Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να ακουστεί και η φωνή ενός καθηγητή από ένα περιφερειακό πανεπιστήμιο (πολυτεχνείο) στη συζήτηση που διεξάγεται τελευταία από τις στήλες του «Βήματος» σχετικά με το ερώτημα που σχηματικά τίθεται ως εξής: Τι είδους έρευνα πρέπει να διεξάγεται στα ελληνικά πανεπιστήμια, βασική ή εφαρμοσμένη; Υπενθυμίζεται εδώ ότι ως βασική χαρακτηρίζεται η έρευνα που διεξάγεται με στόχο την παραγωγή νέας επιστημονικής γνώσης, η οποία ενδεχομένως να μην εφαρμοστεί ποτέ στην πράξη, ενώ εφαρμοσμένη ονομάζεται η έρευνα που είναι προσανατολισμένη στην επίλυση πρακτικών προβλημάτων, μερικά από τα οποία έχουν άμεση σχέση με την καθημερινή μας ζωή.
Το παραπάνω σχηματικό ερώτημα παίρνει μερικές φορές τη μορφή διλήμματος για ορισμένους καθηγητές περιφερειακών πολυτεχνείων, μεταξύ άλλων και του γράφοντος. Το δίλημμα θα γίνει κατανοητό από τα παρακάτω δύο παραδείγματα. Δήμαρχος της περιοχής στην οποία βρίσκεται το περιφερειακό πολυτεχνείο απευθύνεται σε αυτό με το εξής ερώτημα: Η μονάδα επεξεργασίας λυμάτων που έχει κατασκευαστεί στον δήμο, βάσει λανθασμένης μελέτης ιδιωτικού μελετητικού γραφείου, τίθεται εκτός λειτουργίας τον χειμώνα λόγω των πολύ χαμηλών θερμοκρασιών της περιοχής. Στην περιοχή επικρατούν θερμοκρασίες ως 30 ΨC. Είναι η μοναδική περιοχή στην Ελλάδα στην οποία εμφανίζονται τόσο χαμηλές θερμοκρασίες. Πρόκειται για ειδικό πρόβλημα που εμφανίζεται μόνο στη συγκεκριμένη περιοχή και απαιτεί ειδικευμένη γνώση και ειδική αντιμετώπιση. Το ερώτημα του δημάρχου είναι αν το τοπικό πολυτεχνείο μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Το δεύτερο παράδειγμα αφορά ένα μεγάλο έργο ύδρευσης της περιοχής. Η μελέτη που έχει συνταχθεί πριν από αρκετά χρόνια προβλέπει την κατασκευή του αγωγού μεταφοράς πόσιμου νερού από αμιαντοτσιμεντοσωλήνες. Οι σωλήνες αυτοί δεν χρησιμοποιούνται πλέον σε αγωγούς ύδρευσης λόγω των κινδύνων που υπάρχουν για την επιβάρυνση του πόσιμου νερού με ίνες αμιάντου. Το ερώτημα του δημάρχου είναι το εξής: Μπορεί το πολυτεχνείο να προτείνει υλικό σωλήνων ασφαλές από υγειονολογική άποψη και συγχρόνως οικονομικό για την κατασκευή του αγωγού;
Τα ερωτήματα αυτά απευθύνονται στο πολυτεχνείο επειδή οι φορείς της περιοχής πιστεύουν, και σωστά κατά την άποψή μου, ότι το Πολυτεχνείο θα πρέπει να είναι συνδεδεμένο με την τοπική κοινωνία και θα πρέπει να βοηθάει με τις γνώσεις του στην ανάπτυξη της περιοχής. Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα δεν είναι βέβαια έτοιμες και τυποποιημένες αλλά απαιτούν ενδελεχή έρευνα της διεθνούς βιβλιογραφίας, πολύ καλή ενημέρωση στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις, επαφές με πανεπιστημιακούς του εξωτερικού και ανθρώπους που διαχειρίζονται έργα του εξωτερικού όπου αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα. Στόχος είναι να μεταφερθεί η ξένη τεχνογνωσία και εμπειρία στη χώρα μας αφού ενδεχομένως τροποποιηθεί και προσαρμοστεί στην ελληνική πραγματικότητα και στα συγκεκριμένα έργα.
Το δίλημμα είναι το εξής: Πρέπει ο πανεπιστημιακός να εγκαταλείψει, έστω προσωρινά, τη βασική έρευνα και να ασχοληθεί με τα συγκεκριμένα πρακτικά προβλήματα ή θα πρέπει να παραμείνει κλεισμένος στο εργαστήριο και στο γραφείο του συγγράφοντας εργασίες για επιστημονικά περιοδικά του εξωτερικού προάγοντας τη βασική έρευνα; Βεβαίως το ιδανικό θα ήταν να γίνονται και τα δύο συγχρόνως. Αυτό όμως είναι σχεδόν ανέφικτο στα περιφερειακά πανεπιστήμια, όπου συνήθως για κάθε ειδικότητα υπάρχει ένας μόνο καθηγητής με πενιχρή υποδομή και χωρίς βοηθητικό προσωπικό.
Πολλοί νέοι καθηγητές των περιφερειακών πανεπιστημίων τα κάνουν όλα μόνοι τους. Γράφουν μόνοι τους τις επιστημονικές εργασίες και τα έγγραφά τους, βγάζουν φωτοτυπίες θεμάτων εξετάσεων, κάνουν επιτήρηση στις εξετάσεις και χρησιμοποιούν το τηλέφωνο χωρίς τη μεσολάβηση γραμματέα. Υπό αυτές τις συνθήκες δεν μπορεί να διεξάγεται συγχρόνως βασική και εφαρμοσμένη έρευνα από έναν ερευνητή που είναι μόνος του. Παρ’ όλα αυτά, η άποψή μου είναι ότι ο πανεπιστημιακός θα πρέπει να ασχολείται κατά καιρούς με τα προβλήματα της εφαρμοσμένης έρευνας της περιοχής του συμβάλλοντας στην ανάπτυξή της, παραμερίζοντας προσωρινά τη βασική έρευνα αν χρειαστεί. Η ενασχόληση του τοπικού πολυτεχνείου με τα παραπάνω δύο αναφερθέντα τοπικά προβλήματα είχε ως αποτέλεσμα την πρόταση για την κατασκευή, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στεγασμένου βιολογικού καθαρισμού με σύστημα θέρμανσης και εξαερισμού και τη χρήση, επίσης για πρώτη φορά στην Ελλάδα, χαλυβδοσωλήνων μεταφοράς πόσιμου νερού με εσωτερική επένδυση τσιμεντοκονίας, όπως γίνεται στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης και στις ΗΠΑ.
Συμπέρασμα: όταν το τοπικό πανεπιστήμιο ασχολείται με τα πρακτικά προβλήματα της περιοχής, εκτός από το όφελος για την τοπική κοινωνία, ενδεχομένως να υπάρχει και όφελος για ολόκληρη τη χώρα, ενώ όταν αρνείται να συμβάλει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της περιοχής, αποκόπτεται από την τοπική κοινωνία και οι πολίτες θεωρούν τους καθηγητές κάποιους περίεργους ερευνητές που είναι κλεισμένοι στα γραφεία τους χωρίς καμία επαφή με την πραγματικότητα.
Ο κ. Αστέριος Παντοκράτορας είναι αναπληρωτής καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής Ξάνθης.
