Π ριν από έναν χρόνο μια εταιρεία δημοσίων σχέσεων στις ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι διακόπτει τη λειτουργία της στην Ουάσιγκτον ύστερα από τη διαπίστωση ότι ο Αμπράμοφ, γνωστός λομπίστας, είχε ένα είδος συνεργασίας μαζί της. Ο κύριος αυτός βρισκόταν στο στόχαστρο των δικαστικών αρχών για παράνομες δοσοληψίες με κυβερνητικά στελέχη. Οι Αρχές έφθασαν στην αποκάλυψη των δραστηριοτήτων του από τη δημοσίευση των συμβολαίων που είχε με επιχειρήσεις και των ποσών που του κατέβαλαν. Σύμφωνα με αυτές, είχε μια εντυπωσιακή άνοδο του κύκλου εργασιών και εκπροσωπούσε συχνά αντιτιθέμενα συμφέροντα. Η υποχρέωση των λόμπι να υποβάλλουν στο Κογκρέσο ετησίως όλες τις συνεργασίες τους και τα ποσά των αμοιβών τους πηγάζει από τον αμερικανικό νόμο (Lobbying Disclosure Αct) του 1995.
Την ίδια χρονιά στις Βρυξέλλες αποκαλύφθηκε ότι μη κυβερνητική οργάνωση που δημιουργήθηκε για την καταπολέμηση του καρκίνου ήταν στην πραγματικότητα δημιούργημα μεγάλης φαρμακευτικής εταιρείας με ειδίκευση στην παραγωγή αντικαρκινικών φαρμάκων. Η αποκάλυψη προήλθε από δημοσιογραφική έρευνα. Με τον ίδιο τρόπο έγινε γνωστό ότι μεγάλη πετρελαϊκή πολυεθνική χρηματοδοτούσε μη κυβερνητικές οργανώσεις, πανεπιστημιακούς και γιατρούς που δρούσαν στις Βρυξέλλες ως λομπίστες για θέματα περιβάλλοντος. Οταν ζητήθηκε να γνωστοποιήσει ποιους χρηματοδοτεί ως λόμπι στις Βρυξέλλες, η εταιρεία αρνήθηκε να το πράξει, ενώ την ίδια στιγμή δημοσίευε τα αντίστοιχα στοιχεία στις ΗΠΑ. Γιατί η ίδια επιχείρηση συμπεριφέρθηκε με τόσο διαφορετικό τρόπο στη μία και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού; Η απάντηση είναι ότι στις ΗΠΑ υπάρχει αυστηρή νομοθεσία για τα λόμπι, ενώ στην ΕΕ υπάρχει νομικό κενό.
Η έννοια του λόμπι (lobby) έχει αγγλική προέλευση και αρχικά υποδήλωνε την παρουσία ενδιαφερομένων στους διαδρόμους της Βουλής οι οποίοι προσπαθούσαν να μιλήσουν στους βουλευτές για τα αιτήματά τους. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για «διαδρομιστές» που είχαν αναγάγει σε υψηλά επίπεδα την τέχνη του επηρεασμού του Κοινοβουλίου. Από την εποχή εκείνη οι εκπρόσωποι των συμφερόντων έχουν αναπτύξει μορφές οργάνωσης και τρόπους παρέμβασης πιο πολύπλοκους. Ειδικά στις Βρυξέλλες η δουλειά τους είναι δύσκολη λόγω των περίπλοκων διαδικασιών που απαιτούνται για τη λήψη αποφάσεων. Ομάδες ειδικών, υπάλληλοι της Επιτροπής κάθε βαθμίδας, ευρωβουλευτές, πολιτικοί και άλλοι ενδιαφερόμενοι συμμετέχουν σε μια μακρά διαδικασία διαβουλεύσεων, πριν από τη θέσπιση νομοθετικών μέτρων, όπως είναι οι οδηγίες, οι κανονισμοί και οι αποφάσεις. Ενα άλλο πεδίο στο οποίο δραστηριοποιούνται οι σύγχρονοι «διαδρομιστές» είναι η ένταξη σε κοινοτικά προγράμματα ή η ανακατανομή των πόρων μέσω επηρεασμού του προϋπολογισμού, καθώς και οι ρυθμίσεις που αφορούν την πολιτική του ανταγωνισμού. Και αυτό δεν εκπλήσσει, γιατί τα χρήματα που αναδιανέμονται μέσω του κοινοτικού προϋπολογισμού και των ευρωπαϊκών προγραμμάτων παίζουν στρατηγικό ρόλο, ιδιαίτερα σε μικρές χώρες, όπως η Ελλάδα. Από την άλλη πλευρά, οι ποινές που επιβάλλει η Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού είναι πολύ «τσουχτερές» και μπορούν να κλονίσουν οικονομικά όχι μόνον επιχειρήσεις αλλά και ολόκληρα κράτη. Ο μεγάλος αριθμός νομικών γραφείων στις Βρυξέλλες ερμηνεύεται εύκολα, αν κανείς αναλογιστεί ότι οι σχετικές αποφάσεις κρίνονται τελεσίδικα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Τα νομικά γραφεία δεν είναι ωστόσο τα μόνα. Στις Βρυξέλλες υπολογίζεται ότι εργάζονται από 15.000 ως 22.000 άτομα ως λομπίστες που προσπαθούν να επηρεάσουν τα κοινοτικά όργανα- Επιτροπή, Συμβούλιο, Κοινοβούλιο, Δικαστήριο. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει εδώ και λίγα χρόνια διαπιστεύσει 4.500 άτομα που εργάζονται ως εκπρόσωποι συμφερόντων. Η λίστα με τους διαπιστευμένους λομπίστες και ποιους εκπροσωπούν είναι ανηρτημένη στην ιστοσελίδα του Κοινοβουλίου. Επίσης, έχει υιοθετήσει έναν κώδικα δεοντολογίας από δέκα σημεία σχετικά με τις σχέσεις με υπαλλήλους και ευρωβουλευτές.
Νοθεύουν τα λόμπι τη δημοκρατική διαδικασία; Οσο και αν ακούγεται παράξενο, η λειτουργία των λόμπι στις Βρυξέλλες θεωρείται γενικά θετική έως και συστατικό της Δημοκρατίας στο μέτρο που παρέχουν πρόσθετες πληροφορίες για τις επιπτώσεις του νομοθετικού έργου της Ενωσης στα συμφέροντα που εκπροσωπούν. Και αυτά τα συμφέροντα είναι πολλά και ποικίλα. Σε μελέτη η οποία πραγματοποιήθηκε το 2005 για λογαριασμό του Κοινοβουλίου αναφέρεται ότι στις Βρυξέλλες εκπροσωπούνται περίπου 1.000 εμπορικές ενώσεις, 750 μη κυβερνητικές οργανώσεις- οικολογικές, θρησκευτικές, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καταναλωτών κ.ά. Επίσης περισσότερες από 500 μεγάλες εταιρείες, 130 νομικά γραφεία και απροσδιόριστος αριθμός γραφείων συμβούλων που αντιπροσωπεύουν έναν ή περισσότερους πελάτες. Ο τρόπος λειτουργίας διαφέρει από όργανο σε όργανο και από το είδος των συμφερόντων που εκπροσωπούν. Δεν πρέπει βέβαια να ξεχνάμε και τη λειτουργία δύο επίσημων οργάνων της Ενωσης- την Επιτροπή Περιφερειών και την Κοινωνική και Οικονομική Επιτροπή- οι οποίες εκφέρουν επίσημα γνώμες εκφράζοντας τα συμφέροντα των ομάδων που εκπροσωπούν σχετικά με το νομοθετικό έργο της Ενωσης. Χωρίς αμφιβολία η θετική δράση των λόμπι μπορεί να αμαυρωθεί από παράνομες ή αντιδεοντολογικές συμπεριφορές και πρακτικές, όπως συνέβη στα παραδείγματά μας. Αυτό που επιβάλλεται, συνεπώς, να γίνει είναι ο έλεγχος της δραστηριότητας των λόμπι και όχι η ανέφικτη κατάργησή τους.
Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται ο διάλογος που διεξήχθη τον Οκτώβριο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με πρωτοβουλία του επιτρόπου Σίιμ Κάλας , αρμοδίου για θέματα Διοίκησης και Διαφάνειας. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας για τη Διαφάνεια, ο επίτροπος δεσμεύθηκε να προτείνει μια σειρά ρυθμίσεις για τη λειτουργία και τις πρακτικές των λόμπι στις επαφές τους με υπαλλήλους των οργάνων και τα πολιτικά πρόσωπα, όπως οι ευρωβουλευτές. Οπως συμβαίνει και στο αμερικανικό Κογκρέσο, οι ρυθμίσεις θα αφορούν τέσσερις κυρίως άξονες. Την καταγραφή των λόμπι σε δημόσια προσβάσιμη βάση δεδομένων, τη δημοσιοποίηση των συμφερόντων που εκπροσωπούν και των αμοιβών τους, την υιοθέτηση ενός κώδικα δεοντολογίας καθώς και των ποινών για όσους υποβάλλουν ψευδείς δηλώσεις. Η βάση αυτή θα αναρτάται στο Διαδίκτυο. Η κύρια διαφωνία και συζήτηση εστιάζεται στο υποχρεωτικό ή μη της καταγραφής. Η Επιτροπή προτίθεται να εφαρμόσει το σύστημα σε πρώτη φάση σε εθελοντική βάση. Πολλοί ευρωβουλευτές και οργανώσεις υποστηρίζουν ότι η καταγραφή θα πρέπει να είναι υποχρεωτική από την αρχή. Πάντως όλες οι πολιτικές ομάδες του Κοινοβουλίου θεωρούν θετική τη λειτουργία των λόμπι και παράλληλα επιθυμούν ρυθμίσεις που θα εμποδίζουν την νόθευση του έργου των οργάνων από αντιδεοντολογικές πρακτικές. Μια ευρωπαϊκή μη κυβερνητική οργάνωση- η ΑLΤΕR ΕU (Αlliance for Lobbying Τransparency and Εthics Regulation) – συμμετέχει ενεργά στον διάλογο αυτόν. Στην οργάνωση αυτή συμμετέχουν 140 ομάδες, συνδικάτα, ακαδημαϊκοί και εταιρείες συμβούλων, όπως η Ενωση Ευρωπαίων Δημοσιογράφων, η Greenpeace Εurope ή οι Φίλοι της Γης που ζητούν την υποχρεωτική καταγραφή των λόμπι και την υιοθέτηση αυστηρών κανόνων δεοντολογίας. Η ομάδα των Πρασίνων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θεωρεί και αυτή θετική τη συνεργασία με τα λόμπι, αλλά θα προτιμούσε τον ρόλο τους να τον παίζουν υπάλληλοι των οργάνων. Τέλος, οργανώσεις στις οποίες συμμετέχουν γραφεία συμβούλων προτιμούν την καταγραφή σε εθελοντική βάση, αλλά θεωρούν απαραίτητες τις ρυθμίσεις ώστε να μην αμαυρώνεται η φήμη τους από παράνομες ή αμφιλεγόμενες πρακτικές. Το επόμενο εξάμηνο θα γνωρίζουμε με ποιον τρόπο θα ρυθμιστεί το ζήτημα και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις αυτών των ρυθμίσεων στη διαφάνεια που ζητούν οι ευρωπαίοι πολίτες.
