Η μαζική εισροή μεταναστών – και λαθρομεταναστών – στην Ελλάδα και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες κατά την τελευταία δεκαετία έχει προκαλέσει πολλές και σύνθετες μεταβολές στο κοινωνικό και ιδεολογικό προφίλ των χωρών υποδοχής. Αντιλήψεις ρατσιστικές, ξενοφοβικές, που συνέβαλαν μεταξύ άλλων και στην εκλογική άνοδο των ακροδεξιών κινήσεων. Πόσο βάση έχουν όμως οι αντιλήψεις αυτές, ποιοι είναι οι μύθοι και ποια η πραγματικότητα; Φταίνε οι μετανάστες για την ανεργία και την εγκληματικότητα; Ποιες είναι οι αντιλήψεις στα καθ’ ημάς, στην ελληνική κοινωνία, γύρω από αυτό το φαινόμενο; Ορισμένες από τις απαντήσεις στο αφιέρωμα που ακολουθεί.
Οι μετανάστες και στη χώρα μας και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές κοινωνίες θεωρούνται από πολλούς οι κύριοι υπαίτιοι και της ανερχόμενης εγκληματικότητας και της αυξανόμενης ανεργίας. Παρ’ όλο που αυτή η άποψη δεν αναπτύσσεται επίσημα από τα δύο μεγάλα ελληνικά κόμματα, έχει μεγάλη απήχηση στα πλατιά λαϊκά στρώματα – και αυτό για δύο λόγους.
Πρώτον, η διασύνδεση μεταναστών – ανεργίας φαίνεται λίγο πολύ αυτονόητη (οι ξένοι παίρνουν τις δουλειές των ντόπιων). Δεύτερον, δεν υπάρχει στον κομματικοκρατισμό και πιο γενικά δημόσιο χώρο σοβαρός προβληματισμός γύρω από τα πραγματικά αίτια της υψηλής ανεργίας και της εγκληματικότητας/κοινωνικής αποδιοργάνωσης στις νεοφιλελεύθερες αγοροκρατικές κοινωνίες της Δύσης.
Ας ξεκινήσουμε από τον μύθο ότι οι μετανάστες αποτελούν την κύρια αιτία ανεργίας στη χώρα μας. Αν πάρουμε υπόψη μας ότι οι μετανάστες αμείβονται πολύ πιο χαμηλά από τους εγχώριους εργάτες και ότι συνήθως εργάζονται σε τομείς που οι Ελληνες αποφεύγουν, είναι προφανές πως η φτηνή εργασία τους ενισχύει τον ανταγωνισμό και τον δυναμισμό μιας σειράς κλάδων που στην προμεταναστευτική περίοδο ατονούσαν. Στην πραγματικότητα η απότομη και μαζική εισροή φτηνού εργατικού δυναμικού στην Ελλάδα της περασμένης δεκαετίας βοήθησε την οικονομική ανάπτυξη της χώρας τόσο όσο και η είσοδος των ελλήνων προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή τη δεκαετία του ’20. Και στις δύο περιπτώσεις ο συνδυασμός φτηνού εργατικού δυναμικού από τη μια μεριά και αυξημένης ζήτησης για προϊόντα πρώτης ανάγκης από την άλλη οδήγησε στην απογείωση της ελληνικής οικονομίας. Βέβαια δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σε έναν μικρό αριθμό συγκεκριμένων κλάδων, όπως ο οικοδομικός, ο ανταγωνισμός μεταξύ μη ειδικευμένων ντόπιων και ξένων εργατών δημιουργεί σοβαρές δυσκολίες στους πρώτους. Αλλά αν κοιτάξουμε την κατάσταση στο σύνολό της, νομίζω ότι η μετανάστευση, μέσω της οικονομικής ανάπτυξης που δημιουργεί – και στον χώρο της προσφοράς και σε αυτόν της ζήτησης -, μειώνει παρά αυξάνει την ανεργία στη χώρα μας.
Οσο για την εγκληματικότητα, και εδώ η διασύνδεσή της με τη μετανάστευση είναι εξίσου παραπλανητική. Το πρώτο που πρέπει να τονιστεί εδώ είναι ότι το ποσοστό εγκληματικότητας στον χώρο των μεταναστών είναι χαμηλότερο σε σχέση με αυτό του συνόλου του ελληνικού πληθυσμού. Επιπλέον πρέπει κανείς να λάβει σοβαρά υπόψη του ότι σε όλες τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες υπάρχει μια θετική συσχέτιση φτώχειας / περιθωριοποίησης και παραβατικότητας / εγκληματικότητας – ανεξάρτητα από το αν αυτοί που ζουν στο περιθώριο είναι μετανάστες ή όχι. Με άλλα λόγια, ακόμη και αν παραδεχτούμε ότι για μερικές κατηγορίες παραβάσεων ο μεταναστευτικός πληθυσμός έχει μεγαλύτερα ποσοστά εγκληματικότητας από τον εγχώριο, αυτό οφείλεται λιγότερο στη συνθήκη της μετανάστευσης και περισσότερο στη μεγαλύτερη περιθωριοποίηση του πρώτου. Ετσι, ακόμη και αν δεν υπήρχαν μετανάστες στη χώρα μας, αν τις περιθωριοποιημένες θέσεις κατείχαν Ελληνες, πάλι θα είχαμε σχετικά υψηλούς δείκτες εγκληματικότητας. Και βέβαια, μια παρόμοια λογική ισχύει στον χώρο της εγκληματικότητας που έχει ως βάση τις παράνομες εμπορικές δραστηριότητες (διακίνηση ναρκωτικών και εκμετάλλευση γυναικών) των διαφόρων «μαφιόζικων» οργανώσεων. Από τη στιγμή που αυτού του είδους οι οργανώσεις παγκοσμιοποιούνται, η διείσδυσή τους στον ελληνικό χώρο είναι αναπόφευκτη – ανεξάρτητα από το αν τα τοπικά όργανα είναι μετανάστες ή ντόπιοι.
Τα παραπάνω οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η κύρια αιτία της αυξανόμενης ανεργίας και εγκληματικότητας σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες έχει να κάνει περισσότερο με τον νεοφιλελεύθερο, βάρβαρο καπιταλισμό που χαρακτηρίζει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και λιγότερο με τη μετανάστευση. Γιατί η αξιολύπητα παθητική προσαρμογή των ηγεσιών στο παγκόσμιο status quo και οι νεοφιλελεύθερες στρατηγικές που όλες οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις (κεντροαριστερές και κεντροδεξιές) ακολουθούν σήμερα οδηγούν στην εξής αντινομία: Από τη μια μεριά οι πολιτικές ελίτ μιλούν για κοινωνική συνοχή, για την ενίσχυση του οικογενειακού θεσμού, της κοινότητας, των παραδοσιακών αξιών κτλ.· ενώ από την άλλη, στην προσπάθειά τους να «προσαρμοστούν» στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, ακολουθούν πολιτικές που πολλαπλασιάζουν τις ανισότητες, επιδεινώνουν τις συνθήκες εργασίας (ανασφάλεια, έλλειψη συνδικαλιστικής υποστήριξης κτλ.) και οδηγούν στην περιθωριοποίηση ενός μεγάλου τμήματος του εργατικού δυναμικού. Και είναι ακριβώς αυτού του είδους οι διαδικασίες που αναπόφευκτα οδηγούν στην ανεργία, στην κοινωνική αποδιοργάνωση / ανομία και στην εγκληματικότητα.
Συμπερασματικά η ευρέως διαδεδομένη εντύπωση ότι αν δεν είχαμε μετανάστευση όλα θα πήγαιναν καλά είναι ένας ψυχοκοινωνικός μηχανισμός μετάθεσης ευθυνών προς τα έξω, είναι μια επικίνδυνη ξενοφοβική φαντασίωση που αποπροσανατολίζει, που μας κάνει κατά στρουθοκαμηλικό τρόπο να μη βλέπουμε τα πραγματικά αίτια της σημερινής κοινωνικής κρίσης. Για να το επαναλάβω, τα αίτια αυτά έχουν να κάνουν λιγότερο με τη μετανάστευση και περισσότερο με την αγοροκρατία, δηλαδή με την τάση των πολιτικών ηγεσιών, στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, να ακολουθούν τυφλά τη λογική της αγοράς όχι μόνο στον οικονομικό αλλά και στον κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό χώρο. Στη μετάβαση αυτή από την οικονομία στην κοινωνία της αγοράς, οι μετανάστες χρησιμοποιούνται σαν αποδιοπομπαίοι τράγοι, σαν εξιλαστήρια θύματα στον βωμό ενός άναρχου καπιταλισμού.
Με τα παραπάνω βέβαια δεν θέλω να ισχυριστώ ότι το μαζικό μεταναστευτικό ρεύμα της τελευταίας δεκαετίας δεν δημιουργεί προβλήματα νομιμοποίησης, ελέγχου συνόρων και ένταξης των μεταναστών στον ελληνικό κοινωνικό ιστό. Τα προβλήματα όμως αυτά όχι μόνο δεν είναι ανυπέρβλητα αλλά πρέπει να τα δει κανείς στο πλαίσιο δύο βασικών παραμέτρων:
α) του γεγονότος ότι είναι οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, που είναι οι κύριες αιτίες της ανεργίας και της κοινωνικής αποδιοργάνωσης·
β) της σημαντικής συνεισφοράς των μεταναστών στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου.
Ο κ. Νίκος Μουζέλης είναι καθηγητής του London School of Economics.
