματα που θα επιφέρει η τουρκική ένταξη για την EE. Οι πολέμιοι υποστηρίζουν ότι τα προβλήματα αυτά απειλούν το πολιτικό όραμα της Ευρώπης και το μέλλον της ως πολιτικής και οικονομικής ένωσης. Οι υπέρμαχοι αντιτάσσουν ότι μπορούν να ξεπεραστούν προσφέροντας τελικά μόνο οφέλη για την Ενωση.
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ένα κομμάτι της Τουρκίας ανήκει στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ιστορικά είναι αδύνατον να καταλάβει κανείς τη συγκρότηση και ανάπτυξη της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας χωρίς τη διαλεκτική σχέση της οθωμανικής αυτοκρατορίας και του ισλαμικού πολιτισμού με τα μεταφεουδαρχικά ευρωπαϊκά κράτη. Πολιτισμικά, όπως σε όλες τις χώρες της ύστερης ανάπτυξης, στην Τουρκία βλέπουμε ένα μείγμα «σύγχρονων/δυτικοευρωπαϊκών» και παραδοσιακών/ντόπιων στοιχείων. Από την ίδρυση του κεμαλικού κράτους ως σήμερα η επιβολή της εισαγόμενης δυτικοευρωπαϊκής κουλτούρας πάνω στην παραδοσιακή επιτεύχθηκε με μη δημοκρατικά, αυταρχικά μέσα. Κάθε φορά που γινόταν προσπάθεια δημοκρατικού ανοίγματος του πολιτεύματος, τα παραδοσιακά, μη δυτικά ή αντιδυτικά στοιχεία κυριαρχούσαν. Στη συνέχεια η πολιτική άνοδος των συντηρητικών/παραδοσιακών δυνάμεων οδηγούσε τις κεμαλικές στρατιωτικές και, σε λιγότερο βαθμό, πολιτικές ελίτ σε νέο κλείσιμο του πολιτικού συστήματος.
APA στην Τουρκία βλέπουμε μια βαθιά αντίφαση μεταξύ του πολιτικού και του πολιτισμικού εξευρωπαϊσμού/εκσυγχρονισμού. Ο πολιτικός εκσυγχρονισμός/εκδημοκρατισμός, αντί να δυναμώνει, αμβλύνει τον πολιτισμικό εκσυγχρονισμό και τανάπαλιν.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι η παραπάνω αντίφαση αποτελεί «σιδερένιο νόμο». Ηδη η κυβέρνηση Ερντογάν προσπαθεί να σπάσει τον φαύλο κύκλο του ανοίγματος και κατόπιν κλεισίματος του πολιτικού συστήματος. Φαίνεται να έχει πείσει ένα μέρος τουλάχιστον του στρατιωτικού κατεστημένου πως το μέλλον της χώρας βρίσκεται στην EE και πως ο πολιτισμικός εκσυγχρονισμός πρέπει να προκύψει από κάτω, μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες και όχι να επιβάλλεται αυταρχικά εκ των άνω.
Από αυτή τη σκοπιά νομίζω ότι η αντίφαση μεταξύ πολιτικού και πολιτισμικού εκσυγχρονισμού έχει αρχίσει να αμβλύνεται. Επομένως η Τουρκία δεν είναι ακόμη αλλά τείνει να γίνεται όλο και περισσότερο ευρωπαϊκή.
ΤΕΛΟΣ, σε ό,τι αφορά την ένταξη της Τουρκίας στην EE, νομίζω ότι το βασικό πρόβλημα είναι λιγότερο γεωγραφικό, ιστορικό, πολιτισμικό και περισσότερο γεωπολιτικό. Αντίθετα με αυτά που νομίζουν ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος και οι τουρκοφάγοι οπαδοί του, οι Τούρκοι δεν είναι ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο βάρβαροι ή πολιτισμένοι από τους έλληνες ορθόδοξους, τους ιταλούς καθολικούς ή τους γερμανούς προτεστάντες. Κανένα έθνος και καμία θρησκεία δεν έχει το μονοπώλιο της αρετής και του πολιτισμού.
Από την άλλη μεριά όμως η Τουρκία (όπως και η M. Βρετανία) έχει τόσο στενούς δεσμούς με τις ΗΠΑ που η ένταξή της μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά εμπόδια στην πολιτική και στρατιωτική ενοποίηση της Γηραιάς Ηπείρου. H πιθανή ένταξή της θα δυναμώσει τους λεγόμενους «ατλαντιστές» και θα αποδυναμώσει όλους αυτούς που ονειρεύονται μια Ευρώπη όχι εχθρική, αλλά πολιτικά, στρατιωτικά αυτόνομη από τις ΗΠΑ. Αντίθετα με τη στάση που είχαν οι τελευταίες στην πρώιμη μεταπολεμική περίοδο, σήμερα οι ΗΠΑ αντιτίθενται στην πολιτική αυτονόμηση της EE, και γι’ αυτό βέβαια κόπτονται για την ταχεία ένταξη της Τουρκίας στην EE.
Ο κ. Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στη London School of Economics.
