Ο θάνατος του Αμαντού Ντιαλού, ενός 22χρονου αφρικανού μετανάστη, από σφαίρες αστυνομικών, έχει προκαλέσει στη Νέα Υόρκη έντονες αντιπαραθέσεις και προβληματισμούς. Ο Ντιαλού χωρίς να έχει αναμειχθεί σε καμία εγκληματική ενέργεια δέχθηκε 41 σφαίρες έξω από το διαμέρισμά του στο Μπρονξ όταν οι αστυνομικοί που περιπολούσαν τον πέρασαν για έναν καταζητούμενο βιαστή. Το γεγονός προκάλεσε τη γενική κατακραυγή των πολιτών της Νέας Υόρκης αλλά ιδιαίτερα την οργή των κατοίκων του Μπρονξ, του Μπρούκλιν και του Χάρλεμ που τα τελευταία χρόνια μαστίζονται από το φαινόμενο της άκριτης και ανεξέλεγκτης αστυνομικής βίας. Παρόμοια γεγονότα αποτελούν ήδη κανονικότητες της σύγχρονης ιστορίας των αμερικανικών μεγαλουπόλεων. Ενα στοιχείο που αξίζει ωστόσο να σχολιασθεί ιδιαίτερα είναι η σημαντική πλέον συμμετοχή καινούργιων πολιτισμικών συσσωματώσεων στην οργάνωση των διαμαρτυριών εναντίον της αστυνομικής βίας και στην άρθρωση ενός νέου πολιτικού αντιλόγου. Η πρόσφατη κινητοποίηση στη Νέα Υόρκη του «έθνους της hip-hop», μιας συσσωμάτωσης που οργανώνεται γύρω από ένα πολιτισμικό σημείο αναφοράς, τη μουσική hip-hop», αποτελεί εύγλωττο παράδειγμα που υποδεικνύει πόσο σημαντικό είναι σήμερα το πολιτισμικό πεδίο για την άρθρωση ενός πολιτικού λόγου που αφορά όχι μεμονωμένα πια περιστατικά αλλά ίσως το μέλλον της ίδιας της πολιτικής στον «ανεπτυγμένο» κόσμο γενικότερα.


Ας δούμε το παράδειγμα.


Η εικόνα της πόλης στη δεκαετία του ’90


Για όσους έχουν διαμορφώσει μια εικόνα της Νέας Υόρκης μέσα από τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία των προηγούμενων δεκαετιών, μια επίσκεψη στην πόλη σήμερα επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις. Μια διαδρομή με τον υπόγειο σιδηρόδρομο δεν θυμίζει σε τίποτε τα γεμάτα graffiti βαγόνια. Συνοικίες όπως το Harlem αποτελούν πλέον υποχρεωτικό προορισμό των διώροφων κόκκινων λεωφορείων που δίνουν στους τουρίστες την ευκαιρία να ξεναγηθούν στην ιστορική συνοικία και να δοκιμάσουν παραδοσιακά εδέσματα της αφροαμερικανικής κουζίνας σε συνοικιακά εστιατόρια. Οι στατιστικές εξάλλου πιστοποιούν το αίσθημα ασφάλειας. Σταθερή πτώση εγκληματικότητας κατά τα τελευταία έξι χρόνια.


Η πάταξη του εγκλήματος στη Νέα Υόρκη αποτέλεσε τον πυρήνα της δραστηριότητας του Ρεπουμπλικάνου Ρούντολφ Τζουλιάνι, δημάρχου της πόλης από τις αρχές της δεκαετίας. Το βασικό προεκλογικό του σύνθημα ήταν απλό: «Οχι στην πολιτικοποίηση, ναι στη «νοικοκυρεμένη» διαχείριση των κοινών». Οι επίσημες στατιστικές επιβεβαιώνουν την επιτυχία του. Για έξι συνεχή χρόνια η εγκληματικότητα στη Νέα Υόρκη μειώνεται με ρυθμούς ταχύτερους από ό,τι σε όλη την υπόλοιπη χώρα. Ετσι, ο τωρινός δήμαρχος ήδη σχεδιάζει τη διεκδίκηση της θέσης του γερουσιαστή της πολιτείας της Νέας Υόρκης και, γιατί όχι, κάποτε, την προεδρία των ΗΠΑ. Και όμως…


Οταν ένας νομοταγής πολίτης σωριάζεται από τα πυρά της αστυνομίας με 41 σφαίρες και ουδείς επίσημος πολιτικός φορέας παίρνει την ευθύνη, τότε κανείς δεν μπορεί να αισθάνεται ασφαλής στις φρουρούμενες γειτονιές της πόλης.


Η άλλη όψη της εγκληματικότητας


Η πτώση της εγκληματικότητας στηρίχθηκε σε ένα δόγμα που ποινικοποιεί εξίσου όλες τις μορφές παραβατικότητας. Το ονομαζόμενο συχνά δόγμα των «σπασμένων παραθύρων» υπαγορεύει ότι η επανάληψη «μικρής σημασίας» μορφών παραβατικότητας αποτελεί τον βασικό λόγο της γεωμετρικής αύξησης της εγκληματικότητας συνολικά. Τα σπασμένα παράθυρα σε κτίρια μιας συνοικίας (όπως και η δημόσια κατανάλωση αλκοόλ) παρουσιάζουν μια εικόνα παρακμής, εγκατάλειψης και αδιαφορίας. Το ιδανικό δηλαδή περιβάλλον για την ανάπτυξη της εγκληματικότητας. Σύμφωνα λοιπόν με τους υποστηρικτές του δόγματος, το σπάσιμο των παραθύρων ενός κτιρίου πρέπει να ποινικοποιηθεί και να τιμωρείται με την ίδια αυστηρότητα που συνήθως τιμωρούνται σοβαρότερα αδικήματα1.


Τα αποτελέσματα της εφαρμογής αυτών των πρακτικών αστυνόμευσης στη Νέα Υόρκη είναι εμφανή: επέκταση του δικτύου αστυνόμευσης, ασυδοσία της αστυνομίας στην εφαρμογή του νόμου, υπέρβαση καθηκόντων και βιαιότητα. Αφού οι «εγκληματίες» πυροβολούν άκριτα, τότε και οι αστυνομικοί πρέπει να αισθάνονται ανάλογη ελευθερία δράσης (και ατιμωρησίας σε περιπτώσεις «λάθους»). Το «νοικοκύρεμα» της πόλης λοιπόν επανεισάγει τη βία στη ζωή των πολιτών με τη μορφή της αστυνομικής βίας. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η δημιουργία εμπόλεμης κατάστασης σε διάφορες συνοικίες της πόλης μεταξύ αστυνομίας και νεανικών συμμοριών που συχνά συγκροτούνται με σκοπό την προστασία των μελών τους τόσο από άλλες συμμορίες όσο και από την αστυνομία!


Οι πολιτισμικοί πόλεμοι


Στις ΗΠΑ ο πολιτικός λόγος και οι πρακτικές που σχετίζονται με την εγκληματικότητα είναι στενά συνδεδεμένες με την παραγωγή ρατσιστικών στερεοτύπων και αναπαραστάσεων των κοινοτήτων των μαύρων ­ και άλλων μη-λευκών ­ των αμερικανικών μεγαλουπόλεων. Η δεκαετία του ’80 χαρακτηρίστηκε ιδιαίτερα από τη διάχυση ηγεμονικών πολιτισμικών αναπαραστάσεων που ταύτιζαν τους μαύρους των πόλεων με το έγκλημα και την κατασπατάληση των κρατικών πόρων μέσω του συστήματος των επιδομάτων του κράτους πρόνοιας. Αυτά τα κυρίαρχα στερεότυπα συνέβαλαν αποφασιστικά στην εμπέδωση των μετέπειτα πολιτικών συρρίκνωσής του και στη συντήρηση συστημικών τρόπων αναπαραγωγής των φυλετικών ανισοτήτων. Πρόκειται βέβαια για τη μακραίωνη ιστορία του ρατσισμού. Στις κοινωνίες όπου ο ρατσισμός αποτελεί ιστορικά δομικό στοιχείο της κοινωνικής συγκρότησης, η συνάρτηση οικονομίας, πολιτικής και πολιτισμού είναι ιδιαίτερα στενή 2. Η συμμετοχή λοιπόν στη διαδικασία πολιτισμικής παραγωγής αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση κάθε είδους πολιτικής παρέμβασης. Οι «πολιτισμικοί πόλεμοι» στο εσωτερικό των αμερικανικών μεγαλουπόλεων έχουν λοιπόν πρωταρχικά πολιτικό χαρακτήρα.


Η μουσική ως πολιτικός παράγοντας


Η μουσική hip-hop αποτελεί ένα υβριδικό μουσικό είδος με έντονα στοιχεία ρέγκε, σάλσα, τζαζ και ραπ. Οπως έχει τονίσει ο Ρόμπιν Κέλι, καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, η υβριδικότητα της hip-hop εκφράζει τον πολυεθνικό χαρακτήρα των αμερικανικών μεγαλουπόλεων και εγγράφει πολιτισμικά τη μακρόχρονη ιστορία των μεταναστεύσεων, των δημογραφικών αλλαγών και των τεχνολογικών πειραματισμών στον χώρο της τέχνης 3. Η hip-hop χαρακτηρίζεται από την έντονη βαρύτητα που δίνεται στον στίχο και από το κριτικό, σκωπτικό και ειρωνικό ύφος των τραγουδιών που αναφέρονται σε σύγχρονες κοινωνικές εμπειρίες. Η σύνδεση πολιτικής έκφρασης και τέχνης αποτελεί ένα διαχρονικό στοιχείο στην ιστορία της μαύρης μουσικής των ΗΠΑ. Ομως το hip-hop σήμερα υπερβαίνει φυλετικούς διαχωρισμούς καθώς έχει πια καταστεί «mainstream». Αρκεί να σκεφθούμε ότι στον πρόσφατο μουσικό διαγωνισμό των Grammys η σταρ της hip-hop Laureen Hill έσπασε κάθε ρεκόρ αποσπώντας πέντε πρώτα βραβεία (τα περισσότερα που έχει ποτέ κερδίσει γυναίκα καλλιτέχνις στην ιστορία του διαγωνισμού).


Η πολυεθνικότητα και το διαφυλετικό εύρος χαρακτήρισαν και την πρόσφατη δραστηριοποίηση του «έθνους της hip-hop» στις διαμαρτυρίες ενάντια στην αστυνομική βία. Αυτό το χαρακτηριστικό διαφοροποιεί τις πρόσφατες κινητοποιήσεις ­ που εκφράστηκαν με διαδηλώσεις, ραδιοφωνικές εκπομπές και τοπικές συναυλίες ­ από παλαιότερες μορφές διαμαρτυρίας. Στις ΗΠΑ η εμπέδωση συντηρητικών μορφών της πολιτικής των ταυτοτήτων έχει στο παρελθόν επιβάλει ότι κάθε φυλετική και εθνοτική ομάδα πρέπει να παίρνει την ευθύνη της διεκδίκησης των δικαιωμάτων των «δικών της ανθρώπων». Η ιστορία αυτή σήμερα διαταράσσεται από πολιτικές και πολιτισμικές πρωτοβουλίες του «έθνους της hip-hop». Την παραμονή της μιας από τις πολλές διαμαρτυρίες έξω από το δημαρχείο της πόλης, ο ραδιοφωνικός σταθμός της Νέας Υόρκης καλούσε τους «βασιλιάδες και τις βασίλισσες, τους αδελφούς και τις αδελφές της hip-hop» από όλες τις φυλές και όλα τα έθνη να συμμετάσχουν. «Αν δεν αντισταθούμε για κάποιο λόγο, μπορεί να σωριαστούμε για οποιονδήποτε λόγο» δήλωνε σε συνέντευξή του ένας από τους οργανωτές, ενώ ο dj του σταθμού δοκίμαζε στο μικρόφωνο τα lyrics του τελευταίου hip-hop ακούσματος: «Μόνο 41 σφαίρες αυτή τη φορά, 41 μόνο».


Το στοιχείο που διαφοροποιεί τον πολιτικό χαρακτήρα των σύγχρονων πολιτισμικών συσσωματώσεων από εκείνες των δεκαετιών του ’60 και του ’70 είναι ότι εμφανίζονται σε μια εποχή κρίσης της πολιτικής, «αποπολιτικοποίησης» του πολιτικού λόγου και φαινομενικής υπερίσχυσης φονταμενταλιστικών πολιτικών κατευθύνσεων. Η σύγχρονη αμερικανική παράδοση των τοπικών μορφών πολιτικής οργάνωσης στο επίπεδο της βάσης (grassroots politics) και η συμμετοχή πολιτισμικών συσσωματώσεων σε αυτή τη διαδικασία δίνει σήμερα κάποιες ενδιαφέρουσες ενδείξεις για τις δυνατότητες άρθρωσης εναλλακτικού πολιτικού λόγου 4. Στο σύγχρονο «πεδίο μάχης» του «πολέμου των πόλεων» η διερεύνηση αυτών των τάσεων και των δυνατοτήτων αποτελεί άμεση επιταγή. Τόσο για την πολιτική όσο και για την κοινωνική έρευνα.


1. Αμεσο αποτέλεσμα αυτών των πρακτικών αποτελεί βέβαια και η υπερβολική αύξηση του πληθυσμού των καταδίκων. Ενώ η εγκληματικότητα σύμφωνα με τις στατιστικές μειώνεται, ο πληθυσμός των φυλακών διαρκών αυξάνεται. Elliot Currie, Crime and Punishment in America (Henry Holt & Company, INC, 1998).


2. Michael Omi & Howard Winant Racial Formation in the United States from the 1960s to the 1980s (New York: Routledge, 1986).


3. Robin D.G. Kelly Υο’Mama’s Disfunctional! Fighting the Culture Wars in Urban America (Baston: Becon Press, 1997).


4. Gustavo Esteva & Madmu Suri Prakash Grassroots Post-modernish: Remaking the Soil of Cultures (St. Martins Press, 1998).


Η κ. Ιωάννα Λαλιώτη είναι ιστορικός, μεταδιδακτορική εταίρος του Πανεπιστημίου του Πρίνστον.