Οι δημόσιες χρήσεις της Ιστορίας απετέλεσαν το κεντρικό θέμα του συνεδρίου που διοργάνωσε το περιοδικό «Historein/Ιστορείν» από τις 30 Νοεμβρίου ως τις 2 Δεκεμβρίου με τίτλο «Η Ιστορία ως διακύβευμα. Μορφές σύγχρονης ιστορικής κουλτούρας». Σκοπός του συνεδρίου ήταν να συζητήσει την παρουσία της Ιστορίας στο ευρύτερο κοινωνικό πεδίο και να εξερευνήσει την ιστορική κουλτούρα ως μια δυναμική επικοινωνιακή διαδικασία που αφορά την παραγωγή, τη διάχυση και την πρόσληψη μηνυμάτων και ερμηνειών για το παρελθόν, τις διαδικασίες ανάγνωσης του παρελθόντος που παράγει αντιλήψεις για το παρόν και προσδοκίες για το μέλλον. Το ζήτημα της παραγωγής και διάχυσης μορφών ιστορικής κουλτούρας σήμερα είναι ιδιαίτερα σημαντικό αφού καθημερινά παρακολουθούμε συγκρούσεις για το παρελθόν που άλλοτε παίρνουν τη μορφή συμβολικών αλλά μερικές φορές και τη μορφή πραγματικών πολέμων.
Το στίγμα αυτού του προβληματισμού δόθηκε με τις δύο κεντρικές ομιλίες του συνεδρίου. Στην πρώτη κεντρική ομιλία ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Αντώνης Λιάκος παρουσίασε τις «απορίες» του σύγχρονου ιστορικού όταν καλείται να διαχειριστεί την εκρηκτική «επιστροφή» της Ιστορίας σήμερα στην ευρύτερη δημόσια σφαίρα. Σε αυτή την ομιλία τονίστηκε η ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι δημόσιες χρήσεις της Ιστορίας όχι απλά ως «αναπαραστάσεις» ή «διαστρεβλώσεις» του παρελθόντος αλλά ως ένα είδος δεύτερης ζωής της Ιστορίας και των αντικειμένων της με έμφαση στις διαφορετικές μορφές ιστορικής κουλτούρας αλλά και στις διαδικασίες της παραγωγής της και της συναρμογής της με τις κοινωνικές εξελίξεις. Στη δεύτερη κεντρική ομιλία του συνεδρίου ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Irvine κ. Μαρκ Πόστερ μίλησε για τον μετασχηματισμό των μεθόδων της ιστορικής έρευνας και των όρων συγκρότησης της γνώσης για το παρελθόν στο σύγχρονο ψηφιακό περιβάλλον. Υποστήριξε ότι η παραγωγή, η διάχυση και η διαπραγμάτευση της Ιστορίας στο Διαδίκτυο συνεπάγονται την ανάδυση νέων δομών αίσθησης του παρελθόντος που χαρακτηρίζονται από έντονη μεταβλητότητα και ρευστότητα.
Οι προβληματισμοί αυτοί συζητήθηκαν στις επί μέρους συνεδρίες που αφορούσαν την παρουσία της Ιστορίας στη δημόσια σφαίρα και στην πολιτική, στον κινηματογράφο και στο ντοκυμαντέρ, στη λογοτεχνία, στους μουσειακούς χώρους, στη φωτογραφία και στα μνημεία του αστικού χώρου. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη διερεύνηση του ρόλου των κοινωνικών και πολιτισμικών λειτουργιών της όρασης στην παραγωγή και διάχυση εικόνων του παρελθόντος μέσα από τις οποίες διαμορφώνεται η σύγχρονη ιστορική κουλτούρα.
Στις συνεδρίες αυτές συμμετείχαν ερευνητές από διαφορετικούς επιστημονικούς χώρους, συμπεριλαμβανομένων της ιστορίας, της ανθρωπολογίας, της κριτικής και θεωρίας της λογοτεχνίας και της φιλοσοφίας, αλλά και εκπρόσωποι του δημοσιογραφικού χώρου και του χώρου της λογοτεχνίας. Ενα από τα επιτεύγματα του συνεδρίου ήταν η διεξαγωγή γόνιμου και ισότιμου διαλόγου μεταξύ εκπροσώπων από διαφορετικά γνωστικά πεδία γύρω από ζητήματα που συνήθως αποτελούν αντικείμενο εξειδικευμένων και εν πολλοίς απομονωμένων προσεγγίσεων. Κατέστη σαφές ότι η κατανόηση ενός φαινομένου τόσο πολύπλοκου όσο η διαμόρφωση των μορφών αίσθησης που έχουν οι άνθρωποι για το παρελθόν και την παροντική και τη μελλοντική πορεία της κοινωνίας τους δεν μπορεί παρά να απαιτεί τον ισότιμο διάλογο μεταξύ διαφορετικών ειδικοτήτων και γνωστικών πεδίων.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο το συνέδριο κατέδειξε με σαφήνεια ότι οι δημόσιες χρήσεις της Ιστορίας δεν μπορούν πια να αντιμετωπίζονται αποκλειστικά ως μορφές ιδεολογικής χρήσης, κατασκευής ή διαστρέβλωσης της «πραγματικής ιστορίας» των ιστορικών. Η συνεχής και ζωντανή παρουσία της Ιστορίας στη δημόσια σφαίρα σήμερα απαιτεί πιο σύνθετες προσεγγίσεις που θα επιχειρήσουν να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα της παραγωγής και διάχυσης των διαφόρων μορφών ιστορικής κουλτούρας και των πολλαπλών πεδίων που εμπλέκονται σε αυτή τη διαδικασία. Η συγκρότηση ενός νέου μοντέλου προσέγγισης που θα υπερβεί τις υπάρχουσες αντιλήψεις περί κατασκευής, διαστρέβλωσης ή ιδεολογικής χρήσης της Ιστορίας και θα επικεντρώνεται στην κατανόηση της λειτουργίας και των μηχανισμών παραγωγής γνώσης για το παρελθόν αποτελεί το ζητούμενο που το συνέδριο ανέδειξε και παραδίδει προς διερεύνηση τόσο στο πεδίο του δημόσιου διαλόγου όσο και σε εκείνο της επιστημονικής έρευνας.
Η κυρία Ιωάννα Λαλιώτου είναι λέκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
