Αυτές τις μέρες γίνεται στις Πλάτρες της Κύπρου (μαγικός κάποτε τόπος, που πάει κι αυτός να χαλάσει) διεθνές συνέδριο επετειακό (100 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή), για να τιμηθεί ο Γιώργος Σεφέρης, κυρίως μέσα από το πρωτότυπο έργο του. Η δική μου συνδρομή σ’ αυτόν τον έρανο υπήρξε μια πρώτη ανάγνωση των σημάτων της σεφερικής Ενδοποιητικής. Επειδή πρόκειται για νεολογισμό, προτάσσονται κάποιες στοιχειώδεις εξηγήσεις. Ενδοποιητική λοιπόν ονομάζεται το σύνολο των ποιητολογικών σημάτων (μικροσκοπικών ή μακροσκοπικών, κυριολεκτικών ή μεταφορικών, ρητών ή λανθανόντων, άμεσων ή έμμεσων), τα οποία περιέχονται μέσα στο ίδιο το ποιητικό έργο. Από την άποψη αυτή ο προτεινόμενος νεολογισμός συστήνει μια αναγνωστική και ερμηνευτική μέθοδο, λίγο πολύ αντίθετη προς την καθιερωμένη πλέον Ποιητική, που θα μπορούσε να ονομαστεί και εξωτερική· όπως την ίδρυσαν πρώτοι οι Ελληνες (φιλόσοφοι, ρήτορες, Γραμματικοί) και αργότερα οι Ρωμαίοι, για να εξελιχθεί στα νεότερα και νεοτερικά χρόνια, φτάνοντας πια στις μέρες σε μια, μάλλον πληθωρική, θεωρία περί ποιήσεως, γενικότερα περί λογοτεχνίας.


Η Ενδοποιητική αυτή αυτοσυστήνεται με πολλούς και ταξινομήσιμους τρόπους: με σημαίνουσες πρώτα λέξεις, φράσεις και περιόδους, που περιέχονται μέσα στο ποίημα· κάποτε με ολόκληρα ποιήματα· τέλος, με τίτλους ποιημάτων, αλλά και τίτλους ποιητικών συλλογών. Οι δείχτες εξάλλου της Ενδοποιητικής μπορούν να μετρηθούν και να αξιολογηθούν τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά, πρώτα καθεαυτούς, ύστερα μέσα στο ευρύτερο γραμματολογικό πλαίσιο, στο οποίο εντάσσεται το συγκεκριμένο ποιητικό έργο. Ειδικότερα, οι ποιοτικοί δείχτες, σχηματικά τουλάχιστον, μοιράζονται σε θετικούς, αρνητικούς και αμφίβολους, αναλόγως προς την τιμή που προτείνουν για την αξία ή την απαξία της ποίησης, του ποιήματος και του ποιητή. Στην περίπτωση τώρα της σεφερικής Ενδοποιητικής τα μακροσκοπικά σήματα εντοπίζονται κυρίως στους τίτλους των συλλογών ­ σ’ αυτούς εφεξής θα επιμείνω. Προσημειώνω ωστόσο ότι, γενικότερα, οι τίτλοι των ποιητικών συλλογών ενδέχεται να είναι συμβολικοί ή κυριολεκτικοί, θεματογραφικοί ή τεχνοτροπικοί. Τεχνοτροπικοί δείχτες ονομάζονται εδώ όσοι τίτλοι παραπέμπουν, έμμεσα ή άμεσα, στην ποιητική τέχνη και τεχνική, γενικότερα στη λογοτεχνία και, ακόμη πιο γενικά, σε άλλες συγγενικές τέχνες.


Με αυτό το μέτρο σχολιάζονται εφεξής οι διαδοχικοί τίτλοι των σεφερικών συλλογών: Στροφή, Στέρνα, Μυθιστόρημα, Γυμνοπαιδία, Τετράδιο γυμνασμάτων, Α’, Β’, Ημερολόγια καταστρώματος Α’, Β’, Γ’, Κίχλη και, τέλος, Τρία κρυφά ποιήματα. Αν εξαιρεθούν η Στέρνα και η Κίχλη (συμβολικός τίτλος ο πρώτος, πραγματολογικός ο δεύτερος), όλες οι υπόλοιπες συλλογές επιγράφονται με όρους κατεξοχήν τεχνοτροπικούς, σχηματίζοντας όμως ένα ευρύ σημασιολογικό φάσμα, καλύτερα: μια εναλλασσόμενης ακτίνας περιφέρεια με σταθερό κέντρο. Μόνον ο τίτλος της ωριμότερης και τελευταίας συλλογής του Σεφέρη (Τρία κρυφά ποιήματα) ομολογεί απερίφραστα το κέντρο της ποιητολογικής αυτής περιφέρειας· οι άλλοι τίτλοι (τεχνοτροπικοί πάντα) μπορούν να χαρακτηριστούν μάλλον φυγόκεντροι.


Η αμφίσημη ούτως ή άλλως Στροφή υπαινίσσεται, ειρωνικά έστω, τη στιχουργική τεχνική της παραδοσιακής ποίησης. Το Μυθιστόρημα, αν αγνοηθεί προσώρας το σχετικό αυτοσχόλιο του Σεφέρη, μας μεταφέρει σε άλλο γραμματειακό είδος ή γένος. Η Γυμνοπαιδία αφορμάται από τους γυμνικούς αγώνες και χορούς προεφήβων και εφήβων στην ελληνική αρχαιότητα, αποτυπωμένους εξαίσια από τις πατούσες παιδιών στη Σαντορίνη. Τα Τετράδια γυμνασμάτων υπονοούν ότι εδώ έχουμε να κάνουμε περισσότερο με ποιητικές ασκήσεις και λιγότερο με συντελεσμένα ποιήματα. Τέλος, τα τρία Ημερολόγια καταστρώματος υπόσχονται ημερολογιακού τύπου αισθήσεις, που τις προκαλεί η θέα του κόσμου από το κατάστρωμα ενός πλοίου. Μόνον, όπως είπα, τα Τρία κρυφά ποιήματα κυριολεκτούν ως προς το κέντρο της ποιητικής τέχνης, υπό τον όρο όμως ότι και εδώ το ποίημα βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, κατά κάποιον τρόπο, αινιγματικό ή και αόρατο, ενώ στα αφτιά μας φτάνει μόνον ο απόηχός του.


Τι σημαίνει αυτή η τεχνοτροπική επιμονή στους τίτλους των σεφερικών συλλογών, που οι περισσότεροι είναι φυγόκεντροι και ένας κεντρομόλος, αποτελεί ζήτημα διεξοδικής συζήτησης. Εδώ μόνον μια προειδοποιητική παρατήρηση: με τους τίτλους αυτούς ο Σεφέρης μοιάζει να αποκρούει συνειδητά την ποιητική και ποιητολογική αυταρέσκεια, χαρακτηριστικό γενικότερο της Ενδοποιητικής του. Περί αυτού όμως άλλοτε, αν προκύψει ευκαιρία.