Η «σκιώδης τραπεζική» απειλεί την παγκόσμια οικονομία

Οσοι νόμισαν ότι το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει θωρακιστεί τα χρόνια που ακολούθησαν την ανείπωτη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 πλανήθηκαν οικτρά. Ασφαλώς υπερεθνικοί θεσμοί και εθνικές κυβερνήσεις έχουν λάβει μέτρα για να αποτρέψουν την επανάληψη μιας νέας καταστροφής.

Βεβαίως και έχουν θεσπιστεί αυστηρότεροι κανόνες λειτουργίας και δανεισμού των τραπεζικών ομίλων. Βεβαίως και έχει ενταθεί η εποπτεία του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος από τις αρμόδιες εποπτικές αρχές. Ωστόσο τα μέτρα αυτά αφορούν τις τράπεζες που εντάσσονται στα διεθνή και εθνικά θεσμικά πλαίσια και υπόκεινται στους κανόνες που θέτουν οι διεθνείς και εθνικοί θεσμοί. Δεν αφορούν τις σκιώδεις τράπεζες!

Τα μέτρα που έχουν λάβει εθνικοί και υπερεθνικοί θεσμοί δεν αγγίζουν δηλαδή το παρατραπεζικό σύστημα, το οποίο λειτουργεί παράλληλα με το επίσημο και, αντί να περιοριστεί μέχρις αφανίσεώς του μετά την κρίση –φέρει άλλωστε μεγάλο μερίδιο ευθύνης για αυτήν -, βρίσκεται σε μια φάση απίστευτης άνθησης και ευημερίας.

Ανησυχεί το ΔΝΤ

Και αυτό συμβαίνει, απλούστατα, επειδή ο απόηχος της κρίσης δεν έχει παρέλθει. Και επιπλέον επειδή εξ ιδιοσυγκρασίας οι ενασχολούμενοι με τα χρηματοπιστωτικά και οι παρεπιδημούντες εν γένει τον κόσμο των τραπεζών, των επενδύσεων, των επιχειρήσεων και του εν ευρεία εννοία «χρήματος» δεν επιθυμούν να μπλέκονται «τρίτοι» στα πόδια τους.

Είτε αυτοί οι τρίτοι λέγονται ρυθμιστικές αρχές είτε κανόνες τους οποίους θεσπίζουν οι ρυθμιστικές αρχές.

«Η σκιώδης τραπεζική τείνει να αναπτύσσεται όταν τίθενται σε εφαρμογή αυστηρότεροι κανόνες ρύθμισης και λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος. Τότε δημιουργείται η ανάγκη παράκαμψης των ρυθμιστικών κανόνων» σημειώνει σε σημείωμα που συνόδευε την Εκθεση για την Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Σταθερότητα που ανακοίνωσε την περασμένη Τετάρτη το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ο Γκαστόν Γέλος, επικεφαλής της Υπηρεσίας Διεθνούς Χρηματοπιστωτικής Ανάλυσης του Ταμείου.

Ο Γέλος στο σημείωμά του προσθέτει ότι «ο μη παραδοσιακός δανεισμός επίσης ανθεί και διογκώνεται όταν είναι χαμηλά τα πραγματικά επιτόκια και χαμηλές οι αποδόσεις των ομολόγων και επιπλέον όταν παρατηρείται μεγάλη ζήτηση των θεσμικών επενδυτών όπως είναι οι ασφαλιστικές εταιρείες και τα συνταξιοδοτικά ταμεία για ασφαλείς επενδύσεις».

Θα έλεγε κανείς ότι το υψηλόβαθμο στέλεχος του ΔΝΤ περιέγραψε την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στη διεθνή οικονομική σκηνή –με έμφαση ασφαλώς στην ευρωζώνη. Γι’ αυτό έχει εκτιναχθεί στα ύψη ο τζίρος της σκιώδους τραπεζικής και γι’ αυτό το Ταμείο έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για την εξέλιξη αυτή. Διότι στη σημερινή ετήσια κοινή σύνοδο του ΔΝΤ με την Παγκόσμια Τράπεζα το Ταμείο με απόφαση της γενικής διευθύντριάς του Κριστίν Λαγκάρντ έχει αποφασίσει να θέσει επί τάπητος το ζήτημα της σκιώδους τραπεζικής.

«Τρελός» τζίρος

«Αν οι σκιώδεις τράπεζες απέσυραν τα κεφάλαιά τους από την αγορά, θα δημιουργούσαν μια απρόβλεπτης εκτάσεως αβεβαιότητα και αναταραχή στην παγκόσμια οικονομία» δήλωσε πρόσφατα ο διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Χρηματοοικονομικών του Πανεπιστημίου της Νέας Νότιας Ουαλίας στην Αυστραλία Φάριμπορζ Μοσιριάν. Και όταν μιλάμε για κεφάλαια, μιλάμε για… 75 τρισ. δολάρια! Τόσο υπολογίζουν οι αρμόδιοι του ΔΝΤ το ενεργητικό των σκιωδών τραπεζών εφέτος!

Συγκεκριμένα, στην Εκθεση για την Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Σταθερότητα το Ταμείο αναφέρει ότι το ενεργητικό του συγκεκριμένου παρατραπεζικού κλάδου εκτιμάται από 15 ως 25 τρισ. δολάρια στις ΗΠΑ, από 13,5 ως 22,5 τρισ. δολάρια στη ζώνη του ευρώ, από 2,5 ως 6 τρισ. δολάρια στην Ιαπωνία και κυμαίνεται περί τα 7 τρισ. δολάρια στις αναδυόμενες αγορές. Σημειωτέον ότι στους υπολογισμούς του το Ταμείο δεν έχει συνυπολογίσει τις δραστηριότητες της σκιώδους τραπεζικής σε αρκετές και σημαντικές από οικονομικής και τραπεζικής απόψεως χώρες, όπως η Βρετανία.

Αίσθηση προκαλεί η διεύρυνση του κύκλου εργασιών της σκιώδους τραπεζικής τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με την Επιτροπή Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας (ένα ρυθμιστικό task force του G20), η σκιώδης τραπεζική έφθασε να αντιστοιχεί στο 25%-35% του διεθνούς χρηματοοικονομικού συστήματος, καθώς το ενεργητικό της ήταν 27 δισ. δολάρια το 2002, είχε φθάσει στα 60 τρισ. δολάρια το 2010, στα 67 τρισ. δολάρια το 2012 και στα 75 δισ. εφέτος. Δίχως να υπολογίζεται η δραστηριότητά του στο δεύτερο (μετά τη Wall Street) χρηματοοικονομικό κέντρο του πλανήτη, στο City του Λονδίνου…

Hedge funds, repos, CDS, CDO, ABCP…
«Ενας μυστηριώδης, επικίνδυνος κόσμος»
Τι είναι όμως η σκιώδης τραπεζική; Και ποιοι είναι οι βασικοί συντελεστές της; Ο πρώην πρόεδρος της Fed Μπεν Μπερνάνκι την είχε είχε ορίσει ως «ένα σύστημα μη τραπεζικών χρηματοοικονομικών διαμεσολαβητών, το οποίο προσφέρει υπηρεσίες που ομοιάζουν με εκείνες των παραδοσιακών τραπεζών αλλά δεν συνδέονται ή συνδέονται έμμεσα και οριακά με τους θεσμικούς παράγοντες του κλάδου». Σημαντικοί συστατικοί παράγοντες της σκιώδους τραπεζικής είναι, κατά τον Μπερνάνκι, «οι διεκπεραιωτές μετοχοποιήσεων, επενδυτικές εταιρείες που στηρίζονται σε εταιρικά ομόλογα, αμοιβαία κεφάλαια στις αγορές συναλλάγματος, οι αγορές δικαιωμάτων επαναγοράς (repos), επενδυτικές τράπεζες και εταιρείες χορήγησης στεγαστικών δανείων».

Οι σκιώδεις τραπεζικοί θεσμοί δεν διαθέτουν άδειες άσκησης τραπεζικών υπηρεσιών ούτε κλάδο καταθέσεων κεφαλαίων και ως εκ τούτου δεν υπόκεινται σε ελέγχους από τις ρυθμιστικές αρχές. Το ανεξέλεγκτο που απολαμβάνουν αποτελεί, κατά τους ειδικούς, τη βασική αιτία για την οποία οι εταιρείες αυτές παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών συνιστούν μείζονα απειλή για το διεθνές τραπεζικό σύστημα και για το οικονομικό σύστημα εν γένει. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πρωταγωνιστές της αγοράς ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου (subprime market), από την οποία ξεκίνησε το 2007 η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, κατατάσσονται στην κατηγορία των παρεχόντων υπηρεσίες σκιώδους τραπεζικής.

Ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών Ερβέ Ανούν έχει συμπεριλάβει στη σκιώδη τραπεζική δραστηριότητες και χρηματοοικονομικά και επενδυτικά προϊόντα όπως τα δομημένα χρεωστικά ομόλογα (CDO), οι συμβάσεις ανταλλαγής κινδύνου αθέτησης (CDS) και τα εταιρικά ομόλογα που είναι συνδεδεμένα με άλλα περιουσιακά στοιχεία (ABCP). «Είναι πολύ σημαντικό να αντιληφθεί κάποιος τι συμβαίνει σε αυτόν τον μυστηριώδη και μυστικοπαθή κόσμο για να αποτιμήσει τους κινδύνους που απειλούν αυτόν και τους γύρω από αυτόν κόσμους» σημειώνει ο Γκαστόν Γέλος του ΔΝΤ.