Η ατμομηχανή της ανάπτυξης, που επί σειρά ετών ήταν τα δημόσια και ιδιωτικά έργα, επλήγη από τη διεθνή οικονομική κρίση, με την οικοδομή να καταγράφει εφέτος αρνητικό ρεκόρ και τα δημόσια έργα να βρίσκονται στο χειρότερο σημείο των τελευταίων ετών.
Η κρίση στα δημόσια και ιδιωτικά έργα έχει επιπτώσεις και σε άλλους κλάδους παραγωγής ή υπηρεσιών, όπως λατομεία, βιομηχανίες παραγωγής σκυροδέματος, σιδήρου, προϊόντων αλουμινίου, αλλά και εφαρμογές πληροφορικής, ποιοτικού ελέγχου και πιστοποίησης υλικών, δηλαδή πλήττει έναν ευρύτερο κύκλο της πραγματικής οικονομίας.
Η επί σειρά ετών μείωση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ), η σχεδόν μηδενική απορροφητικότητα κοινοτικών προγραμμάτων όπωςτου ΕΣΠΑ, το οποίο, αν και βρίσκεται στον τρίτο χρόνο υλοποίησής του, υπολογίζεται ότι η απορρόφηση πόρων του ανέρχεται μόλις σε 1% και η παθογένεια του συστήματος παραγωγής έργων, με τις υψηλές εκπτώσεις στους διαγωνισμούς, που έφθασαν και το 40% του προϋπολογισμού των έργων, τις συμπληρωματικές συμβάσεις και την εκπόνηση μελετών συχνά από τους κατασκευαστές, φαίνεται ότι είναι οι βασικοί παράγοντες που οδήγησαν τις κατασκευές σε τέλμα. Επιπλέον τα έργα με ΣΔΙΤ δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα στην αναθέρμανση της οικονομίας, ενώ τα μεγάλα οδικά έργα που ανατέθηκαν με συμβάσεις παραχώρησης φαίνεται ότι σημειώνουν καθυστερήσεις.
Στα ιδιωτικά έργα η κατάσταση είναι εξίσου προβληματική, με τις 170.000 αδιάθετες κατοικίες και την οικοδομή σε πρωτοφανή κάμψη. Λόγω της κατάστασης που επικρατεί, πολλές κατασκευαστικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν οικονομική δυσχέρεια καθώς δεν είναι λίγες αυτές που μένουν απλήρωτες για έργα που έχουν ολοκληρώσει από το 2005. Τα χρέη του Δημοσίου προς τις κατασκευαστικές επιχειρήσεις ξεπερνούν το 1 δισ. ευρώ, και είναι αμφίβολο αν θα καταβληθούν και εφέτος, ενώ πρέπει να καταβληθεί και η συμμετοχή του ελληνικού Δημοσίου στο ΕΣΠΑ, ύψους περίπου 500 εκατ. ευρώ, προκειμένου να μη χαθούν κοινοτικοί πόροι. Από την πλευρά τους οι εργοληπτικές οργανώσεις επισημαίνουν την ανάγκη να ενισχυθεί ο κατασκευαστικός κλάδος της χώρας, που αποτελεί έναν από τους πιο παραγωγικούς μοχλούς της οικονομίας, προκειμένου τελικά να επιτευχθεί η ανάκαμψη, ενώ τονίζουν ότι κατασκευαστικές επιχειρήσεις δεν έχουν υπαχθεί σε κανέναν αναπτυξιακό νόμο.
Πρόσφατα ο Σύνδεσμος Τεχνικών Εταιρειών Ανωτέρων Τάξεων (ΣΤΕΑΤ) απέστειλε έγγραφο προς τα υπουργεία Οικονομικών και Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων σχετικά με την αναγκαιότητα πληρωμής των εκτελεσθέντων εργασιών στα δημόσια έργα. Οπως αναφέρεται στο έγγραφο, από το 2005 ως σήμερα, στο πλαίσιο μιας κακώς εννοούμενης και τελικά με αντίθετα από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα πολιτικής για μείωση των ελλειμμάτων, υπήρξε συστηματική ασυνέπεια του ευρύτερου δημόσιου τομέα στην εξόφληση των υποχρεώσεών του για συμβάσεις εκτέλεσης δημοσίων έργων. Ο ΣΤΕΑΤ ζητεί να ληφθούν μέτρα ανακούφισης των εταιρειών, όπως ρύθμιση ή συμψηφισμός χρεών προς την Εφορία και τα ασφαλιστικά ταμεία, παράταση προθεσμιών ή διάλυση των εργολαβιών, αναστολή σχετικών ποινικών διώξεων και διοικητικών μέτρων, διότι λόγω των συνθηκών αυτών προφανώς οι εργολήπτες δεν ευθύνονται για την αδυναμία αντιμετώπισης των οφειλών και των υποχρεώσεών τους.
Πέραν όμως της έλλειψης χρημάτων, δεν υπάρχουν και ολοκληρωμένες μελέτες για να δρομολογηθούν νέα έργα. Χαρακτηριστικό είναι ότι από το αρμόδιο υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων έγινε γνωστό ότι η ανακατανομή του ΕΣΠΑ θα αποδώσει έργα στην περιφέρεια από το 2011 και μετά, ενώ τα οδικά έργα της Αθήνας, που στην ουσία ήταν οι επεκτάσεις της Αττικής οδού, όπως όλα δείχνουν, καθυστερούν σημαντικά και δεν αποκλείεται να τροποποιηθούν σημαντικά ή και να ακυρωθούν.
? Εξοδος από την κρίση
Τρόπους για να ξεπεραστεί η εκτεταμένη κρίση δρομολογεί η κυβέρνηση. Ηδη ο υπουργός Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων κ. Δ. Ρέππας ανακοίνωσε πρόσφατα την αύξηση του ΠΔΕ στο 4,2 % του ΑΕΠ για την κατασκευή δημοσίων έργων υποδομής, ενώ παράλληλα δρομολογείται η αναθέρμανση της οικοδομικής δραστηριότητας, στο πλαίσιο της πράσινης ανάπτυξης. Ο κ. Ρέππας επεσήμανε ότι τα έργα υποδομής αποτελούν άμεσες επενδύσεις, κηρύσσοντας πόλεμο στη σπατάλη χρημάτων σε οποιοδήποτε επίπεδο, είτε σε πρόχειρους και εσφαλμένους σχεδιασμούς είτε σευπερδιαστασιολογήσεις είτε σε διασπάθιση δημοσίου χρήματος οφειλόμενη σε υπερκοστολογήσεις και διαφθορά.
? Στρατηγικός σχεδιασμός
Στο πλαίσιο αυτό, ετοιμάζεται παρέμβαση στο θεσμικό πλαίσιο παραγωγής των έργων και ιδιαίτερα στη διαδικασία προγραμματισμού, ανάθεσης, παρακολούθησης και αξιολόγησής τους. Στόχος είναι η καθιέρωση ενός νέου σύγχρονου μοντέλου στον Στρατηγικό Σχεδιασμό των Υποδομών ώστε να μεγιστοποιηθεί η επιρροή των περιορισμένων πόρων που μπορούν να διατεθούν στην παρούσα φάση. Επίσης, το υπουργείο διεκδικεί ενεργό συμμετοχή στην υλοποίηση της απόφασης του Οκτωβρίου του 2009 της ΕΕ (που αποτέλεσε και απάντηση στη διεθνή οικονομική κρίση) να διαθέσει, πέραν του κανονικού σχεδίου, μεγάλα χρηματικά ποσά που θα επιταχύνουν την πρόοδο του Διευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών. Παράλληλα, συνεχίζεται το τεράστιο πρόγραμμα συνολικού ύψους 14 δισ. ευρώ, με κλασικά έργα και υγιείς συμπράξεις με τον ιδιωτικό τομέα, με στόχο ολοκλήρωσης το 2013, ενώ προγραμματίζονται παρεμβάσεις στο περιφερειακό και τοπικό οδικό δίκτυο, προκειμένου να βελτιωθεί η οδική ασφάλεια.
? Ανεξάρτητη αρχή για τα έργα
Στη δημιουργία Ανεξάρτητης Αρχής για τα μεγάλα δημόσια έργα στα πρότυπα του ΑΣΕΠ, η οποία θα αναλάβει την παραγωγή των δημοσίων έργων από την αρχή ως την ολοκλήρωσή τους, προτίθεται να προχωρήσει ο κ. Ρέππας, σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, προκειμένου να διασφαλιστεί η διαφάνεια. Παράλληλα ετοιμάζονται αλλαγές στον νόμο περί δημοσίων έργων, που θα είναι έτοιμες στις αρχές του 2010, ενώ δρομολογείται και ένα σύστημα με το οποίο ο πολίτης θα γνωρίζει ανά πάσα στιγμή την εξέλιξη του κάθε έργου, γιατί ο κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να γνωρίζει πώς ξεκίνησε και πού κατέληξε ένα έργο, αν άλλαξε το τεχνικό του αντικείμενο και κυρίως ο προϋπολογισμός του. Εκτιμάται ότι μπορεί να δημιουργηθεί η «ταυτότητα» του κάθε έργου, που θα αναρτάται στο Διαδίκτυο για όλα τα στάδια παραγωγής του.
? Οι συμβάσεις παραχώρησης
Την επαναδιαπραγμάτευση των συμβάσεων παραχώρησης ανακοίνωσε πρόσφατα ο υπουργός Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που διαπιστώθηκαν και οδηγούν σε μεγάλες καθυστερήσεις των μεγάλων οδικών έργων που βρίσκονται σε εξέλιξη με το σύστημα των συμβάσεων παραχώρησης, ενώ στόχος είναι να μειωθεί η τιμή των διοδίων κατά 25%, με τη μείωση του ποσοστού των εισπράξεων υπέρ του Δημοσίου, που για ορισμένα έργα παραχώρησης φθάνει ακόμη και το 70%. Στις διαπραγματεύσεις θα τεθεί και το ζήτημα της ελεύθερης διακίνησης των μονίμων κατοίκων των περιοχών που τέμνονται από τους νέους δρόμους.
Στα έργα αυτά παρατηρούνται καθυστερήσεις στην ενεργοποίηση των νέων εργοταξίων, που χρηματοδοτούνται με δημόσιους και κυρίως ιδιωτικούς πόρους. Αυτό συνεπάγεται ανεργία και έλλειψη ρευστότητας στην αγορά, δηλαδή έχει δραματικές επιπτώσεις στον τεχνικό κλάδο και στην εθνική οικονομία γενικότερα. Μάλιστα εκτιμάται ότι τα Εργα Παραχώρησης δημοπρατήθηκαν χωρίς ολοκληρωμένες μελέτες, χωρίς απαλλοτριώσεις, χωρίς περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις, χωρίς ουσιαστικό σχεδιασμό. Απαιτούνται συχνά τροποποιήσεις τεχνικών λύσεων, γεγονός που γεννά αιτήματα πρόσθετης χρηματοδότησης από το ελληνικό Δημόσιο και καθυστερήσεις στη λήψη αποφάσεων. Από την άλλη πλευρά, οι πολίτες πληρώνουν διόδια για έργα που δεν έχουν ακόμη εκτελεστεί και καταβάλλουν συνεχείς αυξήσεις σε ήδη υφιστάμενα διόδια, ενώ διαρκώς δημιουργούνται νέες θέσεις διοδίων.
Η πολιτική ηγεσία του υπουργείου φαίνεται αποφασισμένη να προχωρήσει σε επαναπροσδιορισμό λανθασμένων συμβατικών όρων, βελτίωση του τεχνικού σχεδιασμού των έργων, επιτάχυνση επιτάξεων και απαλλοτριώσεων, επιτάχυνση αδειοδοτήσεων λατομείων, μείωση του ποσοστού των εισπράξεων διοδίων, που παρακρατούνται για το Δημόσιο, ώστε να μειωθεί η τιμή τους σε εύλογο ύψος, προδικαστικό έλεγχο από το Συμβούλιο της Επικρατείας των σημαντικών διοικητικών πράξεων που καθορίζουν την εξέλιξη των έργων.
