Ως γνωστόν, οι εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) δεν αφήνουν, διαχρονικά, περιθώριο σε κανέναν να πλήξει. Αυτό ήταν και το συμπέρασμα που προέκυψε από το πολύ ενδιαφέρον συνέδριο που διοργάνωσε (για όγδοη συνεχή χρονιά) μεταξύ 7-10 Ιουλίου στον Πόρο το Ελληνικό Ιδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) με τη συμμετοχή κορυφαίων αναλυτών από πολλές χώρες της «γηραιάς ηπείρου».

Με τα γεγονότα να τρέχουν και την κρίση να απειλεί να κυκλώσει όχι μόνο την Ελλάδα αλλά, πλέον και την Ιταλία, οι συμμετέχοντες στο συνέδριο (που πλέον έχει γίνει θεσμός και σημείο αναφοράς) τάχθηκαν υπέρ του να μιλήσει η ΕΕ με μία φωνή – αν και δύσκολα μπορούσαν να κρύψουν την αμηχανία τους για το πώς αυτό μπορεί πρακτικά να συμβεί.

Σε πρωταγωνιστή του συνεδρίου αναδείχθηκε πάντως ο Λορέντσο Μπίνι Σμάγκι, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ο κ. Σμάγκι αιφνιδίασε ευχάριστα τους ακροατές του συνεδρίου με την ομιλία του, ζητώντας να μπει ένας φραγμός στη διακυβερνητική συνεργασία και στην ανάγκη ομοφωνίας που οδηγεί σε δραματικές καθυστερήσεις στη λήψη αποφάσεων σε περιόδους κρίσης, στην ανάγκη ενίσχυσης του ρόλου της Επιτροπής και στην υποχρέωση των κρατών – μελών να ελέγχουν το ένα το άλλο και να σταματήσουν να συγκαλύπτουν λάθη και παραλείψεις τις οικονομικές τους πολιτικές.

Κατά τον κ. Σμάγκι, η νομισματική ένωση περιέχει πολλά στοιχεία πολιτικής ένωσης της Ευρώπης. Και αυτό διότι όσα συμβαίνουν σε μία χώρα έχουν προφανείς πολιτικές επιπτώσεις και στις υπόλοιπες. Για τον λόγο αυτό, τα κράτη – μέλη πρέπει να πάψουν να υπακούν σε ένα «σύμφωνο μη-επίθεσης» μεταξύ τους και να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Και για να συμβεί αυτό πρέπει οι πολιτικοί να πάψουν να κοιτούν μόνο όσα συμβαίνουν στο εσωτερικό των χωρών τους αλλά και να κατανοήσουν την παγκόσμια διάσταση του ευρώ και το πώς αυτοί επηρεάζεται από τις επιλογές τους.

Ο ιταλός τραπεζίτης χαρακτήρισε ως προβληματική την ανάγκη ομοφωνίας για τη λειτουργία τόσο του σημερινού (EFSF) όσο και του μελλοντικού και μόνιμου μηχανισμού στήριξης (ESM). Και αναφέρθηκε στο παράδειγμα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) στο οποίο οι Ευρωπαίοι έχουν αποδεχθεί τη λήψη αποφάσεων με πλειοψηφία. Κατά τον κ. Σμάγκι, η εμμονή των κρατών – μελών στη διακυβερνητική συνεργασία οδηγεί σε καθυστερήσεις. Αυτό θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα αντί να αποφευχθεί η μετακύλιση του βάρους της οικονομικής βοήθειας στους ευρωπαίους φορολογούμενους, να συμβεί ακριβώς αυτό σε μεταγενέστερο στάδιο.

Μεγάλη είναι επίσης η ανάγκη για πλήρη και απαρέγκλιτη εφαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, συμπληρούμενου όμως και από ένα «φρένο ή πλαφόν χρέους» (debt brake or debt ceiling) για τα κράτη – μέλη. Αυτό μπορεί να γίνει σε εθνικό επίπεδο και όχι απαραίτητα με αλλαγή των συνθηκών. Για να αποφευχθεί το ενδεχόμενο τα κράτη να επιδιώξουν να το παραβιάσουν, θα μπορούσε η έκδοση ομολόγων να μεταφερθεί ως αρμοδιότητα στην Ενωση – ιδιαίτερα για τα μέλη της ευρωζώνης.

Ουσιαστικά, ο κ. Σμάγκι πρότεινε την αρμοδιότητα αυτή να αναλάβει μία υπερεθνική αρχή, διευκρινίζοντας όμως ότι αυτό δεν σημαίνει την έκδοση ευρωομολόγων. Απλά, η υπερεθνική αρχή ή το Eurogroup θα θέτει όρια στα ομόλογα που μπορεί να εκδώσει ένα κράτος. Και τέλος, ο κ. Σμάγκι πρότεινε την ενίσχυση της Επιτροπής για να επιβάλει κανόνες και ποινές στα «κακά παιδιά» της ευρωζώνης.

Ο ρόλος της Γερμανίας, τα σενάρια αναδιάρθρωσης και ο φόβος του λαϊκισμού
Σχεδόν όλοι οι ομιλητές του συνεδρίου του ΕΛΙΑΜΕΠ σημείωσαν τον πολύ σημαντικό ρόλο που θα διαδραματίσει η Γερμανία στην τρέχουσα κρίση. Η αμηχανία του Βερολίνου και η επιμονή του για συμπερίληψη του ιδιωτικού τομέα στο νέο πακέτο βοήθειας για την Ελλάδα θα μπορούσε να οδηγήσει σε χειρότερα προβλήματα και ενδεχομένως οι γερμανοί φορολογούμενοι να κληθούν μελλοντικά να πληρώσουν περισσότερα από όσα καλούνται να πληρώσουν τώρα. Οι περισσότεροι ξόρκισαν την αναδιάρθρωση και δεν έλειψαν όσοι προέβλεψαν ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε ακόμη και πυροδοτήσει ταχύτερα βήματα προς μία δημοσιονομική ένωση – αν και οι βρετανικές αντιρρήσεις στο θέμα αυτό θα δημιουργούσαν τρομακτικές επιπλοκές. Δεν έλειψαν επίσης οι απόψεις υπέρ της άμεσης έκδοσης ευρωομολόγων ως μέσου για την τόνωση της ανάπτυξης.