«Ο κόσμος δεν έχει ανάγκη από έξυπνες βόμβες, αλλά από μια έξυπνη πολιτική» έγραφε πριν από λίγες ημέρες η εφημερίδα «Le Monde». Και πράγματι οι κινήσεις στη διεθνή σκακιέρα μετά την προαναγγελία του πολέμου εναντίον του Ιράκ φέρνουν στο προσκήνιο την ανάγκη μιας πολιτικής που θα οικοδομεί σχέσεις παγκόσμιας ισορροπίας, συνεργασίας και όχι σχέσεις κυριαρχίας. Μιας πολιτικής που θα συνιστά απάντηση στο νέο «στρατηγικό δόγμα Μπους». Οι ΗΠΑ σήμερα αρκούνται στο να δηλώνουν ότι μάχονται το «κακό» που τους επιβουλεύεται· και συνεπώς η μάχη αυτή «αξίζει» εξ ορισμού τον κόπο. Οι αμερικανικής εμπνεύσεως πόλεμοι εμφανίζονται δικαιωμένοι εξ υπαρχής, ανεξάρτητα από τις μεθόδους και τις συνέπειές τους. Το νέο imperium, η Pax Americana, οι προληπτικοί πόλεμοι, ο λόγος των πολιτών και ο ρόλος της Ευρώπης στη νέα τάξη πραγμάτων είναι οι κύριοι άξονες του διαλόγου που ανοίγει σήμερα «Το Βήμα». Πέντε καθηγητές πανεπιστημίου παρουσιάζουν τις απόψεις τους αναζητώντας λύσεις μέσω της «πολιτικής ορθότητας».


Ο διάλογος θα συνεχισθεί από τις σελίδες του «Βήματος» και την προσεχή εβδομάδα: την Τρίτη θα δημοσιευθεί το δεύτερο μέρος του άρθρου του κ. Κ. Τσουκαλά· την Τετάρτη ο κ. Πάνος Ελευθεριάδης γράφει για τη στάση που πρέπει να τηρήσει η Ευρώπη στον πόλεμο εναντίον του Ιράκ· την Πέμπτη ο κ. Νίκος Μούσης προτείνει λύσεις ώστε να επιτευχθεί μια ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική. και την Παρασκευή ο κ. Michael Ignatieff, διευθυντής του Carr Center της Kennedy School of Government του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, γράφει για τους λόγους οι οποίοι καθιστούν την εισβολή στο Ιράκ αυτοκρατορική ενέργεια.




Ο πρόεδρος Μπους δεν ενδιαφέρεται μόνο για το πετρέλαιο του Ιράκ αλλά και για την εκπλήρωση ενός οράματος που, όπως μας λέει ο ίδιος, ο Θεός του το ενέπνευσε όταν πολλά χρόνια πριν έγινε «born again Christian» (ξαναγεννημένος Χριστιανός). Αυτή η εσωτερική μεταμόρφωση τον βοήθησε να ξεπεράσει τα προβλήματα του αλκοολισμού και της αλλοτρίωσης που είχε και να ξαναβρεί το νόημα της ζωής μέσω μιας πολιτικής σταδιοδρομίας επικεντρωμένης στην πάταξη του «κακού» και στη διαμόρφωση της χρηστής, «καλής» κοινωνίας, όπως αυτή τη φαντάζεται η φονταμενταλιστική / προτεσταντική Δεξιά, και όπως αυτή αναδύεται τα τελευταία χρόνια στο Τέξας αλλά και σε ολόκληρη την Αμερική (βλ. R. Murray Brown, For a Christian America: a history of the Religious Right, Amherot, Ν.Υ. 2003).


Τι είναι στην πραγματικότητα αυτό το όραμα; Τι είδους κοινωνική οργάνωση είναι αυτή που ο Μπους και οι ευαγγελιστές φίλοι του τόσο θαυμάζουν και θέλουν να την επιβάλουν όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά στον υπόλοιπο κόσμο; Πώς λειτουργεί η κατά τον Μπους «καλή» κοινωνία στην Αμερική σήμερα;


* Οι βάσεις της «καλής» κοινωνίας


Η καλή κοινωνία, κατά τη φονταμενταλιστική προτεσταντική Δεξιά, αποτελείται από άτομα που ακολουθώντας τον θείο λόγο απορρίπτουν με φανατισμό τον λεγόμενο «μη θρησκευτικό ουμανισμό» που με την έμφαση που δίνει στις ατομικές ελευθερίες και στην πολιτισμική και εθνοτική διαφορετικότητα οδηγεί στη σεξουαλική ελευθεριότητα, στην ομοφυλοφιλία, στα ναρκωτικά, στη διάλυση της οικογένειας, στην άμβλυνση του πατριωτισμού κτλ.


Η λύση όχι μόνο στα ηθικά αλλά και στα πολιτικοοικονομικά προβλήματα της κοινωνίας έγκειται στην αλλαγή νοοτροπιών και στάσεων μέσω της αναβίωσης της «muscular christianity» (του μυώδους χριστιανισμού) – όπως αυτή η παράδοση πέρασε από την Αγγλία του Τόμας Αρνολντ στις ΗΠΑ του Λούθερ Γκάλικ τον 19ο αιώνα και του περίφημου ευαγγελιστή Μπίλι Γκράχαμ τον 20ό αιώνα. Κατ’ αυτή την αντίληψη η ανεργία, η φτώχεια και η κοινωνική εξαθλίωση δεν έχουν μακρο-δομικές αλλά καθαρά ψυχολογικές αιτίες. Είναι αποτέλεσμα της έλλειψης προτεσταντικής ηθικής, της έλλειψης δηλαδή θέλησης για σωματική άσκηση, σκληρή δουλειά, κοινωνική προκοπή κτλ.


Ο χριστιανικά ξαναγεννημένος αμερικανός πρόεδρος βλέπει τον εαυτό του στον ρόλο του ήρωα/καουμπόι που με τη βοήθεια του νεοφιλελευθερισμού και της «moral majority» («ηθική πλειοψηφία») θα πατάξει το κακό και θα προστατεύσει την καλή, πατριωτική Αμερική από εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς. Τι είναι όμως στην πραγματικότητα η «καλή» κοινωνία που η συμμαχία των φονταμενταλιστών της βίβλου και της αγοράς, από τον Ρίγκαν ως τον Μπους, έχει δημιουργήσει;


* Η «καλή» κοινωνία στην πράξη


Αυτή έχει στο κέντρο της το εξής τριγωνικό σχήμα:


* Στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας έχουμε τρία εκατομμύρια πολυεκατομμυριούχους που ζουν σε «ασφαλείς», γκετοποιημένες περιοχές. (Αυτά είναι τα «καλά» γκέτο).


* Στη βάση της πυραμίδας έχουμε από τη μια μεριά 2 εκατομμύρια φυλακισμένους (κυρίως μαύρους), και από την άλλη 50 εκατομμύρια περιθωριοποιημένους ανθρώπους, που ως επί το πλείστον κατοικούν στα «κακά» γκέτο, δεν είναι ασφαλισμένοι και ζουν στο όριο ή κάτω από το όριο της φτώχειας. Βλέποντας την παραπάνω κατάσταση δυναμικά, οι πληθυσμοί και των τριών πόλων αυξάνονται ραγδαία ενώ τα μεσαία στρώματα εργάζονται σε επιχειρήσεις όπου οι συνθήκες εργασίας χειροτερεύουν και όπου ο κίνδυνος να βρεθεί κανείς εκτός της αγοράς εργασίας είναι υψηλός. Και μερικά ακόμη στοιχεία της «καλής» κοινωνίας που ο αμερικανός πρόεδρος και οι νεοφιλελεύθεροι θαυμαστές του (στην Ευρώπη και αλλού) θέλουν να επιβάλλουν παγκοσμίως:


* Οι Αμερικανοί βλέπουν κατά μέσον όρο 4 ώρες τηλεόραση ημερησίως.


* 61% του πληθυσμού είναι παχύσαρκοι ή σχεδόν παχύσαρκοι, αφού γονείς και παιδιά βομβαρδίζονται συνεχώς από διαφημίσεις που προωθούν τα «candies», τα «fast foods» κτλ.


* Κάθε δύο χρόνια έχουμε 50.000 θανάτους που σχετίζονται με τη χρήση όπλων που η περίφημη «Riffle Association» κάνει ό,τι μπορεί για να προωθήσει.


(Για τα παραπάνω και για άλλα παρόμοια στοιχεία βλ. W. Hutton, The World we ‘re in, London, 2002.)


Γκέτο πλουσίων, γκέτο φτωχών, υπερπλήρεις φυλακές, επαγγελματική ανασφάλεια και κοινωνικοοικονομική περιθωριοποίηση μιας μεγάλης μερίδας του πληθυσμού – αυτή είναι η κοινωνική οργάνωση που κρύβεται πίσω από τη ρητορεία του ηθικού και οικονομικού φιονταμενταλισμού του πλανητάρχη. Βέβαια η Αμερική δεν είναι μόνο αυτό. Υπάρχει και μια άλλη Αμερική, αυτή της παράδοσης του Λίνκολν, του Γούντροου Γουίλσον, του Ρούζβελτ, του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Δυστυχώς αυτού του είδους η ουσιαστική δημοκρατική παράδοση παραγνωρίζεται σήμερα από τις έξαλλες πολιτικές του τεξανού προέδρου και των φονταμενταλιστών της Βίβλου και της αγοράς που τον στηρίζουν και τον εμπνέουν.


* Η παγκόσμια «καλή» κοινωνία


Και λίγα λόγια για την καλή κοινωνία σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή κατά τον Μπους και τους συμβούλους του θα έρθει με την επιβολή της Pax Americana. Η τελευταία δεν ενέχει μόνο την ανατροπή «κακών» διδακτόρων, αλλά και τη μετατροπή της οικονομικής και στρατιωτικής υπεροχής των ΗΠΑ σε άμεση ή έμμεση πολιτική κυριαρχία. Ετσι πολύ πιο πριν από το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου, ο αμερικανός πρόεδρος είχε δώσει το σαφές μήνυμα προς όλους πως η δυναμική προώθηση των αμερικανικών οικονομικών και γεωπολιτικών συμφερόντων δεν είναι δυνατόν να περιοριστεί από «ευαισθησίες» της παγκόσμιας κοινής γνώμης οικολογικού (Κιότο), κοινωνικού (παγκόσμια φτώχεια) ή νομικού (Διεθνές Δικαστήριο) χαρακτήρα. Και αυτό γιατί σε τελευταία ανάλυση ό,τι είναι καλό για τις ΗΠΑ (ή μάλλον για τους «καλούς» Αμερικανούς) είναι καλό για όλον τον κόσμο.


Η λύση σε όλα αυτά τα καυτά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης θα επιτευχθεί με την παραπέρα απελευθέρωση των αγορών σε ένα πλαίσιο όπου η τρομοκρατία και οι «κακοί» δικτάτορες που την στηρίζουν θα παταχθούν. Με άλλα λόγια, μόνο ο συνδυασμός μιας νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής σε παγκόσμια κλίμακα και μιας άμεσης στρατιωτικής επίθεσης εναντίον «του άξονα του κακού» θα φέρει ευημερία και ειρήνη στον κόσμο.


Η αδυναμία της παραπάνω λογικής είναι πως αντίθετα με προηγούμενες αυτοκρατορίες (π.χ. τη ρωμαϊκή στην αρχαιότητα ή τη βρετανική τον 19ο αιώνα), στη σημερινή κατάσταση η αυτοκρατορική δύναμη δεν μπορεί να μετατρέψει αυτόματα (όπως θέλει ο πλανητάρχης) τη macht (δύναμη) σε recht (δίκαιο). Γιατί σήμερα υπάρχει, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, μια μαζική, ισχυρή κοινή γνώμη σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο που οι πολιτικές ελίτ, ακόμη και σε δικτατορικά καθεστώτα, είναι υποχρεωμένες να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους. Οταν αυτή η κοινή γνώμη αγνοείται, τότε η στρατηγική του ηγεμόνα έχει αποτελέσματα αντίθετα από τα αναμενόμενα.


Ετσι, για παράδειγμα, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως ο επερχόμενος πόλεμος στο Ιράκ (ιδίως αν γίνει χωρίς τη συγκατάθεση του ΟΗΕ), αντί να αμβλύνει θα εντείνει την τρομοκρατία – αφού η αναπόφευκτη ριζοσπαστικοποίηση των αραβικών λαϊκών τάξεων θα πολλαπλασιάσει τους θυλάκους που εκτρέφουν μάρτυρες/τρομοκράτες. Οπως και δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως η παραπέρα απελευθέρωση των αγορών, χωρίς την ταυτόχρονη δημιουργία κοινωνικών μηχανισμών για την υποστήριξη των θυμάτων αυτής της απελευθέρωσης, θα εντείνει ακόμη περισσότερο τις ανισότητες και θα οδηγήσει ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας σε παραπέρα περιθωριοποίηση/εξαθλίωση.


Θα κλείσω με το απόσπασμα ενός πρόσφατου ποιήματος του Χάρολντ Πίντερ που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «The Guardian» τον Ιανουάριο του 2003 (μετάφραση Αγγελάκη-Ρουκ):


Ο ΘΕΟΣ ΑΣ ΕΥΛΟΓΕΙ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ (Χ. Πίντερ)


Νάτοι πάλι


Οι Γιάνκηδες παρελαύνουν


Τραγουδώντας τις χαρούμενες μπαλάντες τους


Οπως καλπάζουν διασχίζοντας τον μεγάλο κόσμο


Δοξολογώντας τον Θεό της Αμερικής


Μπούκωσαν οι οχετοί από νεκρούς


Αυτούς που δεν μπορούσαν ν’ ακολουθήσουν


Τους άλλους που αρνιόντουσαν να τραγουδήσουν


Εκείνους που χάνουν τη φωνή τους


Αυτούς που ξέχασαν τον σκοπό


…………….


Κι όλος ο νεκρός αέρας ζει


Με τη μυρωδιά του Θεού της Αμερικής.