Ο δρόμος σταδίου (το στάδιον) ήταν το κατ’ εξοχήν αγώνισμα ταχύτητας στην αρχαιότητα που κάλυπτε μιαν απόσταση περίπου ανάλογη με αυτήν του σημερινού αγώνα 200 μέτρων. Υπήρξε το παλαιότερο αγώνισμα των Ολυμπιακών Αγώνων. Η σημασία του ήταν τόσο μεγάλη ώστε η εκάστοτε Ολυμπιάδα ελάμβανε την ονομασία της από τον νικητή σταδιοδρόμο. Ετσι, π.χ., ο Κόροιβος, ο πρώτος σταδιονίκης από την Ηλιδα, χάρισε το όνομά του στην πρώτη Ολυμπιάδα το 776 π.Χ. (Κοροιβιάς).


Σύμφωνα με την παράδοση, ο Ηρακλής ­ πρόγονος του γενάρχη των Ηλείων ­ ήταν ο πρώτος που συνέλαβε την ιδέα του αγωνίσματος της ταχύτητας δρόμου. Ο ίδιος όρισε το μήκος του σταδίου στην Ολυμπία σε 600 πόδια, έβαλε τους αδελφούς του, τους Κουρήτες, να συναγωνισθούν και στεφάνωσε τον νικητή με κλαδί αγριελιάς.


Η παράδοση αυτή φυσικά οδηγεί στον Ιδαίο Ηρακλή της Κρήτης αφού αδέλφια του είναι οι Κούρητες και χαρακτηρίζει την αρχαιότητα του αθλήματος στην προϊστορική εποχή. Ο Ομηρος (Ιλ. Ψ 740 κ.εξ.) αναφέρει το αγώνισμα του δρόμου ανάμεσα στους αγώνες που διεξήγαγαν οι Αχαιοί και στους οποίους νικητής αναδείχθηκε ο Οδυσσέας.


Η παράδοση των Κρητών στο αγώνισμα φαίνεται να απηχείται και στο γεγονός ότι αυτοί που γυμνάζονται στον δρόμο, οι δρομείς, αποτελούν μια συγκεκριμένη ηλικιακή υποδιαίρεση στην αρχαία κρητική κοινωνία. Οι δρομείς είχαν το δικαίωμα να κατέχουν όπλα, γεγονός που μας φέρνει κοντά στις ιδέες του Πλάτωνα, ο οποίος τονίζει τη σημασία των αγώνων του δρόμου στην εκπαίδευση και στην προετοιμασία των νέων για τον πόλεμο. Αλλωστε ας μη λησμονούμε ότι ο συνδυασμός της ταχύτητας και της στρατιωτικής εκπαίδευσης και της εξάσκησης των Κρητών και στα δύο τούς είχε κάνει ονομαστούς στην αρχαιότητα ως ημεροδρόμους, ένα είδος στρατιωτικών αγγελιοφόρων μεγάλων αποστάσεων και συγχρόνως πολεμιστών και χωρομετρών, όπως λ.χ. ο Φιλωνίδης από τη Χερσόνησο της Κρήτης, ο οποίος στα χρόνια του Αλεξάνδρου ή λίγο μετά αφιέρωσε το άγαλμά του στην Αλτη, στην αρχαία Ολυμπία. Τέλος, το όνομα Δρομεύς απαντάται ως κύριο όνομα σε επιγραφές στην Κρήτη. Επίσης υπάρχει η ονομασία ενός μηνός (Δρομήιος) στην πόλη της Πριανσού καθώς και η λατρεία στην Πολυρρήνεια του Δρομίου Ερμή, του κατ’ εξοχήν δηλαδή θεού προστάτη των εφήβων και των νέων, του αγγελιοφόρου των ολυμπίων θεών.


Ο αγώνας του σταδίου


Μέρος της αγωγής των νέων ήταν η συνεχής εξάσκηση στον δρόμο που ελάμβανε χώρα στο «ξυστό» ή στην «παραδρομίδα» του γυμνασίου, σε έναν δηλαδή μακρό διάδρομο ο οποίος ήταν χωρίς ανωμαλίες, λείος (ξυστός) και αρκετά φαρδύς για να χωρά σειρά αθλουμένων νέων.


Αν τώρα ο τόπος αυτός, ο δρόμος, έδωσε το όνομά του στο γυμνάσιο της Κρήτης, δεν είναι της ώρας να το συζητήσουμε. Κάτι τέτοιο όμως είναι πολύ πιθανόν, όπως άλλωστε συνέβη και με το στάδιο. Ο αγώνας του σταδίου, δηλαδή, του δρόμου που αθλοθέτησε ο Ιδαίος Ηρακλής, έδωσε αργότερα το όνομά του στον χώρο και στην αρχιτεκτονική κατασκευή του Σταδίου. Το μήκος των 600 ποδών που αναφέρει η παράδοση είναι διαφορετικό από περιοχή σε περιοχή στην αρχαιότητα, ανάλογα με το μέγεθος του ποδιού (π.χ. στους Δελφούς ο πους μετρούσε 0,296 μ. ενώ στην Ολυμπία 0,32045 μ.). Το Ολυμπιακό Στάδιο είχε επομένως μήκος 192,28 μ.


Αν πιστέψουμε την παράδοση και τη γνησιότητα του καταλόγου των ολυμπιονικών που συνέταξε ο Ιππίας από την Ηλιδα, το στάδιο ήταν το αρχαιότερο αγώνισμα στην Ολυμπία και υπήρξε το μοναδικό που διεξήγετο από την 1η Ολυμπιάδα του 776 π.Χ. ως και τη 13η του 728 π.Χ. Πρώτος ολυμπιονίκης στον αγώνα του σταδίου αναδείχθηκε ο Κόροιβος από την Ηλεία. Περίπου 150 χρόνια αργότερα, κατά την 37η Ολυμπιάδα, αυτήν του 632 π.Χ., το αγώνισμα του σταδίου εισήχθη και στην κατηγορία των παίδων.


Ολυμπιονίκες του Αιγαίου


Πενήντα δύο Ολυμπιάδες πέρασαν από το 776 π.Χ. για να αναδειχθεί νικητής στο αγώνισμα του σταδίου αιγαιοπελαγίτης αθλητής. Στην 53η Ολυμπιάδα του 568 π.Χ. νίκησε ο Αγνων από την Πεπάρηθο (νήσος Σκόπελος). Από τότε και μετά ως την 247η Ολυμπιάδα του 209 μ.Χ. άλλοι 27 νησιώτες του Αρχιπελάγους (συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης) κέρδισαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες στο στάδιο. Ορισμένοι μάλιστα από αυτούς στέφθηκαν νικητές σε περισσότερα του ενός αγωνίσματα και οι νίκες τους υπήρξαν συνεχείς σε δύο και περισσότερες Ολυμπιάδες (λ.χ. Φιλίνος Κώος, 129η και 130ή Ολυμπιάδα του 264 και του 260 π.Χ. αντιστοίχως· Λεωνίδας Ρόδιος, 154η, 155η, 156η και 157η Ολυμπιάδα από το 164 ως και το 152 π.Χ.).


Τέσσερις από αυτούς τους σταδιονίκες κατάγονταν από τη Λέσβο: ένας από την Αντισσα και τρεις από τη Μυτιλήνη. Ο Αρίστανδρος από την Αντισσα, που αναφέρεται στον κατάλογο του Αφρικανού ως ολυμπιονίκης κατά την 153η Ολυμπιάδα του 168 π.Χ., ο Ουαλέριος, αθλητής από τη Μυτιλήνη που στέφθηκε ολυμπιονίκης το 45 μ.Χ. (206η Ολυμπιάδα), ο Παρμενίδης από τη Μυτιλήνη που νίκησε στην 117η Ολυμπιάδα του 312 π.Χ. και ο πρώτος χρονολογικά λέσβιος σταδιονίκης, ο Σκαμάνδριος από τη Μυτιλήνη, που αναφέρεται τόσο από τον Διόδωρο Σικελιώτη όσο και από τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα, ολυμπιονίκης του σταδίου το έτος 476 π.Χ. στην 76η Ολυμπιάδα.


Στους Ολυμπιακούς Αγώνες που αναβίωσαν το 1896 στην Αθήνα και συνεχίζονται ως σήμερα η νίκη στον αγώνα δρόμου της Ολυμπιάδας του 1912 από τον Μεσσήνιο Κ. Τσικλητήρα ήταν για την Ελλάδα μοναδική και δικαίως έχει χαρίσει το όνομά του στους αγώνες που θεσπίστηκαν προς τιμήν του. Η καθαρή, περίλαμπρη νίκη όμως του Κώστα Κεντέρη στην τελευταία Ολυμπιάδα του 20ού αιώνα, αυτή του Σίδνεϊ, σε σχέση με τα παραπάνω στοιχεία μάς οδηγεί σε μια σκέψη που διατυπώνεται εδώ ως πρόταση.


Επειδή το αγώνισμα του σταδίου, ο κατ’ εξοχήν δρόμος ταχύτητας, υπήρξε το αρχαιότερο και το σπουδαιότερο αγώνισμα σε όλη τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, συνηθιζόταν ο νικητής να δίδει το όνομά του στην εκάστοτε Ολυμπιάδα της νίκης του.


Αλλωστε ακόμη και σήμερα κυρίως η επαγγελματική δραστηριότητα στον βίο έχει πάρει το όνομά της από αυτό το αγώνισμα και μιλάμε για σταδιοδρομία ή ευχόμαστε «καλή σταδιοδρομία».


Φυσικά ο αγώνας δρόμου του σταδίου της Ολυμπίας μήκους 192,28 μ. αντιστοιχεί σ’ αυτό που σήμερα ονομάζουμε διακοσάρι, δηλαδή αγώνας ταχύτητας δρόμου 200 μ. Η Ολυμπιάδα του Σίδνεϊ του 2000, κατά τα αρχαία ειωθότα, θα πρέπει να ονομαστεί Κεντεριάς.


Ο κ. Ν. Σταμπολίδης είναι καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.