Οι Ελληνες πάντες και πολλοί αλλοεθνείς στον κόσμο, που επιμένουν να μελετούν ιστορία γνωρίζουν ότι στην Κύπρο, στα χρόνια 1955-59, διεξήχθη ένας άνισος ένοπλος απελευθερωτικός και αντιαποικιακός αγώνας. Εναντίον της συνεχιζόμενης βρετανικής αποικιοκρατίας εξηγέρθη τότε σύσσωμος ο Ελληνικός Κυπριακός Λαός διεκδικώντας με την πρωτοπορία της Νεολαίας του την αυτοδιάθεσή του. Δηλαδή την πολυτίμητη ελευθερία του. Εξ απόψεως παγκόσμιας ιστορίας ο κυπριακός αγώνας κατέχει κορυφαία θέση στην επίσπευση του τέλους της αποικιοκρατίας από τις Ινδίες, την Ινδονησία, την Ανατολική Ασία ως τη Βόρεια και την άλλη Αφρική.
Στην ελληνική ιστορία το έργο της ΕΟΚΑ, ασχέτως της κριτικής προσέγγισης που μπορούν να προκαλούν σε κάθε άλλωστε ανάλογη περίπτωση ανθρώπινης δράσης οι ιδέες, οι πράξεις και οι παραλείψεις των ηγετών της, αναβιώνει τις υπεροχότερες στιγμές των υπέρ της ελευθερίας αγώνων του διαχρονικού Ελληνισμού. Και συγκεφαλαιώνει ό,τι τιμιότερο, αγιότερο και δικαιότερο πραγμάτωσε ο Ελληνισμός στους αιώνες. Υπό τα δεδομένα αυτά ο χαρακτηρισμός του ιερού αυτού αγώνα από το τελευταίο βιβλίο Ιστορίας της Γ´ Λυκείου ως «υπερσυντηρητικού εθνικισμού» προκαλεί και τη συλλογική μας μνήμη και τη νοημοσύνη μας.
Λύπη γεννά η μαχητική συνηγορία της παραχάραξης από ομοτέχνους των συντακτών του επιμάχου κειμένου (π.χ. Α. Λιάκος, «Το Βήμα» 12/5) και η αντεπιθετική «απολογία» των συγγραφέων («Ελευθεροτυπία», 18/5).
Να θέσουμε όμως «τας χείρας εις τους τύπους των ήλων»:
Πρώτον: Ο κυπριακός απελευθερωτικός αγώνας προκάλεσε την ψυχική μέθεξη σύμπαντος του Ελληνισμού, κυπριακού, ελλαδικού και απανταχού της γης. Είναι καθ’ ολοκληρίαν ανακριβής ο ισχυρισμός ότι η τότε ελλαδική κυβέρνηση σκηνοθέτησε τον τάχα μύθο της ΕΟΚΑ. Ηταν η Αριστερά στην Ελλάδα που σήκωσε τότε ψηλά το λάβαρο της αλληλεγγύης στον αγώνα και αυτός είναι ένας από τους σοβαρούς λόγους της εκλογικής ανόδου της το 1958. Αντίθετη ήταν μόνο η ηγεσία του ΑΚΕΛ στην Κύπρο εις πείσμα νηφάλιων φωνών όπως αυτή του πρώην Γ. Γραμματέα του, Πλουτή Σέρβα (Κυπριακό – ευθύνες, σ. 218) που επεσήμανε ότι «τίποτε δεν μπορούσε νάταν πιο ολέθριο από την αντίδραση, ή έστω την αποχή του». Αλλά ενώ η ηγεσία απομονώθηκε, τα στελέχη και η νεολαία του ΑΚΕΛ μετέσχον αφήνοντάς την πίσω.
Δεύτερον: Μπορεί κανείς να έχει οποιαδήποτε αισθήματα, ή άποψη για τον στρατηγό Γρίβα, αλλά δεν μπορεί να τον «χρησιμοποιήσει» προς παραποίηση της ιστορίας. Ενας σκληρός επικριτής του, ο Πλουτής Σέρβας, σημειώνει (ένθ’ αν. σ. 219): «Ο,τι και νάταν ο Γρίβας, ήταν αντρειωμένος και μεγαλειώδης ο ανταρτοπόλεμος» που οργάνωσε. «Με τις πρώτες μεταμεσονύχτιες βόμβες είχε εγερθεί η νεολαία. Ηλεκτρίστηκε. Η τετραετία 1955-59 παρέμεινε και θα παραμείνει θρυλική». Και συνεχίζει ο Σέρβας: «Τα ανδραγαθήματα της ΕΟΚΑ έχουν καταγραφεί στις στήλες της ιστορίας. Και χιλιοτραγουδήθηκαν. Το μεγαλείο της παλληκαριάς (…) το αποθέωναν όλοι (…). Από την Ανατολή ως τη Δύση». Και καταλήγει: «Με δέος το παρακολουθούσε ο κόσμος της αντίδρασης και της πισωδρόμησης». Τι ντροπή αυτό που, κατά τον παλιό κομμουνιστή Πλουτή Σέρβα, παρακολουθούσε με απεχθές δέος η διεθνής αντίδραση, οι συντάκτες του σχολικού εγχειριδίου με τους παραμορφωτικούς φακούς τους να το βλέπουν ως… υπερσυντηρητικό εθνικισμό!
Τρίτον: Ο κυπριακός λαός ανεδείχθη εκπληκτικός. Τα παιδιά του «πολλώ κάρρονες». Και οι ηγέτες του, παρά τις αδυναμίες και τα λάθη τους, άξιοι της πατρίδος. Επαγγελματίας ιστορικός και Βρετανός, ο μακαρίτης C. Woodhouse (στην Εισαγωγή του στη «Νέα ιστορία της Κύπρου» του Σ. Παντελή, σ. 9) αποφαίνεται: «Αυτοί οι δύο άνθρωποι (Μακάριος και Γρίβας) έγραψαν για πρώτη φορά την Κύπρο και το λαό της στην ιστορία. Ηταν ένα εντυπωσιακό επίτευγμα…».
Τέταρτον: Αυτός που θα ήθελε χωρίς ιδεολογικές συγχύσεις και συμπλέγματα να δει καθαρά το μεγαλείο των αγωνιστών της ΕΟΚΑ, την αστείρευτη πίστη που τους ενέπνεε, την περιφρόνησή τους στον θάνατο, τη βεβαιότητά τους να απελευθερώσουν από 800 χρόνια σκλαβιάς τη γη τους, πρέπει να βρει πρώτα το κουράγιο να μπει προσκυνητής στα Φυλακισμένα Μνήματα της Λευκωσίας.
Εκεί θα νιώσει συγκλονισμό και θα ανοίξουν τα μάτια του. Αρμόζουν στα παλικάρια οι στίχοι του ήρωα Κυριάκου Μάτση: «Δώσατε στ’ όνειρο φτερό/ άτρομα παλληκάρια/ λεβεντομάνων βύζαγμα/ θεριέματ’ άγριας λάβας/ τρανής γενιάς καμάρια».
(Μια αδρή εικόνα του μεγαλείου της κυπριακής ψυχής αποτυπώνεται στην εξαίρετη συναγωγή μαρτυριών του Ν. Βασιλειάδη, Εθνομάρτυρες του Κυπριακού έπους 1955-59).
Πέμπτον: Οι υπέρ της ελευθερίας αγώνες έχουν βεβαίως τους ήρωες και τους μάρτυρές τους, αλλά δεν απουσιάζουν από αυτούς σκοτεινές στιγμές. Επειδή ο Θοδωράκης Γρίβας εξεστράτευσε για να πειθαναγκάσει την πλούσια, μάνα της αγαπημένης του, την ηρωίδα Μπουμπουλίνα να του δώσει μεγάλη προίκα, αυτό δεν αμαυρώνει την Επανάσταση του 1821. Και επειδή ο Νενέκος και οι ομοϊδεάτες του διαγκωνίζονταν να προσκυνήσουν τον Ιμπραήμ, δεν σημαίνει ότι οι αγωνιστές του ’21 ήταν προσκυνημένοι. Ο Κολοκοτρώνης όμως επεφύλαξε «τσεκούρι και φωτιά στους προσκυνημένους». «Νενέκοι» φυσικά εκτελέστηκαν και στην Κύπρο.
Η έκβαση του ανταρτοπόλεμου 1955-59 ήταν η καλύτερη. Η πολιτική της αξιοποίηση δεν υπήρξε ανάλογη. Τα ύστερα – αφοπλισμός (Μεραρχία), πραξικόπημα, εμφύλιος, Αττίλας – δεν σχετίζονται με τον απελευθερωτικό πόλεμο. Είναι η κατάλυση των περισωθέντων θετικών αποτελεσμάτων του.
Ο Αττίλας είναι η οδύνη μας και η εντροπή μας. Η τύψη μας και το ανεξόφλητο χρέος μας.
Ο κ. Στέλιος Παπαθεμελής είναι πρώην υπουργός και βουλευτής του ΠαΣοΚ.
