Χωρίς… δεδομένα ο mister Facebook στις Βρυξέλλες

Η πολυαναμενόμενη εμφάνιση του Μαρκ Ζούκερμπεργκ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την περασμένη Τρίτη ήταν το λιγότερο απογοητευτική. Ο ιδρυτής του Facebook άκουσε επί μία ώρα τα ερωτήματα που του υπέβαλλαν ο ένας μετά τον άλλον ευρωβουλευτές και στη συνέχεια έδωσε κάποιες γενικόλογες απαντήσεις, φροντίζοντας επιμελώς να αποφύγει τις δύσκολες ερωτήσεις, οι οποίες εξάλλου ήταν ελάχιστες.

Οσοι περίμεναν να δουν τον Ζούκερμπεργκ να «ιδρώνει» κάτω από την πίεση των πολιτικών, ο ρόλος των οποίων είναι να προστατέψουν τους πολίτες από τους απρόβλεπτους κινδύνους που κρύβουν οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, σίγουρα δεν έμειναν ευχαριστημένοι. Οπως είχε συμβεί και στην κατάθεση που είχε δώσει ο Ζούκερμπεργκ στο αμερικανικό Κογκρέσο πριν από λίγο καιρό, οι περισσότεροι από τους ερωτώντες είχαν πλήρη άγνοια του αντικειμένου, γεγονός που αντανακλούσε και στις ερωτήσεις τους.

Ωστόσο εκεί τουλάχιστον κάθε γερουσιαστής είχε την ευκαιρία να κάνει μια ερώτηση και να πάρει μια απάντηση. Στο Ευρωκοινοβούλιο η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν εντελώς διαφορετική, με τα ερωτήματα να τίθενται μαζικά στην αρχή και τον Ζούκερμπεργκ να βγάζει ένα λογύδριο στο τέλος, στο οποίο για μια ακόμα φορά εξέφρασε τη λύπη του για τα λάθη του Facebook και υποσχέθηκε να απαντήσει γραπτώς στους ευρωβουλευτές για περισσότερες λεπτομέρειες.

Επρόκειτο για ένα πολιτικό «καμπούκι» που θα ήταν αστείο αν ταυτόχρονα δεν ήταν και πολύ σοβαρό, δεδομένου ότι τον τελευταίο καιρό οι αποκαλύψεις για τον εντελώς ανεπαρκή τρόπο με τον οποίο το Facebook διαχειρίζεται και αφήνει απροστάτευτα τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών έχουν προκαλέσει τσουνάμι αντιδράσεων σε ολόκληρο τον κόσμο. Η εμφάνιση του Ζούκερμπεργκ έγινε με φόντο την εφαρμογή στην Ευρώπη του νέου Γενικού Κανονισμού για την Προστασία των Δεδομένων, που ξεκίνησε επισήμως χθες Παρασκευή, και σύμφωνα με τον οποίο θα ισχύει η ίδια δέσμη κανόνων για την προστασία των δεδομένων σε όλες τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ, όπου και εάν βρίσκεται η έδρα τους.

Υποτίθεται ότι ο νέος κανονισμός επιβάλλει πιο αυστηρούς κανόνες για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, δηλαδή κάθε πληροφορία που αφορά ταυτοποιημένο φυσικό πρόσωπο ή κάθε πληροφορία που μπορεί άμεσα ή έμμεσα να ταυτοποιήσει ένα φυσικό πρόσωπο. Τέτοιες πληροφορίες μπορεί να είναι ένα αναγνωριστικό στοιχείο ταυτότητας, όπως όνομα, αριθμός ταυτότητας, δεδομένα θέσης ή στοιχεία που αφορούν τη σωματική, ψυχολογική, οικονομική ή κοινωνική κατάσταση του προσώπου αυτού.

Η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι μέχρι σήμερα τα δεδομένα αυτά ήταν σχεδόν εντελώς απροστάτευτα, εξ ου και η εταιρεία Cambridge Analytica, με τη συνενοχή ή την αδιαφορία του Facebook, είχε τη δυνατότητα να συλλέξει τα προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων χρηστών και στη συνέχεια να τα διαχειριστεί χωρίς κανέναν έλεγχο. Το πώς ακριβώς η εταιρεία χρησιμοποίησε αυτά τα στοιχεία δεν θα το μάθουμε ίσως ποτέ μετά την πρόσφατη χρεοκοπία της. Και φυσικά το πρόβλημα δεν περιορίζεται στο Facebook, αλλά επεκτείνεται σε όλες τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης τις οποίες χρησιμοποιούν δισεκατομμύρια χρήστες σε ολόκληρο τον κόσμο.

Αναφερόμενος στη διαρροή των δεδομένων ο Ζούκερμπεργκ σημείωσε: «Δεν ανταποκριθήκαμε όσο έπρεπε στην υποχρέωσή μας να προστατέψουμε τα δεδομένα των χρηστών. Ηταν λάθος μας και ζητώ συγγνώμη». Υποσχέθηκε ότι το Facebook θα υπακούσει σε όλες τις ρυθμίσεις που προβλέπει ο νέος ευρωπαϊκός κανονισμός. Ωστόσο άφησε αναπάντητα ερωτήματα που αφορούσαν τη συγκατάθεση των χρηστών για στοχευμένες διαφημίσεις, καθώς επίσης δεν έδωσε επαρκείς εξηγήσεις για την απόφαση του Facebook να μεταφέρει τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών του σε servers που βρίσκονται σε χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Σχετικά με τους ψεύτικους λογαριασμούς, ο Ζούκερμπεργκ είπε ότι το εταιρεία του χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη προκειμένου να τους ταυτοποιήσει και να τους καταργήσει και παραδέχθηκε ότι περίπου το 1% των λογαριασμών στην πλατφόρμα είναι ψεύτικοι.

Από την πλευρά τους οι περισσότεροι ευρωβουλευτές δεν έκρυψαν τη δυσαρέσκειά τους για τη διαδικασία που ακολουθήθηκε, καθώς και την απογοήτευσή τους για τις απαντήσεις του Ζούκερμπεργκ. Ο Ζαν Φιλίπ Αλμπρεχτ των Πρασίνων, ο οποίος ήταν και ένας από τους πλέον ένθερμους υποστηρικτές του σχεδιασμού και της εφαρμογής του νέου κανονισμού, δήλωσε σε γερμανικά μέσα ενημέρωσης ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν μπορεί να εμπιστευθεί το Facebook «στην επίλυση των σοβαρών προβλημάτων προστασίας των δεδομένων» και πρόσθεσε ότι δεν έμεινε καθόλου ευχαριστημένος με τις απαντήσεις του Ζούκερμπεργκ.

Πολλές από τις ερωτήσεις των ευρωβουλευτών στράφηκαν και στις μονοπωλιακές πρακτικές του Facebook, που έχουν ήδη δημιουργήσει σοβαρές στρεβλώσεις στον ελεύθερο ανταγωνισμό. Ο Μάνφρεντ Βέμπερ, αρχηγός του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, επισήμανε ότι το Facebook αποτελεί χωρίς αμφιβολία μονοπώλιο, δεδομένου ότι ακόμα δύο δημοφιλείς πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, το WhatsApp και το Instagram, ανήκουν στην εταιρεία. Ο Βέμπερ είπε ότι ίσως έχει έρθει η ώρα να «διαλύσουμε το Facebook» και απευθυνόμενος στον Ζούκερμπεργκ παρατήρησε: «Υπάρχει ήδη υπερβολικά πολλή δύναμη συγκεντρωμένη σε μία μόνο εταιρεία».

Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει κανείς έχοντας παρακολουθήσει τις εμφανίσεις του Ζούκερμπεργκ ενώπιον των αμερικανών και ευρωπαίων νομοθετών είναι ότι οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν μια ιδιότυπη Αγρια Δύση, στην οποία δεν υπάρχουν κανόνες παρά μόνο το δίκαιο του ισχυροτέρου, και στη συγκεκριμένη περίπτωση μερικών κολοσσών όπως η Google, το Facebook και οι θυγατρικές του, καθώς και το Twitter. Τα προσωπικά δεδομένα θα συνεχίσουν να παραμένουν απροστάτευτα και σχεδόν κανένας δεν θέλει ή δεν μπορεί να επιβάλει πιο αυστηρούς ελέγχους. Οι χρήστες θα παραμείνουν ευάλωτοι στις πιθανές διαρροές των δεδομένων τους, ενώ εταιρείες σαν την Cambridge Analytica θα συνεχίσουν να εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες του συστήματος και να υποκλέπτουν και να εμπορεύονται τα δεδομένα αυτά όχι μόνο για διαφημιστική χρήση, αλλά και για πιο σκοτεινούς σκοπούς, όπως είναι η επιρροή σε ένα κρίσιμο εκλογικό αποτέλεσμα, με απρόβλεπτες συνέπειες για τις δημοκρατικές διαδικασίες.

Σαφώς και ο νέος ευρωπαϊκός κανονισμός κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά θα περάσει πολύς καιρός προτού γίνει εμφανής η αποτελεσματικότητά του ή η πιθανή ανεπάρκειά του. Μέχρι τότε οι χρήστες θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και φειδωλοί στη χρήση των κοινωνικών δικτύων αν δεν θέλουν οι πιο μύχιες λεπτομέρειες της προσωπικής τους ζωής να αποτελέσουν «εμπορικά προϊόντα» ή ακόμα και εργαλεία πολιτικής επιρροής.