Για λόγους τριαδικής οικονομίας τα υπεσχημένα σχόλια για την Εισαγωγή και την Εργογραφία της Καβαφικής Βιβλιογραφίας του Δημήτρη Δασκαλόπουλου παραλείπονται, προκειμένου να περισσέψει χώρος (και χρόνος) για το τρίτο και στιβαρότερο μέρος της. Οπου συντάσσονται 4.184 λήμματα, απλά και σύνθετα, τα οποία αναλογούν σε σχόλια, πληροφορίες, μελέτες και βιβλία για τον καβαφικό βίο και την καβαφική ποίηση, χαρτογραφώντας την πρόσληψή της από έλληνες και ξένους αναγνώστες και μελετητές επί εκατόν είκοσι περίπου χρόνια. Ποικίλα πορίσματα μπορούν να προκύψουν από την προσεκτική ανάγνωση του πολύτιμου αυτού βιβλιογραφικού θησαυρού. Σημειώνω εδώ μερικά, δείγματος χάριν, εν είδει ερωτήσεων.
1. Αυξάνει συνεχώς ή αυξομειώνεται καθ’ οδόν η καβαφική φιλολογική σοδειά; Πότε (και γιατί) γνωρίζει η καβαφική φιλολογία τις μέγιστες αυξήσεις της; πότε (και γιατί) τις ευκαιριακές έστω μειώσεις της; Ποια η αναλογία μεταξύ σχολίων, πληροφοριών, μελετών και βιβλίων, καθώς ο χρόνος προβαίνει από το 1886 έως το 2000; Υπάρχει δυνατότητα να συγκριθεί (ποσοτικά καταρχήν, μετά και ποιοτικά) η καβαφική φιλολογία με την παλαμική και τη σεφερική φιλολογία;
2. Μπορεί να σχηματιστεί διαβαθμισμένος κατάλογος προσώπων (δικών μας και ξένων), τα οποία, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, έγραψαν για τον βίο και το έργο του αλεξανδρινού ποιητή, ώστε να διακριθούν οι συστηματικότεροι από τους ευκαιριακούς καβαφιστές;
3. Ο αριθμός των σχολίων (προπάντων των κριτικών σχολιασμών), τα οποία επιτάσσονται σε πολλά ερμηνευτικά λήμματα, αποτελεί πράγματι δείκτη της γραμματολογικής αξίας τους; Μπορούμε, με βάση τον δείκτη αυτόν, να αποφασίσουμε ποιες φιλολογικές συμβολές, που έκαναν εντύπωση (ή και πάταγο) στον καιρό της δημοσίευσής τους, διατηρούν ή έχασαν σήμερα την αρχική τους σημασία;
4. Υπάρχει ελπίδα, σε προσεχή έκδοση της πολύτιμης αυτής καβαφικής βιβλιογραφίας, να αξιολογηθούν διακριτικά (με αύξοντες αστερίσκους, κατά το πρότυπο της δημοσιογραφικής κινηματογραφικής κριτικής) οι λημματογραφημένες φιλολογικές συμβολές; H αξιολογική αυτή διάκριση κρίνεται, κατά τη γνώμη μου, ωφέλιμη, ως προκριτικός μπούσουλας για τους νεότερους προπάντων μελετητές της καβαφικής ποίησης, που άλλως πως κινδυνεύουν να καταποντιστούν στον ασημάδευτον αυτόν βιβλιογραφικό ωκεανό.
5. Τελευταία και προκλητικότερη ερώτηση, στο όριο ίσως της αυθαιρεσίας. H προκείμενη εξαντλητική βιβλιογραφία (η οποία με υποδειγματικό τρόπο καταγράφει και κωδικοποιεί το σύνολο του εργογραφικού, εικονογραφικού και φιλολογικού θησαυρού, ο οποίος συστήνει και κατοχυρώνει την ποίηση του K.Π. Καβάφη) τελικώς ενισχύει ή υποβαθμίζει την αναγνωστική έκπληξη και απόλαυση των καβαφικών ποιημάτων; Μήπως κάτω από το βιβλιογραφικό και φιλολογικό αυτό βάρος συνθλίβονται τα ίδια τα ποιήματα και εμποδίζεται η αυτόματη γοητεία τους; H προσωπική μου απάντηση στην αφελή αυτή ερώτηση είναι: και ναι και όχι.
Ναι, αν αυτονομηθεί η σημασία της βιβλιογραφικής και φιλολογικής ενημέρωσης, καταλήγοντας στην αυτάρκεια και στην αυταρέσκεια κάποιων καβαφιστών, έναντι του ευρύτερου, λειψά πληροφορημένου, φιλοκαβαφικού κοινού. Ή για να το πω αλλιώς: δεν αποκλείεται η υπερβολική προσήλωση στα βιβλιογραφικά και φιλολογικά δεδομένα της καβαφικής ποίησης να μεταθέσει το κέντρο βάρους της ανάγνωσης από τον πρωτεύοντα στόχο στα βοηθητικά μέσα· από τα ίδια δηλαδή τα ποιήματα στον περί καβαφικών ποιημάτων λόγο.
Οχι, εφόσον, υποψιασμένος ο αναγνώστης, αποφύγει τις προηγούμενες παγίδες, αντιστρέφοντας την ενδεχόμενη ζημιά σε πιθανό κέρδος. Οπως κι αν έχει το πράγμα, η επαναληπτική επιστροφή στα καβαφικά ποιήματα, η προσωρινή έστω απώθηση της βιβλιογραφικής και φιλολογικής γνώσης, η αποφόρτιση του ποιητικού κειμένου από τη γραμματολογική του εξάρτυση, αναδεικνύουν αυτόματα την ουσιαστική αυτονομία της ποίησης, που συμπίπτει λίγο πολύ με τη μοναξιά της. Μια μοναξιά όμως μεταδόσιμη, που γεφυρώνει την απόσταση ανάμεσα στο ποίημα και στην ανάγνωση, στον ποιητή και στον αναγνώστη.
