Σε πόσα ξένα πανεπιστήμια υπάρχουν σήμερα έδρες και τμήματα ελληνικών σπουδών; Αγνωστο. Θα πρέπει να είναι εκατοντάδες. Μόνο τα πανεπιστήμια που επιχορηγεί το υπουργείο Πολιτισμού είναι πάνω από εξήντα. Το ότι οι έδρες αυτές ωφελούν την εικόνα της Ελλάδας είναι ευνόητο· το πόσο ωφελούν, όμως, είναι συζητήσιμο. Οπως συζητήσιμο είναι και το ειδικότερο ερώτημα: σε ποιον βαθμό προάγουν άραγε την διεθνή εικόνα της Ελλάδας οι σπουδές για το Βυζάντιο και την ελληνική αρχαιότητα; Κατά την αιρετική μου άποψη, οι σπουδές αυτές δεν προβάλλουν και ενίοτε βλάπτουν την σημερινή Ελλάδα: την αναδεικνύουν ως ταλαίπωρη κληρονόμο ενδόξου παρελθόντος, μια άτοπη σύγκριση που την αδικεί συνεχώς εδώ και εκατόν εβδομήντα χρόνια. Αυτό που πράγματι χρειάζεται η χώρα μας είναι να γίνει γνωστή και σεβαστή με την σύγχρονη, με την σημερινή της υπόσταση. Και στα ξένα πανεπιστήμια αυτό που λείπει και που χρειάζεται είναι οι σπουδές για την σύγχρονη Ελλάδα. Η αρχαία Ελλάς και το Βυζάντιο, εκεί όπου απόκεινται σήμερα, στις «Δέλτους της Ιστορίας», δεν έχουν πολλούς λόγους να προβάλουν την διεθνή τους εικόνα αφήστε που η εικόνα αυτή είναι ήδη αρκετά προβεβλημένη. Αλλά δεν θα επεκταθώ περισσότερο στο θέμα αυτό, αφού μας είχε προ ετών απασχολήσει σε πολλές επιφυλλίδες τις οποίες έχω μάλιστα αναδημοσιεύσει, συμπληρωμένες, σε μια μικρή συλλογή δοκιμίων («Παιδεία και Ιστορία», Εκδόσεις Καστανιώτη, 1997). Αλλωστε, με αυτή την λογική έχουν ήδη αρχίσει να λειτουργούν και τα αρμόδια υπουργεία μας, ως ένα βαθμό.
Με την λογική αυτή ταιριάζει απολύτως η νέα έδρα ελληνικών σπουδών που άρχισε να λειτουργεί, από πέρυσι, στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, στο Παρίσι, μία από τις «Grandes Ecoles» της Γαλλίας, ένα πανεπιστημιακό κέντρο ερευνών και μεταπτυχιακών σπουδών με διεθνή ακτινοβολία. Ο σκοπός της νέας έδρας είναι να προωθήσει τις σπουδές και την έρευνα για την νεότερη και σύγχρονη Ελλάδα, με την ευρύτερη δυνατή επιστημονική προσέγγιση: ιστορία, ανθρωπολογία, οικονομικές, πολιτικές και γενικότερα κοινωνικές επιστήμες.
Στην Σχολή αυτή, την οποία έχει ιδρύσει ο μεγάλος ιστορικός Fernand Braudel, έχουν διδάξει ή διδάσκουν σημαντικές προσωπικότητες των επιστημών του ανθρώπου: J. Andreau, Η. Atlan, Μ. Auge, Μ. Aymard, Ρ. Bourdieu, Μ. Godelier, Κορνήλιος Καστοριάδης, Cl. Levi-Strauss, Ρ. Nora, J. Revel, C. Klapisch-Zuber, Ρ. Vidal-Naquet, για να αναφερθούν ορισμένα από τα γνωστότερα στην Ελλάδα ονόματα. Με τα ερευνητικά κέντρα της Σχολής συνεργάζονται πάνω από χίλιοι κορυφαίοι ερευνητές. Η Maison des Sciences de l’Homme, ίδρυμα αδελφό της Ecole, είναι ένα ινστιτούτο διεθνούς ερευνητικής συνεργασίας με άλλους τόσους συνεργάτες σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου.
Τα επίσημα εγκαίνια της έδρας, που θα γίνουν στις 18 Οκτωβρίου στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών, θα τιμήσει με την παρουσία του ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας. Θα είναι παρόντες και οι Γάλλοι που συνετέλεσαν στην ίδρυση του θεσμού αυτού: ο πρύτανης και καθηγητές της γαλλικής Σχολής, καθώς και οι εκπρόσωποι των γάλλων υπουργών Παιδείας και Ερευνας. Και θα είναι παρόντες, ας πούμε, «αυτοδικαίως»: η κυβέρνηση της Γαλλίας συμμετέσχε γενναιόδωρα στην ίδρυση και στην χρηματοδότηση της έδρας, όπως συμμετέσχε και ένας ιδιωτικός γαλλικός οργανισμός, μαζί με έλληνες χορηγούς.
Αυτή είναι, λοιπόν, μια πρώτη σημαντική ιδιοτυπία της νέας έδρας. Η χρηματοδότησή της δεν επεβάρυνε μόνο την Ελλάδα, όπως συμβαίνει κατά κανόνα με αντίστοιχες ελληνικές παρουσίες σε ξένα πανεπιστήμια. Τα δύο τρίτα του κεφαλαίου που απαιτείται για να λειτουργεί η έδρα στο διηνεκές μοιράστηκαν εξίσου η γαλλική και η ελληνική κυβέρνηση (υπουργεία Εξωτερικών, Παιδείας και Πολιτισμού). Το υπόλοιπο τρίτο εκάλυψαν έλληνες και γάλλοι χορηγοί.
Οι πρώτες ενδείξεις από την λειτουργία των σπουδών είναι ενθαρρυντικές. Οι πολλαπλές προσεγγίσεις, διεπιστημονικές και συγκριτικές, προσελκύουν ήδη στα σεμινάρια ικανό αριθμό μεταπυχιακών φοιτητών, υποψηφίων διδακτόρων και ερευνητών, όχι μόνον από την Ελλάδα αλλά και από άλλες χώρες. Νέοι χορηγοί προστέθηκαν στους παλιούς, έτσι ώστε να προκηρυχθούν ήδη από εφέτος δύο υποτροφίες για διδακτορικές διατριβές.
Καλά τα νέα λοιπόν για την νεαρή έδρα που, θεσμοθετημένη σε μία Σχολή διεθνούς κύρους, ελπίζουμε να στεριώσει και να συντελέσει στην ανάπτυξη των ελληνικών σπουδών αλλά και των σχέσεων της χώρας μας με την Γαλλία και με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Προς αυτήν την κατεύθυνση δουλεύουμε, με σημαδιακό ενθουσιασμό, όσοι έχουμε σχέση με τον νέον αυτόν θεσμό, Ελληνες και Γάλλοι. Μακάρι να μας βγει η προσπάθεια.
Ο κ. Γεώργιος Β. Δερτιλής είναι ιστορικός, διευθυντής σπουδών της Ανωτάτης Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Παρισιού.
