Οδηγώντας στον δρόμο προς το Αργος και το Ναύπλιο διασχίζουμε μεγάλες εκτάσεις στις οποίες καλλιεργούν τα λεγόμενα «ξινά». Δηλαδή πορτοκάλια, μανταρίνια, λεμόνια. Συχνά όποιος είναι παρατηρητικός βλέπει σ’ ένα δένδρο να υπάρχει ένα κλαρί με μανταρίνια, ένα με πορτοκάλια και ένα τρίτο με λεμόνια.


Πώς θα τ’ ονομάσουμε αυτό το δένδρο; Μανταρινοπορτοκαλολεμονιά; Η μήπως θα έπρεπε να το πούμε «ξινό» ή «εσπεριδόδενδρο», μια και με τον όρο εσπεριδοειδή καλύπτουμε όλα τα ονόματα των φρούτων που τα διάφορα κλαριά του παράγουν; Το δένδρο αυτό το θεωρείτε φυσιολογικό ή τέρας; Γιατί δεν υπογράψαμε χαρτιά διαμαρτυρίας γι’ αυτή την κλωνοποίηση ιδιαίτερα μια και μιλάμε για κλωνάρια;


Τα φυτά-τέρατα


Μπορεί να φανταστεί κάποιος ένα ζώο που το εμπρός του μέρος είναι αρνί, το πίσω αγελάδα και έχει επτά πόδια; Πόσα πύρινα άρθρα θα είχαν καταδικάσει την πρόθεση του «τρελού επιστήμονα» που θα είχε προτείνει μια τέτοια κατασκευή; Το «ξινόδενδρο» όμως του Αργους τι άλλο από τέρας είναι; Μήπως λοιπόν έχουμε συνηθίσει τα φυτά-τέρατα επειδή σε αυτά οι αλλαγές που προκαλούμε έχουν ιστορία αιώνων;


Είναι ή όχι, με φυσιολογικά και φυσικά κριτήρια, τέρας η σταφίδα; Πώς είναι δυνατόν ένα φυτό όπως το αμπέλι να παράγει καρπούς χωρίς κουκούτσια, δηλαδή σπέρματα; Στόχος όλων των φυτών είναι η παραγωγή βιώσιμων σπερμάτων με τα οποία θα εξασφαλίσουν την αναπαραγωγή του είδους τους. Ο καρπός, το φρούτο, που περικλείει τους σπόρους-σπέρματα, δεν είναι τίποτε άλλο από το περιτύλιγμα των σπερμάτων. Δεν έχει νόημα το σπέρμα της συκιάς να πέσει κάτω από τη συκιά οπότε να φυτρώσει ­ για ποιο λόγο; ­ ακόμη μια συκιά στο ίδιο σημείο. Τούτο επειδή το φυτό επιθυμεί τη διασπορά του μακρύτερα. Κάνει λοιπόν η συκιά το φρούτο-περιτύλιγμα, οπότε με αυτό τον τρόπο προσελκύει πουλιά όπως ο συκοφάγος. Δηλαδή η συκιά βάζει το φαγητό του συκοφάγου (με άλλα λόγια τα καύσιμα!), ο οποίος αναλαμβάνει τη μεταφορά ­ διά μέσου του στομαχιού του ­ του σπέρματος. Αυτός είναι ο λόγος που βλέπουμε τις συκιές να φυτρώνουν παντού, ακόμη και στις κορυφές των κάστρων.


Επομένως ένα φυτό που κάνει φρούτο χωρίς σπέρμα ­ κουκούτσι ­ είναι τέρας. Μια ανώμαλη κατάσταση. Προϊόντα ανωμαλίας λοιπόν είναι και τα πορτοκάλια μέρλιν, τα αποκαλούμενα και ομφαλοφόρα, και οι κλημεντίνες, τα μανταρίνια. Παρ’ όλα αυτά εμείς τα τρώμε του καλού καιρού, μια και μας έρχεται δύσκολο να φτύνουμε τους (φυσιολογικούς) σπόρους.


Οι φιρικιές τι έγιναν;


Κάποτε στο Πήλιο οι μηλιές που κυριαρχούσαν ήταν οι φιρικιές. Τα φιρίκια όμως έχουν ένα ελάττωμα: είναι μικρά! Τούτο σημαίνει ότι για να μαζέψει ο παραγωγός ένα κιλό από αυτά κάνει πολλές κινήσεις. Που σημαίνουν μεροκάματα. Παλαιότερα, όταν δεν υπήρχε ηλεκτρικό, τα φιρίκια πλεονεκτούσαν και επειδή ήταν περισσότερο ανθεκτικά στη μακροχρόνια διατήρηση στο καφάσι. Ετσι ο παραγωγός τα διατηρούσε για περισσότερο χρόνο στην αποθήκη. Ιδιαίτερα στα χωριά με μεγάλο υψόμετρο όπου η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι χαμηλότερη.


Πέρασαν όμως τα χρόνια, ήρθε ο ηλεκτρισμός και μαζί με αυτόν τα ψυγεία. Ο παραγωγός σήμερα κόβει τα αχλάδια τέλη Αυγούστου και τα διατηρεί στο ψυγείο ως τον Απρίλιο. Το ίδιο ισχύει και για άλλες ποικιλίες μήλων, όπως τα «ντελίσια», που παλαιότερα ήταν αδύνατον να διατηρηθούν για μεγάλα χρονικά διαστήματα.


Πέρασε επομένως η εποχή όπου τα φιρίκια είχαν συγκριτικό πλεονέκτημα. Τα νέα μήλα είναι τεράστια και μαζεύεις το ένα κιλό αμέσως. Για τη μακροχρόνια διατήρησή τους επίσης δεν υπάρχει πρόβλημα, μια και τα ψυγεία είναι κοντά!


Αντικατέστησαν λοιπόν οι αγρότες μας σχεδόν όλες τις φιρικιές με νέου τύπου (και «μεταποιημένα»!) μήλα, όπως τα στάρκιν και τα ντελίσιους. Ποικιλίες που μας ήρθαν ­ όπως φαίνεται και από τα ονόματά τους ­ από το εξωτερικό. Με τις οποίες «μπολιάσαμε» τις παλιές μας μηλιές, που από κάτω είναι φιρικιές και από πάνω «σταρκινιές».


Ας πάμε και στα περίφημα κορόμηλα ­ «τζάνερα» τα λέγαμε στον Βόλο ­, τα οποία τρώγαμε πιτσιρίκια. Οι τζανεριές στο Πήλιο σχεδόν χάθηκαν. Και όχι βέβαια επειδή τα δένδρα γέρασαν και ξεράθηκαν. Απλώς τα «μπόλιασαν» με τις νέου τύπου «σανταροζιές» που μοιάζουν με δαμασκηνιές. Είναι ή όχι τερατώδες να μετατρέπεις την κορομηλιά σε «σανταροζιά»;


Συνταρακτικές αλλαγές


Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες στον κόσμο των φυτών και της γεωργίας έγιναν και γίνονται γεγονότα τα οποία δύσκολα τα αντιλαμβάνεται κάποιος. Για λόγους που δεν είναι του παρόντος, ενώ στα ζώα οι αλλαγές φαίνεται να σοκάρουν περισσότερο, στα φυτά κάτι τέτοιο το θεωρούμε περίπου αναμενόμενο.


Αν σας πω ότι σήμερα περισσότερο από το 80% των ζαρζαβατικών που παίρνουμε από τον μανάβη έχει μη ελληνική προέλευση θα με πιστέψετε; Και δεν εννοώ βέβαια ούτε τις ντομάτες Βελγίου ούτε τις πιπεριές Μαρόκου. Αναφέρομαι στις πιπεριές Φλώρινας, στα πεπόνια Κρήτης, στα καρπούζια Αμαλιάδας, στα φασολάκια Κορίνθου και στις μπάμιες Λιβαδειάς. Ολα αυτά ­ και πολλά άλλα ­ μας έρχονται από το εξωτερικό (συνήθως Ολλανδία, Αμερική κ.α.) ως σπέρματα-υβρίδια. Τα μεγάλα (και νόστιμα, ομολογώ!) καρπούζια καταφθάνουν στη χώρα μας ως σπέρματα με ονόματα του είδους «sugar baby». Ακόμη και οι πιπεριές Φλώρινας έχουν καταγωγή ολλανδική. Φθάσαμε στο σημείο στη σύγχρονη Ελλάδα ­ οι γενετικές αλλαγές στη γεωργία είναι συνταρακτικές! ­ και σχεδόν σε όλα τα φυτά το μόνο που κάνουμε είναι «πάχυνση». Κάτι αντίστοιχο με αυτό που γίνεται στα μοσχάρια. Τα οποία εισάγουμε μικρά και τα μεγαλώνουμε. Και μην πείτε ότι δεν είναι το ίδιο με τα σπέρματα των φυτών: τα φέρνεις απέξω και τα φυτρώνεις να μεγαλώσουν εδώ. Αν σκεφτείτε ότι γίνονται διαφορετικά από ό,τι στις αγελάδες, επειδή αποκτούν ελληνικότητα από το έδαφος, τους χυμούς του και ­ όπως τις ρουφούν οι ρίζες ­ το νερό και τον ήλιο, κάνετε λάθος! Το ίδιο γίνεται και με τα μοσχάρια. Και αυτά «ελληνοποιούνται» με τις τροφές που τρώνε, τον αέρα που αναπνέουν και τον ήλιο της Ελλάδας.


Οποιοδήποτε γεγονός πάει να γίνει το μόνο βέβαιο είναι ότι οι κάθε μορφής «διανοούμενοι» θα το σχολιάσουν. Αν τώρα έχει σχέση και με μια νέου τύπου ανακάλυψη, οι διανοούμενοι θ’ αρχίσουν να κλαίνε με μαύρο δάκρυ και θα διαμαρτύρονται προβλέποντας ό,τι το χειρότερο.


Πρέπει να ήταν μέσα της δεκαετίας του ’70 όταν «ανακάλυψα» ένα συνταρακτικό βιβλίο του Πολ Ερλιχ το οποίο είχε τον τίτλο «Η πληθυσμιακή βόμβα». Ενθουσιάστηκα τόσο πολύ που, με άδειά του, το μετέφρασα πρόχειρα και το μοίραζα ως σημειώσεις του μαθήματός μου «Οικολογία του ανθρώπου» στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.


Δυσοίωνες προβλέψεις


Το βιβλίο περιείχε αναρίθμητα στοιχεία για την εξάντληση των φυσικών πόρων του πλανήτη μας. Από το πετρέλαιο και το νερό μέχρι τα μέταλλα ως το 2000, προέβλεπε, σχεδόν τα πάντα θα είχαν λιγοστέψει επικίνδυνα και γι’ αυτό θα ήταν δυσεύρετα και πανάκριβα. Κατά το κοινώς λεγόμενο «μαύρο φίδι που θα μας έτρωγε». Κάτι που φυσικά δεν έγινε.


Αλλά ας πάμε έναν αιώνα πίσω, όταν ο Μάλθους προέβλεψε ότι πολύ σύντομα ο πλανήτης μας θα έφθανε στα όρια της αντοχής του. Πράγμα που σήμαινε λιμούς, λοιμούς και πολέμους, οι οποίοι θα μείωναν τον αριθμό του πληθυσμού σοβαρά. Ο Μάλθους αναφερόταν σε πληθυσμό το μέγεθος του οποίου ήταν περίπου ένα δισεκατομμύριο. Ξεπεράσαμε ήδη τα 6 δισεκατομμύρια και ο Μάλθους αποδεικνύεται ότι έκανε λάθος. Να προσθέσω τον Οργουελ και το εφιαλτικό του βιβλίο για το 1984; Φυσικά και τίποτε από όσα προέβλεπε δεν έγινε! Αλλά μήπως το 1972 υπό την αιγίδα της λεγόμενης «Λέσχης της Ρώμης» δεν εκδόθηκε το βιβλίο «Τα όρια της ανάπτυξης», του οποίου οι προβλέψεις αποδείχθηκαν υπερβολικά «μαύρες»;


Βεβαίως δεν αποκλείεται, όταν όλοι οι διανοούμενοι θεωρούν ότι ­ αυτό μπήκε και ως θέμα της έκθεσης στις εισαγωγικές εξετάσεις στα πανεπιστήμια ­ «μπορεί ν’ αναπτύσσεται η τεχνολογία αλλά τι κάνουμε με την υποβάθμιση του ανθρωπισμού μας», ν’ αποτελώ την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα. Είναι τυχαίο ή όχι άλλωστε ότι οι υποψήφιοι στις εισαγωγικές απάντησαν με βάση το βιβλίο του φιλόσοφου Παπανούτσου, «Η κρίση του πολιτισμού μας»; Γιατί, το σκέφτομαι από εδώ, το σκέφτομαι από εκεί, η ανακάλυψη και η χρήση του τηλεφώνου, του φαξ, του αεροπλάνου, των εμβολίων, του αξονικού τομογράφου, του τεχνητού νεφρού και τόσων άλλων προόδων και ανακαλύψεων να μειώνουν τον ανθρωπισμό μας;


Διάβαζα πρόσφατα κάποιον που έκλαιγε με μαύρο δάκρυ επειδή χάνεται η άμεση σχέση μολυβιού-χαρτιού με τον άψυχο (λες και το μολύβι έχει ψυχή!) κομπιούτερ και η απορία μου μεγάλωνε. Υπάρχει μια ανθρώπινη ανακάλυψη την οποία οι διανοούμενοι να τη δέχθηκαν μ’ ευχαρίστηση; Με ποια λογική χάνεται ο ανθρωπισμός μου όταν μπορώ ­ αυτό το επιχείρημα το άκουσα από τον Νίκο Δήμου ­ ν’ απολαύσω όλες τις συμφωνίες του Μπετόβεν; Και μάλιστα σε διάφορες εκτελέσεις και με τον άψογο ήχο του ηχοσυστήματός μου; Πόσοι γνωρίζουν ότι την εποχή όπου έζησε ο Μπετόβεν ένας σύγχρονός του ήταν σχεδόν αδύνατον να έχει την ίδια μ’ εμένα απόλαυση;


Μεταλλαγμένες ντομάτες!


Σε μια μεγάλη εφημερίδα ο κινηματογραφικός κριτικός της σε περισπούδαστο άρθρο για τις διαμαρτυρίες των θεατών τραγωδίας στην αρχαιότητα γράφει: «Δεν τους άρεσε μια παράσταση του Ευριπίδη (φέρ’ ειπείν) εκσφενδόνιζαν… ντομάτες. Σήμερα η εκσφενδονιζόμενη ντομάτα μεταποιήθηκε σε πολτό». Ο παντογνώστης κριτικός φυσικά αγνοούσε ότι δεν υπήρχαν ντομάτες στην αρχαιότητα, όπως και καλαμπόκι και καπνός και ηλίανθος και μελιτζάνες ­ μια και ήρθαν στην Ευρώπη από την Αμερική, μετά την ανακάλυψη της τελευταίας από τον Χριστόφορο Κολόμβο. Είχε λοιπόν γούστο η ιστορία τής γενετικά μεταποιημένης ντομάτας και η σύγκρουση με την Greenpeace. Η οποία θεώρησε την άδεια που έδωσε ο υφυπουργός Περιβάλλοντος κύριος Κολιοπάνος για πειραματική καλλιέργεια περίπου περιβαλλοντικό έγκλημα.


Στη νέα γενετικά τροποποιημένη ντομάτα, για την οποία και έγινε τόσος θόρυβος, έχει αφαιρεθεί ένα γονίδιο. Αυτό που προκαλεί την ωρίμανση και το σάπισμα μετά το κόψιμο. Γι’ αυτό τον λόγο ΟΛΕΣ οι ντομάτες στο χωράφι κόβονται πράσινες. Ούτως ώστε να ωριμάσουν και να κοκκινίσουν ώσπου να φτάσουν στον καταναλωτή. Είναι προφανές ότι από τη στιγμή που την κόβεις άγουρη και πράσινη δεν έχει ούτε όλες τις θρεπτικές ουσίες ούτε τη νοστιμιά εκείνης που ωριμάζει φυσιολογικά πάνω στο φυτό. Με την καινούργια ποικιλία, από την οποία αφαιρέθηκε το γονίδιο της ωρίμανσης-σαπίσματος μετά το κόψιμο, παίρνουμε ντομάτες ώριμες από το φυτό απευθείας. Οι οποίες, επειδή δεν σαπίζουν πλέον κομμένες, φτάνουν στο τραπέζι και στα εργοστάσια χυμοποίησης νοστιμότερες, υγιέστερες και γεμάτες από τις θρεπτικές ουσίες και βιταμίνες που έχει ο ώριμος και όχι ο άγουρος καρπός. Πολύ καλά έκανε ο υφυπουργός Περιβάλλοντος και είχε δώσει την άδεια. Χώρια που είναι τελείως σκοταδιστικό να εμποδίζεις μια πειραματική καλλιέργεια.


Οταν λοιπόν ακούτε διαμαρτυρίες για κλωνισμούς, καταστροφές, κλωνοποιημένα παιδιά και άλλες μελλοντολογικές αιτιάσεις του είδους «ένας δικτάτορας που θα κάνει ιδιωτικό στρατό», πετάξτε τα μισά στη θάλασσα. Οι ανακαλύψεις που έρχονται θα καλυτερεύσουν τη ζωή μας. Αλλωστε έχουν βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσής μας τόσο που «κερδίσαμε» στον αιώνα μας περίπου 40 χρόνια παράταση ζωής ο καθένας!


Ο κ. Νίκος Σ. Μάργαρης είναι καθηγητής Οικοσυστημάτων στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.