Τις τελευταίες εβδομάδες κάτοικοι κοινοτήτων της Ανατολικής Αττικής βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν εναντίον της απόφασης της υπουργού ΠΕΧΩΔΕ να τοποθετήσει στις περιοχές τους Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (XYTA). Οι διαμαρτυρίες τους ίσως θα είχαν αποφευχθεί αν όλοι μας, περιλαμβανομένων και των υπηρεσιών του υπουργείου, είχαμε κατανοήσει καλύτερα τη φύση του προβλήματος. Γι’ αυτό θα προσπαθήσω να το εκλαϊκεύσω, με την ελπίδα ότι στο τέλος οι φίλοι αναγνώστες θα μπορούν να αξιολογήσουν τα συν και τα πλην που συνοδεύουν τις προτεινόμενες λύσεις εκ μέρους της πολιτείας. Σήμερα θα ξεκινήσω με τις ακόλουθες προτάσεις.
Πρόταση 1: Κάποιες διαδικασίες παραγωγής και κατανάλωσης δημιουργούν εξωτερικότητες, με την έννοια ότι οι πολίτες που επιδίδονται σε αυτές είτε δεν καρπούνται όλα τα οφέλη είτε δεν επιβαρύνονται με όλο το κόστος που προκαλούν. Προς απόδειξη, έστω ότι κάποιος έρχεται στο γειτονικό οικόπεδο και χτίζει μια κατοικία η οποία αναβαθμίζει τη γειτονιά. Τότε η αξία του σπιτιού μας θα αυξηθεί και θα προκληθεί μια θετική εξωτερικότητα γιατί ο ιδιοκτήτης της νέας κατοικίας δεν έχει κανέναν τρόπο να μας αναγκάσει να τον αποζημιώσουμε. Αντιθέτως, αν ανοικοδομήσει μια λέσχη διασκέδασης, η αξία του σπιτιού μας θα μειωθεί, οπότε θα προκληθεί μια αρνητική εξωτερικότητα γιατί η λειτουργία της λέσχης θα μας δημιουργήσει μια ζημιά για την οποία δεν υπάρχει τρόπος να αποζημιωθούμε.
Πρόταση 2: Οι θετικές εξωτερικότητες ανεβάζουν το κόστος της παραγωγής και μειώνουν τη ζητούμενη και παραγόμενη ποσότητα, ενώ οι αρνητικές εξωτερικότητες χαμηλώνουν το κόστος της παραγωγής και μεγαλώνουν τη ζητούμενη και παραγόμενη ποσότητα. Ας δούμε το αληθές της με αναφορά στο περίφημο παράδειγμα του νομπελίστα καθηγητή Ronald Coase. Ενα εργοστάσιο το οποίο βρίσκεται ψηλά στις όχθες ενός ποταμού εκβάλλει τα απόβλητά του σε αυτό χωρίς καμία επεξεργασία. Χαμηλότερα βρίσκεται μια κοινότητα για την οποία το ποτάμι αποτελεί τη μόνη πηγή απόληψης νερού. Ετσι, αφού το νερό κατεβαίνει μολυσμένο, οι πολίτες υποχρεώνονται να καλύπτουν το κόστος του καθαρισμού του. Από την περιγραφή προκύπτει ότι το κόστος παραγωγής του προϊόντος του εργοστασίου θα είναι μικρότερο κατά το κόστος καθαρισμού του νερού. Επομένως, η τιμή του θα είναι χαμηλότερη απ’ ό,τι θα ήταν αν το εργοστάσιο αναγκαζόταν να καθαρίζει τα απόβλητά του, με αποτέλεσμα να ζητούνται και να παράγονται μεγαλύτερες ποσότητες προϊόντος σε σχέση με εκείνες που θα μεγιστοποιούσαν την κοινωνική ευημερία.
Πρόταση 3: Επειδή οι εξωτερικότητες στρεβλώνουν τις τιμές, η αγορά αποτυγχάνει να αποφέρει για την κοινωνική ευημερία τα άριστα αποτελέσματα που τη συνοδεύουν. Επομένως, όπου παρατηρούνται εξωτερικότητες, το κράτος ίσως να πρέπει και να μπορεί να παρέμβει διορθωτικά.
Εν όψει αυτού του ενδεχομένου αναφύονται τρία ερωτήματα. Αυτά είναι: α) Αν υποθέσουμε ότι σε κάποια δραστηριότητα παραγωγής ή κατανάλωσης παρατηρείται εξωτερικότητα, πότε τίθεται θέμα διοικητικής ρύθμισης εκ μέρους του κράτους; β) Ποιες από τις παρεμβάσεις του κράτους μπορούμε να πούμε γενικά και αδιαμφισβήτητα ότι είναι βελτιωτικές; γ) Ποιες πολιτικές προτείνονται για την αντιμετώπιση των εξωτερικοτήτων και πόσο μπορούν να βελτιώσουν τα αποτελέσματα της αγοράς; Ο στόχος μου προσεχώς είναι να τα απαντήσω.
Ο κ. Γεώργιος K. Μπήτρος είναι καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
