Η ατμόσφαιρα χιονισμένη και ζεστή, τα πνεύματα καθαρά και ξεκούραστα και η ερώτηση διάφανη. Αν δεχθούμε την αγορά, τις σχετικά ελεύθερες συναλλαγές και ότι πλέον λειτουργούμε με πολύ λίγα συναλλαγματικά και εθνικά όρια, μπορεί να υποθέσουμε πως υπάρχει εναλλακτική οικονομική πολιτική σε ό,τι ισχύει σήμερα; Και αν υπάρχει, σε τι διακρίνεται από τα τετριμμένα;


Εχει δαπανηθεί πολύ μελάνι σχετικά με τις ατέλειες της αγοράς. Ενώ όμως αυτές τις γνωρίζουμε, δεν έχουμε περιγράψει τις κυβερνητικές ατέλειες. Για παράδειγμα, υπάρχει απάντηση στο ερώτημα «γιατί οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να διορθώσουν τα προφανή»; Οφείλεται στο ότι οι κυβερνήσεις αποτελούνται από σύνολα ατόμων περιορισμένων δυνατοτήτων ή η μεθοδολογία λήψης κυβερνητικών αποφάσεων, συνδυαζόμενη με ιδεολογική ασάφεια, οδηγεί σε απροσδιοριστία στόχων; Μια εναλλακτική πρόταση ­ στον τομέα της οικονομικής πολιτικής ­ θα απαιτούσε σαφείς επιλογές του τύπου «θέλουμε να εξασφαλιστούν οι υφιστάμενες ασφαλιστικές δεσμεύσεις και γι’ αυτό οι δύο επόμενες γενεές θα πληρώσουν διπλάσιους φόρους». Ενα δεύτερο θέμα έχει να κάνει με την αδυναμία των κυβερνητικών επιλογών να προκύπτουν μέσα από διαπραγμάτευση και συμβιβασμό. Σε αντίθεση, οι ιδιωτικές, ακριβώς επειδή λειτουργούν με διαπραγματεύσεις ακόμη και όταν η αγορά είναι ατελής, οδηγούνται σε αποτελεσματικές λύσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι η προσοδοθηρία εμφανίζεται κυρίως στον δημόσιο τομέα και τουλάχιστον εκεί παραμένει σχεδόν στο σύνολό της ατιμώρητη. Μηχανισμοί που περιορίζουν τις προσοδοθηρικές ευκαιρίες με νέες τεχνικές ελέγχου των κινήτρων υπάρχουν. Το ίδιο ισχύει και με την αποδοχή μιας αυστηρής εφαρμογής των διοικητικών κυρώσεων. Το αν τώρα ούτε το ένα ούτε το άλλο τελικά γίνεται και στη συνέχεια επιρρίπτουμε τις ευθύνες στην οικονομική πολιτική επειδή δεν κατανοούμε την αλληλεξάρτηση είναι ένα άλλο θέμα.


Τέλος, ένα θέμα που θα δημιουργούσε νέο περιβάλλον στην προώθηση εναλλακτικής οικονομικής πολιτικής αφορά τη συγκεκριμενοποίηση των κυβερνητικών επιλογών. Δεν είναι άγνωστες σε όσους έχουν περάσει λίγα χρόνια στο Δημόσιο η ασάφεια και η αντιεπιστημονική περιγραφή των θέσεων που διατυπώνονται εκεί. Δικηγόροι, πολιτικοί και άλλοι κοινωνικοί επιστήμονες, στρατιωτικοί και διπλωμάτες αναφέρονται σε θέματα με έντονες οικονομικές παρενέργειες χωρίς να γνωρίζουν έστω και με αδρές γραμμές τις επιπτώσεις και το κόστος των επιλογών που εισηγούνται. Οσο δύσκολο είναι να καταλάβουμε όμως τι σημαίνει αξιόπιστο εκπαιδευτικό σύστημα άλλο τόσο δύσκολο είναι να αντιληφθούμε τι σημαίνουν αξιόμαχες ένοπλες δυνάμεις. Δεν νομίζω ότι θα υπήρχαν πολλοί, για παράδειγμα, που θα υποστήριζαν τη διατήρηση της Ολυμπιακής αν γνώριζαν εναλλακτικά πως δεν θα μπορούσαμε να έχουμε το μετρό της Αθήνας. Σε αντίθεση όμως με το Δημόσιο, σε μια επιχείρηση αυτές οι επιλογές θα είχαν εκτιμηθεί οικονομικά και θα γνωρίζαμε πού μας οδηγούν. Η εναλλακτική οικονομική πρόταση λοιπόν είναι σκόπιμο να προσβλέπει σε ανοιχτές και διαφανείς επιλογές με μεγαλύτερη συμμετοχή των ατόμων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και με αυστηρότερη εφαρμογή των κανόνων δικαίου. Κατά τη γνώμη μου, η ουσία απαιτεί οι πολιτικές διαδικασίες και επιλογές να είναι όσο σαφείς και αυστηρές γίνονται οι οικονομικές επιλογές, ώστε πράγματι να έχουμε μια εναλλακτική οικονομική πολιτική.


Ο κ. Νίκος Γ. Χαριτάκης είναι επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.