Συνεχίζουμε να πορευόμαστε ξαναδιαβάζοντας Καβάφη. Τον βρίσκουμε παντού μπροστά μας στις καταστάσεις που βιώνουμε κι εκείνος τις διείδε στη διαχρονική τους τυπολογία και μας τις άφησε στις επιγραμματικές διατυπώσεις του. «Μας κάνει να βλέπουμε την Ιστορία ως την Πολιτική του χτες και την Πολιτική ως την Ιστορία του αύριο» ­ πολύ εύστοχη παρατήρηση του Γ.Π. Σαββίδη. Τα θυμάται κανείς αυτά, παρακολουθώντας και τις συζητήσεις για τη θρυλούμενη τώρα παγκοσμιοποίηση, που δεν διεκδικεί βέβαια ιστορική πρωτοτυπία. Τα «υπέρ» και τα «κατά», που τόσο έντονα απασχολούν τη σημερινή κοινωνική έρευνα και τον Τύπο, τα είχε διερευνήσει ο ποιητής τοποθετώντας στο επίκεντρο των προβληματισμών του το θέμα των «προσαρμογών», «στοχαστικών» και μη, θετικών και αρνητικών, δημιουργικών και απλά μηχανικών.


Η ποικίλη δράσις των στοχαστικών προσαρμογών προβάλλει στον Καβάφη ως η θετική πλευρά, στοιχείο της πολυπολιτισμικότητας, της ικανότητας λ.χ. του ελληνικού πολιτισμού να πάει την Κοινήν Ελληνική Λαλιά / ως μέσα στην Βακτριανή…, ως τους Ινδούς. Ν’ αφομοιώνεται, αλλά και ν’ αφομοιώνει, εμπλουτιζόμενος από την επικοινωνία με τους Αλλους. Η αρμονική συνύπαρξη με τους Αλλους ­και πολιτισμική και απλά ανθρώπινη ­ είναι επίσης μέσα στις θετικές πλευρές: Είμεθα ένα κράμα εδώ· Σύροι, Γραικοί, Αρμένιοι, Μήδοι. Το «κράμα» δεν σημαίνει υποχρεωτικά ομοιογενοποίηση. Το διαφορετικό αντιμετωπίζεται με ανεκτικότητα, με προθυμία για κατανόηση. Τα δικαιώματά του υπερασπίζονται με πάθος:


… είμεθα Ελληνες κ’ εμείς ­ τι άλλο είμεθα; ­


αλλά με αγάπες και με συγκινήσεις της Ασίας…


……….


Το αίμα της Συρίας και της Αιγύπτου


που ρέει μες στες φλέβες μας να μην ντραπούμε,


να το τιμήσουμε και να το καυχηθούμε.


Και τελείως ξεχωριστή η αξία του διαφορετικού στον χώρο της τέχνης:


Ραφαήλ, οι στίχοι σου έτσι να γραφούν


που να ‘χουν, ξέρεις, από την ζωή μας μέσα των,


που κι ο ρυθμός κ’ η κάθε φράσις να δηλούν


που γι’ Αλεξανδρινό γράφει Αλεξανδρινός.


Αλλά σαν κι εμάς τώρα ο Καβάφης επιμένει περισσότερο στην άλλη όψη του νομίσματος ­ στις κάθε άλλο παρά «στοχαστικές προσαρμογές». Στο πεδίο του πολιτισμού πρόκειται για την τυφλή, μηχανική υποταγή στον γενικό κανόνα, στην «κοινή» της εξουσίας, κι οι φορείς αυτής της νοοτροπίας αντιμετωπίζονται με χλευαστική διάθεση ­ κάτι μικροβασιλείς… που κάτω απ’ το εξωτερικό τους το επιδεικτικά / ελληνοποιημένο πασχίζουν να κρύψουν καμιά Μηδία που δεν περιμαζεύεται («Επάνοδος από την Ελλάδα»), ο «Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης», ο «Φιλέλλην» κ.λπ.


Πολλές οι παραλλαγές του ίδιου θέματος και στον στίβο της πολιτικής με βασιλείς μαριονέτες, με την αποπλανητική επίδειξη πλούτου και μεγαλοπρέπειας που καλούνται να αποκρύψουν την κραυγαλέα διάσταση του φαίνεσθαι και του είναι στους απονεκρωμένους, κούφιους, ανήμπορους θεσμούς, όταν αλλού «δίδουν» και «παίρνουνε» τους θρόνους, αυθαίρετα, ως επιθυμούν… Κι οι πρόσφατες εξελίξεις στα Βαλκάνια ίσως μας θύμισαν τους στίχους που κλείνουν το ποίημα του Καβάφη «Δημητρίου Σωτήρος (162-150 π.Χ.)» και ίσως κάποια άλλη χώρα αναλογιζόμασταν διαβάζοντας «Συρία»:


Αυτή η Συρία ­ σχεδόν δεν μοιάζει σαν πατρίς του,


Αυτή είν’ η χώρα του Ηρακλείδη και του Βάλα.


Οπως φαίνεται λοιπόν, έτσι θα γίνεται ­ θα συνεχίζουμε να πορευόμαστε ξαναδιαβάζοντας Καβάφη.


Η κυρία Σόνια Ιλίνσκαγια – Αλεξανδροπούλου είναι καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.