Μέρες της κρίσης του ’98 ζει η Ρωσία. Ατέλειωτες ουρές στα καταστήματα, βουτιά του ρουβλίου στις αγορές συναλλάγματος, φυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό, εκτίναξη εν μιά νυκτί των επιτοκίων από το 10,5% στο 17%. Τις πρώτες δύο εργάσιμες ημέρες της εβδομάδας που πέρασε η κατάσταση έμοιαζε μη αναστρέψιμη. Τις επόμενες τρεις τα πράγματα έμοιαζαν να σταθεροποιούνται. Αλλά η ατμόσφαιρα στη χώρα παραμένει βαριά και το μέλλον αβέβαιο, παρά την ετήσια συνέντευξη Τύπου που έδωσε ο Βλαντίμιρ Πούτιν –ήταν η πρώτη φορά που μίλησε δημοσίως για την κρίση ο ρώσος πρόεδρος.

Ο συνδυασμός που έχει φέρει τη ρωσική οικονομία σε εκρηκτική κατάσταση είναι η πτώση των τιμών του πετρελαίου κατά περίπου 50% από τον περασμένο Ιούνιο και η ανάλογη σε ποσοστό πτώση της ισοτιμίας του ρουβλίου έναντι του δολαρίου και του ευρώ. Στη συνέντευξη της Πέμπτης ο Πούτιν κατηγόρησε για όλα αυτά τη Δύση. Μίλησε για συμπαιγνία ΗΠΑ – Σαουδικής Αραβίας προκειμένου να πέσει η τιμή του αργού, μίλησε για χειραγώγηση των αγορών συναλλάγματος και για προσπάθεια του ΝΑΤΟ να «δέσει την αρκούδα» –εξαιτίας της κατακρήμνισης των τιμών του πετρελαίου είχε καταρρεύσει άλλωστε και η ΕΣΣΔ…
Πολλοί πιστεύουν ότι η καταδικαστική κίνηση σε ό,τι αφορά το ρούβλι –διότι η αιχμή της ρωσικής κρίσης την εβδομάδα που πέρασε ήταν το σφυροκόπημα που δέχθηκε το ρωσικό νόμισμα και η αδυναμία της κεντρικής τράπεζας της χώρας να το στηρίξει είτε με παρεμβάσεις στις αγορές συναλλάγματος είτε με αύξηση των επιτοκίων –ήταν η απόφαση που έλαβε τον Νοέμβριο η πρόεδρος της Τράπεζας Ελβίρα Ναμπιούλινα να επιτρέψει την ελεύθερη διακύμανση του νομίσματος στις διεθνείς αγορές. Η συγκυρία, λένε, ήταν η χειρότερη δυνατή.
Αλλοι πιστεύουν ότι θρυαλλίδα της τελευταίας κρίσης ήταν μια μυστηριώδης έκδοση ομολόγων αξίας 10 δισ. δολαρίων σε ρωσικό νόμισμα από την πετρελαϊκή Rosneft. Η κεντρική τράπεζα εξέφρασε την ικανοποίησή της για την έκδοση και σημείωσε ότι θα χρησιμοποιήσει τα ομόλογα ως ενέχυρο. Οι αγορές θεώρησαν ότι πρόκειται για απευθείας κρατική στήριξη προς τη μεγαλύτερη πετρελαϊκή εταιρεία της χώρας, που διοικείται μάλιστα από έναν στενό συνεργάτη του Πούτιν, τον Ιγκόρ Σετσίν.
Κάποιοι, τέλος, θεωρούν βασικό υπεύθυνο για την κρίση τον ρώσο πρόεδρο που δεν εκμεταλλεύθηκε τα τεράστια έσοδα που είχε την τελευταία δεκαετία από τις εξαγωγές υδρογονανθράκων για να απεξαρτηθεί απ’ αυτούς, αλλά εξακολούθησε να στηρίζει την οικονομία της Ρωσίας αλλά και τη δική του πολιτική ισχύ σε κάτι που δεν μπορεί να ελέγξει: τις διεθνείς αγορές.
Οι κυρώσεις


Υπάρχουν ασφαλώς και οι κυρώσεις της Δύσης, που υπολογίζεται ότι προσώρας έχουν στοιχίσει στη ρωσική οικονομία 75 δισ. δολάρια. Αν όμως λάβει κανείς υπόψη του το τεράστιο εμπορικό πλεόνασμα και τα συναλλαγματικά αποθέματα της Ρωσίας, δεν δικαιολογείται το σφυροκόπημα που υφίσταται το ρούβλι.
Από την περασμένη Τετάρτη και οι δύο αποσταθεροποιητικοί παράγοντες της Ρωσίας εμφάνισαν εξισορροπητικές τάσεις. Το Brent ανέκαμψε από τα 58,50 στα 64 δολάρια το βαρέλι χάρη στην πρόβλεψη του υπουργού Πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας Αλί αλ Ναΐμι ότι «η πτώση της αγοράς είναι πρόσκαιρη» και στην ανακοίνωση της προέδρου της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας (Fed) Τζάνετ Γέλεν ότι θα περιμένει ως την άνοιξη για να αυξήσει τα επιτόκια του δολαρίου. Και το ρούβλι ανέκαμψε χάρη στους ρώσους εξαγωγείς, που πούλησαν μεγάλες ποσότητες δολαρίων για να αγοράσουν ρούβλια και να πληρώσουν τους φόρους τους (τους συνέφερε η μετατροπή).
Είναι προφανές ότι η ρωσική οικονομία βρίσκεται στη δίνη του κυκλώνα. Η Μόσχα σχεδιάζει μέτρα για τη στήριξη του ρουβλίου. Το ύστατο όμως (και αποτελεσματικότερο) μέτρο της επαναφοράς των περιορισμών στην κίνηση των κεφαλαίων (ήρθησαν το 2006) αποκλείστηκε ρητά από τον Πούτιν. Θα ήταν ένα μεγάλο πισωγύρισμα της Ρωσίας προς τον απομονωτισμό, κάτι που ασφαλώς θέλει να αποφύγει το Κρεμλίνο.
«Σε αχαρτογράφητα νερά η χώρα»
Ερμαιο στις διαθέσεις της αγοράς
Το ρεπορτάζ του BBC από τη ρωσική πρωτεύουσα την περασμένη Τετάρτη περιέγραφε εικόνες τις οποίες οι Μοσχοβίτες είχαν χρόνια να ζήσουν. Ουρές σχηματίζονταν έξω από τα καταστήματα που πουλούσαν διαρκή καταναλωτικά αγαθά. Η προειδοποίηση του μοσχοβίτικου ΙΚΕΑ ότι ίσως προχωρήσει σε ανατιμήσεις, πολλαπλασίασε τους ταλαίπωρους Ρώσους που συνωστίζονταν έξω από την πόρτα του καταστήματος για να «σκοτώσουν» τα ρούβλια τους.
Την Πέμπτη ο πρόεδρος Πούτιν συνέστησε στον ρωσικό λαό υπομονή διότι το πολύ σε… δύο χρόνια η κατάσταση θα έχει ομαλοποιηθεί πλήρως. Το 81% των Ρώσων πιστεύει και στηρίζει τον πρόεδρό του. Είναι όμως δικαιολογημένοι οι φόβοι των υπολοίπων ότι θα ξαναγυρίσουν στις μαύρες ημέρες του 1998, όταν η χώρα χρεοκόπησε στα χέρια του ευρισκομένου σε διαρκή ευθυμία Μπορίς Γέλτσιν;
Υφεση 4,7%

Είναι αλήθεια ότι οι τιμές του πετρελαίου πρέπει να φθάσουν στα 100 δολάρια το βαρέλι για να ισοσκελίσει η ρωσική κυβέρνηση τα βιβλία της. Είναι αλήθεια ότι η ρωσική Κεντρική Τράπεζα προέβλεψε ύφεση 4,7% για το 2015 και ότι υπολόγισε πως η φυγή των κεφαλαίων από τη χώρα θα φθάσει εφέτος τα 128 δισ. δολάρια. Είναι αλήθεια ότι οι ρωσικές τράπεζες και οι επιχειρήσεις πρέπει να αποπληρώσουν το 2015 τα 100 από τα 200 και πλέον δισ. δολάρια στα οποία φθάνει το εξωτερικό χρέος τους. Είναι, τέλος, αλήθεια ότι οι ρωσικές εξαγωγές έχουν μειωθεί κατά 140 δισ. δολάρια εφέτος εξαιτίας των κυρώσεων της Δύσης και ότι ο πληθωρισμός «τρέχει» με 9,1%.
Ωστόσο η κατάσταση της ρωσικής οικονομίας απέχει παρασάγγας από εκείνη στην οποία βρισκόταν το όχι και τόσο μακρινό 1998. Η ρωσική οικονομία σήμερα μόνο με μεθυσμένο καράβι δεν μοιάζει. Διαθέτει ένα «μαξιλάρι ασφαλείας» 200 δισ. δολαρίων που του προσφέρει το εμπορικό πλεόνασμα του 2014. Το υγιές εμπορικό ισοζύγιο σημαίνει ότι (θεωρητικά) η κυβέρνηση Μεντβέντεφ δεν θα αντιμετωπίσει πρόβλημα οποτεδήποτε αναζητήσει κεφάλαια από το εξωτερικό. Επίσης η χώρα διαθέτει συναλλαγματικά διαθέσιμα άνω των 400 δισ. δολαρίων –ήταν μισό τρισ., αλλά ήδη δαπάνησε 100 δισ. δολάρια για να στηρίξει το ρούβλι. Πολλές ρωσικές επιχειρήσεις, τέλος, επωφελούνται από τις κυρώσεις που επέβαλε το Κρεμλίνο στις εισαγωγές προϊόντων από τη Δύση για να αυξήσουν το πελατολόγιό τους.
Προς τι λοιπόν ο πανικός; «Το 1998 η ρωσική οικονομία βρισκόταν σε άθλια κατάσταση, αλλά τα λάθη που είχαν γίνει ήταν προφανή και η κυβέρνηση γνώριζε τι έπρεπε να πράξει. Τώρα η κατάσταση είναι πιο σοβαρή επειδή είναι πιο περίπλοκη» δήλωσε ο πρώην αντιπρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας Σεργκέι Αλεξασένκο. Ο ρώσος τραπεζίτης αναφέρεται στην έκρυθμη γεωπολιτική κατάσταση, στη διπλωματική απομόνωση της χώρας, αλλά κυρίως στο γενικότερο αρνητικό για τις εξελίξεις στη Ρωσία αίσθημα που επικρατεί στις αγορές –στην «ψυχολογία» δηλαδή, που θα λέγαμε στην αγοραία γλώσσα.

«Τα διαθέσιμα και η οικονομία της χώρας βρίσκονται σήμερα σε πολύ καλύτερη κατάσταση, αλλά το πρόβλημα είναι η ελεύθερη πτώση του ρουβλίου και οι άκαρπες παρεμβάσεις της Κεντρικής Τράπεζας. Οι αγορές δεν εμπιστεύονται πλέον την Τράπεζα. Η χώρα βαδίζει σε αχαρτογράφητα νερά και το σφυροκόπημα των αγορών είναι αυτοτροφοδοτούμενο» εξηγεί ο μοσχοβίτης οικονομολόγος Σεργκέι Γκουρίεφ.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ