«Σας προσφέρουμε διαρκή συμμαχία»
Οι παραγωγοί της εθνικής ιδέας των Ελλήνων σε αντίθεση με τους βορειοευρωπαίους ομοϊδεάτες τους που είχαν απέναντί τους ήδη συγκροτημένα κράτη και επικράτειες που ήταν δυνητικά εθνικού τύπου έδρασαν σε ένα ριζικά διαφορετικό πλαίσιο. Η αυτοκρατορική δομή του οθωμανικού κράτους που περιλάμβανε και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, συνοδευόμενη από την οικουμενική ιδεολογία τόσο της μουσουλμανικής όσο και της ορθόδοξης χριστιανικής θρησκείας, ήταν το ακριβώς αντίθετο του εθνικού κράτους και της αντίστοιχης ιδεολογίας. Δεν διαμόρφωναν, δηλαδή, ούτε καν τις πλέον υποτυπώδεις πρωτο-εθνικές αναπαραστάσεις. Και ακόμη, πάλι σε αντίθεση με τις βορειοευρωπαϊκές κοινωνίες, το κατ’ εξοχήν κοινωνικό θεμέλιο της εθνικιστικής ιδεολογίας, ο αστικός πληθυσμός, ήταν ισχνός στην Οθωμανική αυτοκρατορία και συχνά διάσπαρτος στα κέντρα της διεθνούς αγοράς. Ο χωρικός πληθυσμός, αυτή η συντριπτική πλειονότητα των πληθυσμών της οθωμανικής επικράτειας, λειτουργούσε με τον δημοσιονομικό κανόνα της εποχής που συνοψιζόταν στο ότι σε κάθε οικογένεια αναλογούσε και ένας κλήρος γης. Ο κανόνας αυτός περιθωριοποιούσε το αγροτικό ζήτημα, ιδίως κατά τη διάρκεια της επανάστασης, καθιστώντας τη συμμαχία μεταξύ των επαναστατημένων ελίτ και των ελληνικών χωρικών πληθυσμών ισχνή και μάλλον ευκαιριακή.
Οταν εκτεταμένα κοινωνικά στρώματα επαναστατούν, όπως για παράδειγμα τα αστικά στη Γαλλία, ο συσχετισμός δύναμης μεταξύ αυτών και της εξουσίας εναντίον της οποίας στρέφονται φαίνεται να είναι μοιρασμένος. Αντίθετα, η Ελληνες επαναστάτες όταν εξεγέρθηκαν δεν αποτελούσαν παρά μια μικρή ομάδα, συνασπισμό κοινωνικά ετερογενών ελίτ στο πλαίσιο μιας μεγάλης αυτοκρατορίας. Η μεγάλη γεωγραφική διασπορά τους και οι μάλλον ισχνές εσωτερικές κοινωνικές συμμαχίες οδήγησαν γρήγορα τις ηγετικές ομάδες της επανάστασης στη σύμπηξη ποικίλων προνομιακών σχέσεων με μεγάλες δυνάμεις. Από το 1825, οπότε η επανάσταση άρχιζε να καταρρέει εμφανώς, συζητούνταν πλέον όλες οι εκδοχές προκειμένου να μη χαθούν εντελώς οι επιτυχίες της πρώτης επαναστατικής περιόδου: μια μικρή ηγεμονία υπό Ρώσο ή Γάλλο πρίγκιπα, μια συνθηκολόγηση με τους Οθωμανούς που θα άφηνε τον Μοριά ως ημιανεξάρτητο κρατίδιο, μια λύση σερβικού τύπου που θα άφηνε τον Μοριά υπό την κοινή προστασία της Πύλης και μιας μεγάλης δύναμης, και ακόμη μια σκέτη συνθηκολόγηση, «προσκύνημα». Ολες οι λύσεις που προτείνονταν την περίοδο της ήττας είχαν τα κοινά χαρακτηριστικά ότι συρρίκνωναν δραστικά την επικράτεια που έλεγχε η Διοίκηση και εξαλείφανε σχεδόν πλήρως το πολιτικό και ιδεολογικό πρόταγμα συγκρότησης ανεξάρτητου εθνικού κράτους.
Μόνη εξαίρεση ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Αυτός ο πολιτικός αρχηγέτης της επανάστασης, αντιλαμβανόμενος με την πολιτική του ιδιοφυΐα και την εντυπωσιακή παιδεία του την αλλαγή της πολιτικής στρατηγικής της Μεγάλης Βρετανίας, συντάσσει ό,τι μίζερα αποκάλεσαν Ελληνες ιστορικοί «δήλωση υποτέλειας». Σας προσφέρουμε διαρκή συμμαχία αν σώσετε την ελληνική επανάσταση. Αυτή είναι η πολιτική πρόταση του Φαναριώτη ριζοσπάστη φιλικού προς την κατ’ εξοχήν φιλελεύθερη δύναμη της εποχής, την οποία συνυπέγραψαν εξαναγκασμένοι ή αυτοβούλως και άλλοι Ελληνες ηγέτες. Η ελληνική επανάσταση είχε ήδη τύχει μιας οιονεί διεθνούς αναγνώρισης από τα δύο δάνεια που είχε εξασφαλίσει στο κέντρο της διεθνούς χρηματαγοράς, στο City, επίσης είχε κυριολεκτικά ξεσηκώσει τους Ευρωπαίους ομοϊδεάτες, είχε ακόμη περιβληθεί ηρωικό χαρακτήρα επειδή πολεμούσαν λίγοι ενάντια σε μια ακόμα ισχυρή αυτοκρατορία που επιπλέον εθεωρείτο η πλέον σκοταδιστική της εποχής της. Αφού στο εσωτερικό μέτωπο ο συσχετισμός είχε καταρρεύσει σε βάρος των Ελλήνων, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος συνέλαβε την ιδέα της αξιοποίησης του ευνοϊκού για τους Ελληνες συσχετισμού στην Ευρώπη. Σύμβολα, δίκτυα αλληλεγγύης και πολιτικός εκβιασμός στην υπηρεσία της διάσωσης της εθνικής ιδέας. Εκβιασμός, επειδή η περίφημη αυτή επιστολή του Φαναριώτη διαφωτιστή διανοούμενου προς τον υπουργό Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας υπονοούσε πως, αν δεν ήταν αυτή η δύναμη που θα στήριζε την ελληνική επανάσταση, θα μπορούσε να είναι μια άλλη. Η στρατηγική αυτή σύλληψη περιλάμβανε και μια ακόμη κίνηση, σχετική με τον εσωτερικό συσχετισμό αυτή: τη δράση της στρατιωτικής ιδιοφυΐας των Ελλήνων, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, στην Πελοπόννησο ενάντια στους «προσκυνημένους» στον Ιμπραήμ. Ετσι πολιτικά γινόταν σαφές προς κάθε κατεύθυνση πως, παρά τις συντριπτικές ήττες που είχε υποστεί ήδη, η ελληνική επαναστατική ηγεσία δεν είχε σκοπό να εγκαταλείψει τους στόχους της. Οι πρώτες νίκες του Γέρου του Μοριά, που κατάφερε με το σύστημα του δεκατισμού του ελληνικού πληθυσμού που έλεγχε ο Ιμπραήμ στην κατακτημένη από τους Αιγυπτίους του Πελοπόννησο, κατέστησαν τις προθέσεις των Ελλήνων ηγετών σαφέστατες προς κάθε κατεύθυνση και διέγειραν τη μουδιασμένη αλληλεγγύη των ευρωπαίων φιλελλήνων.
Η πολιτική σύλληψη του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου ήταν, όπως πάντα, μεγάλης στρατηγικής εμβέλειας: πρόσφερε προνομιακή σχέση κατά προτεραιότητα στη Μεγάλη Βρετανία ή σε όποια δύναμη θα βοηθούσε τους Ελληνες, ξεκίνησε με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη μια (απελπισμένη στην πραγματικότητα) αντεπίθεση στον Μοριά ελπίζοντας και στην ενεργοποίηση των πιέσεων των ευρωπαίων φιλελλήνων προς τις κυβερνήσεις τους. Το σχέδιο πέτυχε. Θετική στροφή της Μεγάλης Βρετανίας, συμφωνία των τριών μεγάλων δυνάμεων της εποχής, συγκρότηση του συμμαχικού στόλου και ναυμαχία του Ναυαρίνου. Αυτή η πορεία ακύρωσης της ήττας των Ελλήνων οδήγησε αργότερα στην ίδρυση του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού εθνικού κράτους.
