Ο διευθυντής της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Λονδίνου (LSE) καθηγητής Anthony Giddens, από τους πιο γνωστούς και πολυμεταφρασμένους κοινωνιολόγους της εποχής μας, επανήλθε με το βιβλίο του The Third Way and its Critics («Ο Τρίτος Δρόμος και οι επικριτές του») για να απαντήσει, όπως ο τίτλος δηλοί, στις επικρίσεις των απόψεων που εξέφρασε με το επίμαχο προηγούμενο βιβλίο του The Third Way (Polity Press, 1998, βλ. και ελληνική έκδοση «Ο Τρίτος Δρόμος. Η ανανέωση της σοσιαλδημοκρατίας», εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 1998).
Είναι αναμφισβήτητο ότι οι ιδέες του Giddens, που γενικά βασίζονται στις θεωρητικές επεξεργασίες προηγούμενου έργου του (Beyond Right and Left: The Future of Radical Politics, Polity Press, 1994), άσκησαν σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας και της πολιτικής του Νέου Εργατικού (New Labour) κόμματος του Τόνι Μπλερ. Ο ίδιος ο Giddens με κανέναν τρόπο δεν δέχεται την κατηγορία του απολογητή αλλά και σαφές είναι ότι δεν επιχειρηματολογεί από μια τέτοια σκοπιά μολονότι δεν είναι εύκολος ο προσδιορισμός του Τρίτου Δρόμου του Μπλερ ή γενικότερα του μπλερισμού (Blairism), όρος που έκανε την εμφάνισή του στη νέα έκδοση του Λεξικού της Οξφόρδης.
Προοδευτική διακυβέρνηση
Ωστόσο η σημασία δεν εντοπίζεται στην ορολογία αλλά στο περιεχόμενό της. Διότι στην ιστορία των πολιτικών κινημάτων και των ιδεών αρκετές φορές επινοήθηκαν «τρίτοι δρόμοι» απλώς για να υπογραμμίσουν τις αποστάσεις από διπολιτικές καταστάσεις χαράζοντας καινούργια πορεία. Ο Τρίτος Δρόμος του Giddens δεν είναι τίποτε άλλο παρά εναγώνια αναζήτηση πολιτικής πορείας για την Αριστερά και τις προοδευτικές δυνάμεις, όπως ο ίδιος τις προσλαμβάνει θεωρητικά και πολιτικά, η οποία να αποφεύγει τόσο τη νεοφιλελεύθερη πολιτική όσο και την πολιτική της παλαιάς σοσιαλδημοκρατίας, που στις νέες συνθήκες θεωρεί ότι έχει εξαντλήσει τα ιστορικά της όρια. Συχνά βεβαίως στην πολιτική κονίστρα η χρήση των όρων και συμβολική σημασία προσακτά και διαφορετικές προσεγγίσεις υποδηλώνει. Και απ’ αυτή την άποψη ίσως να μην είναι άνευ σημασίας το γεγονός ότι στη διάσκεψη του Βερολίνου, στις 2-3 Ιουνίου, με αντικείμενο την «Προοδευτική διακυβέρνηση τον 21ο αιώνα», όπου μάλιστα για πρώτη φορά συμμετείχε ισότιμα η χώρα μας με τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Σημίτη σε «ένα εγχείρημα πολιτικής σκέψης και συντονισμού» για την αντιμετώπιση των σημερινών προκλήσεων, η έμφαση δόθηκε στην προοδευτική διακυβέρνηση παρακάμπτοντας τον όρο «Τρίτος Δρόμος».
Δεν θα είχε νόημα να παραθέσω και να παρακολουθήσω τα επιχειρήματα του Giddens με τα οποία προσπαθεί να αποκρούσει τους επικριτές του, Αγγλοσάξονες και μη. Επιμένει φυσικά στις απόψεις του υποστηρίζοντας ότι επιδιώκει την αναδιάρθρωση των σοσιαλδημοκρατικών θεωρητικών δογμάτων ώστε να αντιμετωπισθεί η διπλή πρόκληση της παγκοσμιοποίησης και της οικονομίας της γνώσης. Επιμένει στην αναδιάρθρωση του κράτους για την αντιμετώπιση τόσο της ενδογενούς κρίσης του όσο και σημερινών προκλήσεων, αναγνωρίζοντας τον θεμελιώδη ρόλο του ως πηδαλιούχου μάλλον παρά ως κωπηλάτη στη μακροοικονομική σταθερότητα, στον περιορισμό των ανισοτήτων που δημιουργεί η αγορά, στη διεύρυνση των ατομικών ευκαιριών και σε άλλους κρίσιμους τομείς, μεταξύ των οποίων το κοινωνικό κράτος που πρέπει να είναι ισχυρό και όχι μόνο ένα δίχτυ προστασίας των αδυνάτων. Επιμένει ότι η δημόσια σφαίρα δεν εξαντλείται στον χώρο του κράτους, ότι οι αριστεροκεντρώες αξίες μετρούν σ’ έναν κόσμο που υφίσταται βαθύτατες αλλαγές και ότι το νέο κοινωνικό συμβόλαιο πρέπει να τονίζει και τα δικαιώματα αλλά και τις υποχρεώσεις των πολιτών.
Η συζήτηση συνεχίζεται όχι μόνο διότι κάθε χώρα φέρει στη συνάντηση αυτή τη δική της ιστορία και εμπειρία αλλά διότι τα εργατικά, σοσιαλιστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης, γενικά οι προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις, που έχουν μάλιστα και τη ευθύνη της διακυβέρνησης σε πολλές χώρες, διαπνέονται από ένα σύστημα κοινών αξιών που διαμορφώθηκαν ιστορικά στους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες για χειραφέτηση, για δικαιώματα, με το όραμα μιας καλύτερης και δικαιότερης κοινωνίας.
Γι’ αυτό εξακολουθεί να έχει όχι μόνο πολιτικό νόημα η διάκριση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών δυνάμεων, αλλά και άμεσες, απτές και ορατές συνέπειες στο οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και ιδεολογικό επίπεδο. Το αντίβαρο στη λογική της αγοράς είναι κατ’ εξοχήν πολιτικό, διότι αυτή εκπροσωπεί, αξιολογεί και σταθμίζει τα συμφέροντα της κοινωνίας, ιεραρχεί, θέτει προτεραιότητες για δράση, ελέγχει και αμβλύνει τις συνέπειες της αγοράς, επιβάλλει τη λογική της αλληλεγγύης και της δικαιοσύνης στην κοινωνική σφαίρα. Και εδώ σημαντικός και αναντικατάστατος είναι ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα χρειαζόμαστε ισχυρή κοινωνία των πολιτών, αυτόνομη και ανεξάρτητη από την πολιτική εξουσία, δραστήρια και δημιουργική στην αναντικατάστατη συμβολή της διατήρησης της συνοχής του κοινωνικού ιστού, στην αντιστάθμιση των ακραίων ατομικιστικών και ιδιοτελών αξιών που παράγει η αγορά.
Η πρόκληση για την Αριστερά
Ούτε η κυβέρνηση ούτε οι πολίτες είναι ανίσχυροι απέναντι στην επέλαση της παγκοσμιοποίησης. Εξ ου και η ανάγκη «ρύθμισης και συντονισμού» στο διεθνές πεδίο.
Οι προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις πρέπει να συνειδητοποιήσουν (και να μετουσιώσουν σε πολιτική δράση και έμπρακτη αποτελεσματικότητα) ότι η ελευθερία και η ισότητα αποτελούν τις θεμελιώδεις αξίες της δημοκρατίας, αξίες που αναγκαστικά προσλαμβάνουν νέο περιεχόμενο στις σημερινές συνθήκες και απαιτούν διαφορετικές παρεμβάσεις και δέσμες μέτρων, και ότι ο εκσυγχρονισμός συνεπάγεται συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις ακόμη και για τη βελτίωση και αναμόρφωση, πόσο δε μάλλον για την ανατροπή υφισταμένων θεσμών που δεν εξυπηρετούν πλέον το κοινωνικό σύνολο.
Με άλλα λόγια, «η αλλαγή δεν επιτυγχάνεται μόνο με συναίνεση».
Τα εργαλεία και μέσα της πολιτικής επικοινωνίας είναι χρήσιμα σήμερα για τη μετάδοση του Μηνύματος. Αλλά η τύχη των προταγμάτων της Αριστεράς θα κριθεί από την ικανότητά της να συστρατεύσει όλες εκείνες τις δυνάμεις στον πολιτικό, κοινωνικό και ιδεολογικό στίβο που μπορούν να μετατρέψουν σε έμπρακτα αποτελέσματα την επαγγελία μιας κοινωνίας ίσων ευκαιριών, μιας κοινωνίας πιο ελεύθερης και πιο δίκαιης, μιας κοινωνίας ικανής να διασφαλίζει και να διαφυλάττει τις συνθήκες για οικονομική ανάπτυξη, σταθερότητα και κοινωνική συνοχή. *
* Ο κ. Τηλέμαχος Χυτήρης είναι υφυπουργός Τύπου.
