Η είσοδος της Ελλάδας στην ΟΝΕ σηματοδοτεί ένα κρίσιμο σταυροδρόμι στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής. Σηματοδοτεί τη δυνατότητα της χώρας να οικοδομήσει στα επόμενα χρόνια ένα πιο ουσιαστικό σύστημα κοινωνικής παρέμβασης, το οποίο θα οδηγήσει στο να συμπληρωθεί η οικονομική με την κοινωνική σύγκλιση της Ελλάδας με τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης.
Ζούμε σε μια περίοδο όπου η συνεχής ανατροπή αξιών και κανόνων παιχνιδιού κινδυνεύει να μετατρέψει τον κοινωνικό χώρο σε πεδίο εντεινόμενης αστάθειας. Γι’ αυτό πρώτος στόχος της κοινωνικής πολιτικής σήμερα είναι η διεύρυνση του οπτικού της πεδίου. Κοινωνική πολιτική δεν είναι απλώς τα επιδόματα προς τους άτυχους, τους αδύναμους, οι υπηρεσίες υγείας ή πρόνοιας. Κοινωνική πολιτική σήμερα είναι κάτι που πάει πολύ πιο πέρα από τις παραδοσιακές αντιλήψεις.
Είναι η εμπέδωση της αίσθησης ασφάλειας, είναι η δημιουργία της αίσθησης ότι υπάρχει προοπτική, ότι υπάρχει διέξοδος στα προβλήματα, ότι υπάρχει ελπίδα.
Στην Ελλάδα του 2000 η ισχυροποίηση της κοινωνικής πολιτικής είναι κρίσιμη και για έναν ακόμη λόγο. Είμαστε μια κοινωνία όπου πολλές διαρθρωτικές αλλαγές μένουν να γίνουν, όπου πολλά πρέπει να αλλάξουν, καταστάσεις να ανατραπούν. Οι ρήξεις αυτές θα αντιμετωπίζουν δυσβάσταχτο κόστος αν παράλληλα η κοινωνία δεν δέχεται την ανάγκη της αλλαγής από φόβο μπροστά στον κίνδυνο της αβεβαιότητας, τον φόβο μιας παγίδευσης σε καταστάσεις κοινωνικού αποκλεισμού.
Αντίθετα, οι αλλαγές θα μπορούν να προχωρήσουν αν υπάρχει η αίσθηση της ασφάλειας, η αίσθηση ότι οι αλλαγές που χρειάζονται υπακούουν σε κάποιες αξίες, σε κάποιες αρχές που δεν αφήνουν να κατανεμηθούν το κόστος και τα οφέλη από το τυχαίο, από την άκρατη διακύμανση βασικών κοινωνικών σχέσεων, από πολιτικές αδιάφορες απέναντι στις κοινωνικές ισορροπίες.
Η κατάλληλη χρονική στιγμή
Η σημασία της χρονικής στιγμής σήμερα δεν είναι συμβολική. Είναι ουσιαστική. Υστερα από πολύ μεγάλο διάστημα η ελληνική οικονομία έχει φτάσει σε μια ικανοποιητική μακροοικονομική ισορροπία και παρουσιάζει συστηματικά αυξητικούς ρυθμούς μεγέθυνσης. Το πλαίσιο αυτό δεν λειτουργεί θετικά μόνο για την οικονομική εξέλιξη. Πέρα από αυτό επιτρέπει τη σταθερή δημιουργία ενός δημοσιονομικού πλεονάσματος, ώστε στην πρώτη τετραετία μέσα στην ΟΝΕ να περάσουμε σε δύο σημαντικές κατακτήσεις:
* Να δημιουργήσουμε ένα Κράτος που να εργάζεται πολύ πιο αποτελεσματικά και να προσφέρει τις υπηρεσίες που απαιτεί η κοινωνία σε πολλά επίπεδα (εκπαίδευση, δικαιοσύνη, τεχνολογικά σύγχρονες δημόσιες υποδομές κτλ.).
* Να οικοδομήσουμε ένα σύστημα κοινωνικής πολιτικής που να εκφράζει με τον πιο ορατό τρόπο το όφελος της ελληνικής κοινωνίας από τη μεγάλη προσπάθεια που έκανε για την ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ.
Η στιγμή είναι ιδιαίτερα επίκαιρη. Σε όλη την Ευρωπαϊκή Ενωση, κάτω από την πίεση πολλαπλών παραγόντων, η κοινωνική πολιτική από πλευράς χρηματοδοτικής παρουσιάζει στασιμότητα ή οπισθοδρόμηση. Αλλά η χρηματοδότηση δεν είναι το μόνο σημαντικό σημείο σήμερα. Συνυπάρχει με το στοιχείο της στρατηγικής. Πού θέλουμε να φτάσουμε; Γι’ αυτό και μετά τη Λισσαβόνα έχουν τεθεί σε κίνηση πολιτικές ώστε να επαναβεβαιωθεί η σημασία του κοινωνικού στοιχείου της ευρωπαϊκής ταυτότητας και να επαναπροσδιοριστούν οι στρατηγικές που θα δώσουν στην ΕΕ την κοινωνική της σφραγίδα.
Μια ουσιαστική ενίσχυση της κοινωνικής πολιτικής στην Ελλάδα της ΟΝΕ θα επιταχύνει την κοινωνική σύγκλιση. Θα πετύχει να εξασφαλίσει στους έλληνες πολίτες ένα κλίμα βελτίωσης, που δεν θα κινείται μόνο στο αφηρημένο επίπεδο της μείωσης ελλειμμάτων, ή χρέους, αλλά θα αγγίζει την προσωπική ζωή τους και τις προοπτικές στις δύσκολες στιγμές της ζωής τους.
Οπως η οικονομική πολιτική είχε τα ελλείμματα του Μάαστριχτ έτσι και η κοινωνική πολιτική έχει σήμερα τα δικά της ελλείμματα. Η διαπίστωση αυτή ισχύει για όλη την Ευρωπαϊκή Ενωση, η οποία σήμερα προχωράει στη λογική της εξασφάλισης του τρίπτυχου «οικονομική ανάπτυξη – απασχόληση – καταπολέμηση του αποκλεισμού».
Η αντιμετώπιση των ελλειμμάτων
Η Ελλάδα ιστορικά ήταν τελευταία μεταξύ των χωρών της ΕΕ σε όρους κοινωνικής πολιτικής και μόνο τα τελευταία χρόνια κατάφερε να βελτιώσει τη θέση της. Τα ελλείμματα που ιστορικά αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία είναι γνωστά. Αφορούν την ποιότητα της εκπαίδευσης, την ποιότητα της υγείας, τις πολιτικές κατά του αποκλεισμού, κατά της ανεργίας, κατά των ανισοτήτων, κατά νέων και άλλων μορφών εγκληματικότητας, κατά του εξανδραποδισμού ανθρώπινων υπάρξεων.
Η πορεία της χώρας στη νέα οικονομία μπορεί να γίνει με περισσότερα σενάρια. Ενα είναι να μείνουμε παγιωμένοι στο σήμερα, να σταθεροποιήσουμε τις δαπάνες του προϋπολογισμού για κοινωνική πολιτική ως ποσοστό του ΑΕΠ και να προσπαθήσουμε με βελτιώσεις στην παραγωγικότητα της δημόσιας δαπάνης να πετύχουμε ένα κάπως καλύτερο αποτέλεσμα.
Ενα δεύτερο σενάριο είναι να δημιουργήσουμε, να διατηρήσουμε και να αξιοποιήσουμε μέσα από τις πολιτικές μας ένα δημοσιονομικό πλεόνασμα το οποίο θα προκύπτει από τη βελτίωση της οικονομίας, τη μείωση της φοροδιαφυγής, τη μείωση των δαπανών για τόκους ως ποσοστό του ΑΕΠ και να ενισχύσουμε με αυτό τα ελλειμματικά πεδία της κοινωνικής πολιτικής αλλά και άλλων αναγκών. Θα μπορούσε ο στόχος να είναι κάποιο ποσοστό του ΑΕΠ τον χρόνο, ώστε σε τέσσερα χρόνια να είμαστε σίγουροι ότι και η κοινωνική σύγκλιση συμβαδίζει με την οικονομική.
Οι προτεραιότητες της κυβέρνησης
Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο οι κοινωνικές προτεραιότητες της κυβέρνησης κινούνται σε πέντε άξονες:
Ο πρώτος είναι η ενίσχυση της απασχόλησης. Η δημιουργία συνθηκών που δημιουργούν θέσεις εργασίας, εξαρτημένης ή ανεξάρτητης. Η πολιτική στρέφεται προς δύο κατευθύνσεις. Από τη μία ευκαιρίες για νέες παραγωγικές δραστηριότητες. Από την άλλη δυνατότητα για γνώσεις, ειδικεύσεις, ικανότητες που είτε μπορούν να εντοπίσουν και να αξιοποιήσουν νέες ευκαιρίες αυτοαπασχόλησης είτε να οδηγήσουν στην παραδοσιακή απασχόληση στη διαδικασία της παραγωγής.
Δεύτερος άξονας η καταπολέμηση των διακρίσεων και του αποκλεισμού. Η νέα οικονομία, ακόμη και στις πιο ισχυρές επιδόσεις της, γεννά ανισότητες, αποκλεισμούς, φτώχεια. Η αναδιανομή κόστους και οφέλους είναι κατ’ εξοχήν έργο οργανωμένης παρέμβασης από πλευράς κράτους. Μια πετυχημένη οικονομία είναι σύμφυτη με την επιτυχία στο πεδίο της κοινωνικής σύγκλισης.
Τρίτος άξονας η εξασφάλιση βασικών συλλογικών υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο, όπως παιδεία, υγεία, κοινωνική ασφάλιση. Είναι τα κρίσιμα εργαλεία για παραγωγική δραστηριότητα, για σιγουριά του μελλοντικού εισοδήματος και επιπέδου ζωής για εξασφάλιση της αξιοπρέπειας στην περίοδο της τρίτης ηλικίας.
Τέταρτος άξονας η καταπολέμηση της εγκληματικότητας και ιδιαίτερα των νέων μορφών της που συνδέονται με μαφίες, με την επαναφορά του δουλεμπορίου γυναικών και παιδιών στο κέντρο των πιο πολιτισμένων κοινωνιών, με τα ναρκωτικά και τη διαφθορά στον δημόσιο χώρο.
Πέμπτος άξονας η στήριξη των νέων. Η επαφή τους με τις νέες τεχνολογίες και γνώσεις. Η μάχη ώστε το ανθρώπινο και κοινωνικό κεφάλαιο της χώρας να κινηθεί δημιουργικά. Να μην κατασπαταληθεί στα αδιέξοδα της απογοήτευσης. Να μη διαγράψει το μέλλον από τον ορίζοντά του μέσα στα γραφεία ανεργίας.
Οι πολιτικές της κυβέρνησης όλα αυτά τα χρόνια άνοιξαν έναν ορίζοντα χωρίς προηγούμενο για την κοινωνική διάσταση. Το πέρασμα σε μια νέα και ιδιαίτερα διακριτή φάση της μεταπολεμικής μας ανάπτυξης ανοίγει δυνατότητες για μια νέα ισορροπία οικονομικού και κοινωνικού στοιχείου.
Σήμερα βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι που μας θέτει το δίλημμα της επιλογής μεταξύ του Προμηθέα και του Σίσυφου.
Ο Προμηθέας ήταν σύμβολο της ικανότητας του ανθρώπου να αλλάξει τη μοίρα του. Ο Σίσυφος ήταν σύμβολο της αδυναμίας του να αλλάξει τη μοίρα του.
Η κοινωνική πολιτική είναι το εργαλείο με το οποίο θα δώσουμε το μήνυμα σε πλατιά στρώματα της κοινωνίας ότι η πολιτική επιλογή κινείται στο πρώτο και όχι στο δεύτερο σύμβολο. Οτι μπορούμε να προχωρήσουμε και ότι η «πρόοδος», ό,τι και αν σημαίνει, δεν θα παραμένει στο κλειστό όριο των στρωμάτων που έχουν τις προϋποθέσεις και τις ικανότητες να προσαρμοστούν στις συνθήκες ενός νέου κόσμου. Οτι θα διαχέεται οριζόντια στην κοινωνία.
Ο κ. Αναστάσιος Γιαννίτσης είναι υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων.
