Η επόμενη ημέρα μετά το ιταλικό δημοψήφισμα

Μετά το Brexit και τις αμερικανικές εκλογές, το ιταλικό δημοψήφισμα της Κυριακής αυξάνει τη νευρικότητα των αγορών καθώς θα μπορούσε να ανοίξει την «πόρτα» σε πρόωρες εκλογές αλλά και να έχει επιπτώσεις στο ήδη προβληματικό τραπεζικό σύστημα της χώρας, την ώρα που η κεντρική τράπεζά της προειδοποίησε πως οι τρεις μεγαλύτερες ιταλικές τράπεζες θα πρέπει να αυξήσουν την κεφαλαιακή τους επάρκεια.

Η Citigroup στο βασικό της σενάριο αναμένει επικράτηση του «όχι». Παρότι πάνω από το 40% του εκλογικού σώματος φαίνεται να αντιτίθεται στο ευρώ, ο πολιτικός κίνδυνος θα παραμείνει ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα της Κυριακής. Καθώς το τραπεζικό σύστημα της χώρας παραμένει ευάλωτο, ανάλογα με την αντίδραση των αγορών ενδεχομένως να κινηθεί και η στάση του Μάριο Ντράγκι σχετικά με πιθανές αγορές ιταλικών ομολόγων και ενδεχόμενη τροποποίηση του προγράμματος τυπώματος χρήματος της ευρωτράπεζας.

Παραίτηση Ρέντσι ή υπηρεσιακή κυβέρνηση;

Για τη Nomura αν επικρατήσει το «όχι» τα σενάρια θέλουν ή την παραίτηση Ρέντσι που θα οδηγήσει άμεσα τη χώρα σε εκλογές ή τον σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης η οποία θα οδηγήσει τη χώρα σε πρόωρες εκλογές μετά την αλλαγή του εκλογικού νόμου ή θα περιμένει τις προγραμματισμένες εκλογές του 2018.

Για την NN Investment Partners, η πολιτική αβεβαιότητα είναι πιθανό να παραμείνει σε υψηλά επίπεδα στην Ευρώπη καθώς το 2017 θα έχουμε εκλογές στην Ολλανδία, τη Γαλλία και τη Γερμανία –όπου η δημοτικότητα των λαϊκιστικών κομμάτων αυξάνεται τα τελευταία χρόνια -, με αποτέλεσμα ένα ασφάλιστρο πολιτικού κινδύνου να προεξοφληθεί στις αγορές κεφαλαίου.

Αυτός είναι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο η NN αποφεύγει τα κρατικά ομόλογα, την ώρα μάλιστα που με βάση τον δείκτη Bloomberg Barclays Global Aggregate Total Return τα ομόλογα παγκοσμίως έχασαν 1,7 τρισ. δολάρια μόνο τον Νοέμβριο.

Στην Ιταλία, μια νίκη του «όχι» θα έδινε ώθηση στο Κίνημα των Πέντε Αστέρων, το οποίο θεωρείται λαϊκίστικο, αντίπαλο της παγκοσμιοποίησης και ευρωσκεπτικιστικό. Εχει εκφράσει την επιθυμία να διεξαγάγει ένα εθνικό δημοψήφισμα για το αν η Ιταλία θα πρέπει να εγκαταλείψει το ευρώ. Αν ο Ρέντσι παραιτηθεί, ο ίδιος ή άλλος πρωθυπουργός ενδέχεται να ηγηθεί μιας υπηρεσιακής κυβέρνησης μέχρι τις πρόωρες εκλογές, ίσως μέσα στο 2017. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων είναι πιθανό να πιέσει για εκλογές. Το δημοψήφισμα κάνει τον Ρέντσι τον επόμενο στόχο του λαϊκιστικού κύματος που έφερε τον Ντόναλντ Τραμπ στην εξουσία και έκανε τους Βρετανούς να ψηφίσουν για Brexit.

Εχει γίνει σαφές, αναφέρει η NN, ότι ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού στις δυτικές χώρες νιώθει ένα αίσθημα δυσαρέσκειας, που σε μεγάλο βαθμό μπορεί να αποδοθεί στην παγκοσμιοποίηση. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για χώρες όπως η Ιταλία ή ορισμένες περιοχές των ΗΠΑ (το «Rust Belt») και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου το παραγωγικό δυναμικό εντάσεως εργασίας και μικρής χρήσης της τεχνολογίας αντιπροσωπεύει ένα μεγάλο μερίδιο του παραγόμενου προϊόντος της οικονομίας. Η αδυναμία των κυβερνήσεων να αποζημιώσουν τους χαμένους της παγκοσμιοποίησης, φαίνεται πως έχει ωθήσει τους ψηφοφόρους – όπως είδαμε τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και τις ΗΠΑ – προς τους πολιτικούς οι οποίοι χαρακτηρίζονται από θέσεις απομονωτισμού και εθνικισμού.

Ιταλική έρευνα με βάση τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος στη Βρετανία δείχνει ότι οι ψήφοι για αποχώρηση ήταν συστηματικά περισσότεροι στις περιοχές που χαρακτηρίζονται από μείωση της απασχόλησης στη βιομηχανία, χαμηλότερη αύξηση των πραγματικών μισθών και διεύρυνση της εισοδηματικής ανισότητας. Συγκεκριμένα, οι περιοχές που είναι περισσότερο εκτεθειμένες στην αύξηση των εισαγωγών μεταποιητικών προϊόντων από την Κίνα, λόγω του ιστορικού της εξειδίκευσης της χώρας στον κλάδο αυτό, παρουσιάζουν συστηματικά υψηλότερα ποσοστά ψήφου για αποχώρηση από την ΕΕ. Οι ίδιοι ερευνητές έκαναν επίσης μια γενικότερη ανάλυση για τη Δυτική Ευρώπη και διαπίστωσαν ότι όπου υπάρχουν βιομηχανίες που έχουν πληγεί από την αύξηση του κινεζικού ανταγωνισμού οι ψηφοφόροι έχουν παρασυρθεί προς τα κόμματα που επικαλούνται την εθνική αυτάρκεια, την προστασία από το διεθνές εμπόριο και την έμφαση στην εθνική ταυτότητα. Η πόλωση και η αυξημένη πολιτική αβεβαιότητα συνιστούν το κόστος μιας παγκοσμιοποίησης που εξαπλώνεται με γρήγορους ρυθμούς, χωρίς να αντιμετωπίζει επαρκώς τις ανισορροπίες (στο εισόδημα) που προκαλεί στο εσωτερικό των κοινωνιών και χωρίς να συγκεράζει τις διαφορές στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων.

Αυτό το κόστος γίνεται όλο και πιο αισθητό, ακόμη κι αν δεν ξέρουμε πόσο μεγάλο θα είναι στο τέλος, επειδή υπάρχει ο κίνδυνος η πολιτική ατζέντα να βρεθεί υπό την ομηρεία λαϊκιστών και ομάδων ειδικών συμφερόντων που θα χρησιμοποιήσουν την εξουσία για να επωφεληθούν σε βάρος της υπόλοιπης κοινωνίας. Αν συμβεί αυτό, οι λαϊκιστές θα στραφούν σχεδόν σίγουρα για μεγάλο χρονικό διάστημα προς την κατεύθυνση του προστατευτισμού, του απομονωτισμού και του περιορισμού των μεταναστών, γεγονός που μπορεί να αποβεί πολύ επιζήμιο για την παγκόσμια ανάπτυξη και να προκαλέσει μια διαρθρωτική αύξηση των εντάσεων μεταξύ των διαφόρων γεωγραφικών επικρατειών.

Σύμφωνα με την ΝΝ, οι κυβερνήσεις πρέπει να αποσκοπούν στο να δημιουργήσουν ένα κύμα ανάπτυξης που να ενισχύει όλα τα εισοδήματα. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η νομισματική πολιτική έχει ήδη φτάσει στα όριά της, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να γίνουν υψηλότερες δημοσιονομικές δαπάνες στις χώρες εκείνες που έχουν το περιθώριο να το πράξουν.