Μεγάλη απογοήτευση προκαλεί στους χρήστες του ebay η αποκάλυψη της απάτης που είχε στήσει ελληνοκύπριος γυναικολόγος. Η πολυπληθής κοινότητα του γνωστότερου οίκου ηλεκτρονικών δημοπρασιών έχει κλονιστεί από το μέγεθος και την πολυπλοκότητα του μηχανισμού, μοναδικός στόχος του οποίου ήταν να αυξάνει τεχνητά τις τιμές των «κομματιών» προς πώληση. Το σύστημα φαίνεται να έχει αποτύχει σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις του. Από την ίδια τη σύλληψή τους, το ebay και οι συναφείς ιστοσελίδες βασίζονται σε ένα άρρηκτο πλέγμα σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ πωλητών και αγοραστών. Οταν οι σχέσεις αυτές παραβιάζονται, ολόκληρο το καθεστώς της διαδικτυακής δημοπρασίας τίθεται αυτόματα υπό αμφισβήτηση. Πρόκειται λοιπόν για οργανική κρίση που απειλεί να καταρρίψει το καθεστώς της ηλεκτρονικής δημοπρασίας με τη σημερινή μορφή της. Και το χειρότερο είναι πως ουδείς μπορεί να γνωρίζει τις πραγματικές διαστάσεις της κρίσης αυτής, καθώς οι ελεγκτικοί μηχανισμοί που έχουν στήσει οι εταιρείες που οργανώνουν τις δημοπρασίες φαίνονται πως είναι εξαιρετικά ανεπαρκείς. Απουσία ενός νομοθετικού πλαισίου ή έστω και ενός κώδικα δεοντολογίας που να δεσμεύει τους συμμετέχοντες, η δράση των κερδοσκόπων δεν γνωρίζει όρια. Ιδιαίτερη ανησυχία πηγάζει από το γεγονός ότι ορισμένοι από τους απατεώνες του ebay ανήκουν στην ελίτ – στο πιο γνωστό και αποκλειστικό στρώμα πωλητών, γνωστών και ως «Titanium PowerSellers». Από μόνο του το γεγονός αυτό καταρρίπτει κάθε έννοια «ιεραρχίας» και οργάνωσης που προσπαθεί επί ματαίω να εμφυσήσει η εταιρεία στα εκατομμύρια των χρηστών της. Με την εξαφάνιση και αυτής της τελευταίας νησίδας της τάξης μέσα στη θάλασσα του ηλεκτρονικού χάους, οι απλοί, οι καθημερινοί χρήστες βρίσκονται μετέωροι και καλούνται να πληρώσουν τα σπασμένα.


Το κυνήγι του κέρδους δεν γνωρίζει σύνορα. Διατρέχοντας τον πλανήτη με ταχύτητα φωτός, κινούμενοι υποχθόνια μέσα σε ηλεκτρονικούς λαβυρίνθους από καλώδια και μικροτσίπ, οι κερδοσκόποι του Διαδικτύου καραδοκούν και στρέφουν τη δράση τους εναντίον δικαίων και αδίκων. Μέχρι πρότινος ένα απόρθητο οχυρό, ένας ηλεκτρονικός τόπος που προτεινόταν ως η κορωνίδα της διαδικτυακής δημοκρατικότητας, το ebay πέφτει και αυτό με τη σειρά του θύμα στην ανθρώπινη απληστία, την πραγματική βάση οποιασδήποτε απάτης. Μήπως το ebay και οι άλλοι ηλεκτρονικοί οίκοι δημοπρασιών δεν πράττουν τα δέοντα για να προφυλάξουν τους χρήστες τους; Δεν χωράει καμία αμφιβολία πως όχι μόνο δεν προχωρούν στη σύσταση αποτελεσματικών μέτρων, μα πολλές φορές οι ίδιοι οι οργανωτές με την αδράνειά τους βοηθούν τους διάφορους απατεώνες που απειλούν τη σταθερότητα του συστήματος.


* Εγκληματική αμέλεια


Η εγκληματική αμέλεια που δείχνουν οι διοργανωτές, ή στην καλύτερη περίπτωση η απάθεια τους μπροστά στο φαινόμενο της εκμετάλλευσης δεν πρέπει να ξενίζει και πόσο μάλλον να δημιουργεί οργή. Σκοπός των επικεφαλής μιας εταιρείας όπως το ebay δεν είναι να προάγουν το δημοκρατικό ιδεώδες αλλά να βγάλουν κέρδος. Κατά συνέπεια δεν μπορούμε εμείς οι καταναλωτές να απαιτούμε, δεν έχουμε το δικαίωμα να απαιτούμε, την υψηλή τους προστασία. Οι άνθρωποι που στελεχώνουν τις μεγαλύτερες εταιρείες, ηλεκτρονικές και μη, δεν έχουν απολύτως κανένα κίνητρο για να πάρουν το μέρος του καταναλωτή, μοναδική ελπίδα του οποίου παραμένει το κράτος. Αναμενόμενο ήταν μια μη κρατική δομή όπως το ebay να προσελκύει τους κερδοσκόπους και τους απατεώνες.


Μόλις τον περασμένο Νοέμβριο παραδείγματος χάρη, η εταιρεία αυτή θέσπισε νέους κανονισμούς για να προστατευθεί καλύτερα η ταυτότητα των αγοραστών. Ορισμένοι, όπως ο ελληνοκύπριος γυναικολόγος Εφτης Παρασκευαΐδης, έσπευσαν να εκμεταλλευθούν την ομπρέλα ανωνυμίας που άνοιξαν για αυτούς οι επιμελητές της ιστοσελίδας για να αυξήσουν τα κέρδη τους. Σύμφωνα με δηλώσεις του ίδιου του Παρασκευαΐδη, απατεώνες σαν και αυτόν έχουν το ακαταλόγιστο. «Δεν υπάρχει περίπτωση το ebay να παρακολουθήσει το τι παράπονα εκφράζονται εναντίον μου. Μήπως πρόκειται να «εξορίσουν» κάποιον που τους βγάζει 15 χιλιάρικα τον μήνα; Δεν το νομίζω» εξήγησε ο Παρασκευαΐδης, αναφερόμενος στο σύνολο των προμηθειών που αποδίδουν στην εταιρεία οι συναλλαγές του με τους αγοραστές. Με τη δήλωσή του αυτή, ο Παρασκευαΐδης θέτει άθελά του τον δάκτυλον επί τον τύπον τον ήλων.


Η πιο αυστηρή ποινή που προβλέπει ο ελεγκτικός μηχανισμός του ebay είναι το λεγόμενο «banning», ήτοι ο αποκλεισμός από το site. Την ίδια στιγμή όμως, και χάρη στις προσπάθειες της εταιρείας να προστατεύσει τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα των πελατών της, ο εξόριστος απατεώνας δύναται να επανέλθει δριμύτερος, με τη βοήθεια μεσολαβητή ή ακόμη και χρησιμοποιώντας πλαστά στοιχεία.


Ο Παρασκευαΐδης είναι από τους πρώτους διδάξαντες του μηχανισμού χρήσης και κατάχρησης των ελευθεριών που παρέχουν οι διαδικτυακοί τόποι. Ο ίδιος είναι σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία ο μεγαλύτερος πωλητής του ebay στη Βρετανία, με τα κέρδη του από τις αγοραπωλησίες να αγγίζουν τα 1,4 εκατ. στερλίνες τον χρόνο. Ο αυτόματος μηχανισμός που έχει στηθεί για να εντοπίζει το shill bidding – το τεχνητό «φούσκωμα» τιμών προς όφελος του πωλητή – είναι τόσο ελλιπής που μπορεί να παρακαμφθεί πολύ εύκολα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως οι «φύλακες» των συναλλαγών δεν έχουν την ικανότητα να εντοπίσουν παρασπονδίες που γίνονται από διαφορετικούς υπολογιστές ή ακόμη και από τον ίδιο υπολογιστή αν ο χρήστης χρησιμοποιήσει διαφορετικό λογαριασμό για να ολοκληρώσει τη συναλλαγή.


* Θύματα οι αγοραστές


Συνέπεια των ανωτέρω, πολλοί αγοραστές πέφτουν θύματα των απατεώνων. Η ίδια η εταιρεία, η οποία εορτάζει εφέτος 11 χρόνια ζωής, δεν δείχνει καμία διάθεση να καταπολεμήσει το φαινόμενο. Οπως σωστά προέβλεψε ο Παρασκευαΐδης, οι διαμαρτυρίες των θυμάτων πέφτουν σε ώτα μη ακουόντων. «Το ebay δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για την εξυπηρέτηση των πελατών του» δήλωσε χαρακτηριστικά στους «Sunday Times» πρώην στέλεχος της εταιρείας.


Τα τελευταία χρόνια το ebay θεωρείται – και δικαίως – ο μεγαλύτερος οίκος ηλεκτρονικών δημοπρασιών στον κόσμο. Μόνο στη Βρετανία, η λέσχη της ιστοσελίδας μετράει 15 εκατ. εγγεγραμμένους χρήστες. Η επισκεψιμότητά της έχει φτάσει σε φαινομενικές διαστάσεις. Μόνον η ενασχόληση με την ηλεκτρονική δημοπρασία αποτελεί το 10% του συνολικού χρόνου που περνούν οι χρήστες στο Internet. Αλλωστε, με τους 212 εκατ. εγγεγραμμένους χρήστες παγκοσμίως, δεν υπάρχει ποτέ έλλειψη αγαθών προς πώληση. Επιπλέον, το ωράριο του καταστήματος είναι – προφανώς – συνεχές.


* Οι σχέσεις εμπιστοσύνης


Το πρόβλημα είναι ότι οι σχέσεις εμπιστοσύνης αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για τη λειτουργία της ηλεκτρονικής αγοράς. Οι αγοραπωλησίες γίνονται σχεδόν ανώνυμα και εξ ολοκλήρου ηλεκτρονικά, ενώ τα αρχεία που εμπεριέχουν το «ιστορικό» κάθε χρήστη είναι απολύτως ανεξάρτητα από τις εταιρικές αρχές, εφόσον βασίζονται σε γραπτές αναφορές των ίδιων των χρηστών (feedback). Βάση του feedback γίνεται και η κατανομή των μελών σε βαθμίδες. Ο Παρασκευαΐδης, με τον έναν τρόπο ή με τον άλλον, είχε γίνει δεκτός στο εξαιρετικά αποκλειστικό κύκλωμα των «Titanium PowerSellers», μία τιμή που ελάχιστα μέλη καταφέρνουν να αποκτήσουν.


Οι ίδιες οι δημοπρασίες γίνονται με σχετικά απλό τρόπο. Μία δημοπρασία με τιμή εκκίνησης μία στερλίνα μπορεί να διαρκέσει και για μέρες, ενώ ο πωλητής δεν δικαιούται να αποσύρει το αντικείμενο 12 ώρες πριν από τη λήξη της προθεσμίας, δηλαδή την περίοδο που «ανάβουν» οι προσφορές. Ο Παρασκευαΐδης κατάφερνε να αποφεύγει αυτόν τον περιορισμό, πότε αγοράζοντας τα ίδια του τα κομμάτια και πότε βάζοντας φίλους και συνεργάτες να κάνουν υψηλές προσφορές, προσφορές που παραμένουν στα χαρτιά.


Οι απάτες στις ηλεκτρονικές δημοπρασίες διαφέρουν σημαντικά από τις πιο παραδοσιακές μορφές κερδοσκοπίας. Η ανωνυμία που προσφέρει το Διαδίκτυο, οι απρόσωπες συναλλαγές, το γεγονός ότι η δημοπρασία είναι ανοιχτή κυριολεκτικά σε όλον τον κόσμο, όλα συνωμοτούν για να χτίσουν τον «παράδεισο του απατεώνα». Η ίδια η απάτη σπανίως γίνεται αντιληπτή, και όταν γίνει οι συνέπειες για τον απατεώνα είναι μηδαμινές και το κόστος για τον αγοραστή δυσανάλογα μεγάλο. Μοναδικό «όπλο» για τους οίκους δημοπρασιών στο Διαδίκτυο είναι ένα – κατά κύριο λόγο αναποτελεσματικό – σύστημα βαθμολόγησης των χρηστών, τόσο των αγοραστών όσο και των πωλητών. Η κλίμακα αυτή, που χρησιμοποιείται κατά κόρον από οίκους όπως το ebay, έχει ένα δομικό ελάττωμα: βασίζεται στην επιτυχία των συναλλαγών και όχι στην εγκυρότητα των συμμετεχόντων. Αυτό σημαίνει πως στην πραγματικότητα οι πιο επιτυχημένοι απατεώνες «αμείβονται» από τους διοργανωτές με μεγαλύτερη βαθμολογία, πράγμα που τους επιτρέπει – όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του Παρασκευαΐδη – να γίνονται ανάρπαστοι με τους αγοραστές. Ετσι, το σύστημα της βαθμολογίας όχι μόνο δεν αποτρέπει την απάτη αλλά την ενθαρρύνει, δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο.


Το πρώτο πράγμα που χρειάζονται τα ηλεκτρονικά «κοράκια» είναι ένας αριθμός χρήστη. Επωφελούμενοι από την ανωνυμία τους, οι απατεώνες αυτοί λειτουργούν εντελώς διαφορετικά από τους συναδέλφους τους που δρουν στους παραδοσιακούς οίκους δημοπρασιών. Αντί να αποθαρρύνουν άλλους αγοραστές με σκοπό να αγοράσουν αντικείμενα σε χαμηλές τιμές, οι λεγόμενοι «shill bidders» λειτουργούν εκ μέρους του πωλητή και όχι του συλλέκτη. Στόχος τους δεν είναι να δημιουργήσουν «ευκαιρίες» απομακρύνοντας τους ενδιαφερομένους, αλλά να κρατήσουν την τιμή ενός αντικειμένου σε επίπεδα που ορίζει ο ο ιθύνων νους που βρίσκεται πίσω από το «κόλπο», δηλαδή ο πωλητής.


Οσο καλά και να είναι οργανωμένη η απάτη, πραγματική της βάση αποτελεί πάντοτε η ανθρώπινη πλεονεξία: «Πουλάω τα πάντα χωρίς να ορίσω ελάχιστη τιμή. Το κάνω γιατί πολύ απλά αυτή είναι η ανθρώπινη φύση. Οι άνθρωποι πιστεύουν πως θα πάρουν κάτι χωρίς αντάλλαγμα, πράγμα που στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει ποτέ».


 «Ετσι «έδιωχνα» τα αρχαία»


Ο ελληνοκύπριος γυναικολόγος εξομολογείται πώς κατάφερε να κερδίσει περιουσίες από την πώληση αρχαίων αντικειμένων μέσω του eBay:


«Ενας κανόνας που ακολουθώ πάντα είναι να μην ορίζω ελάχιστη τιμή. Στο μυαλό του αγοραστή, όταν μπορεί να αποκτήσει ένα αντικείμενο σχεδόν τζάμπα, αξίζει να το «χτυπήσει» στη δημοπρασία. Το αποτέλεσμα είναι ότι θα κάνει κάνα δυο προσφορές και έτσι εγώ βγαίνω κερδισμένος. Εδώ είναι ο αληθινός κόσμος, όχι ένας ηλεκτρονικός παράδεισος ευγενούς άμιλλας. Αν εγώ διαθέσω κάτι, οτιδήποτε, που για μένα έχει μεγάλη αξία και παράλληλα ανησυχώ μήπως δεν πιάσει τα λεφτά που περιμένω, τότε παίρνω πάλι τηλέφωνο τον φίλο μου και του λέω: «Για όνομα του Θεού, βάλτου κάνα δυο χιλιάρικα, στο κάτω κάτω σου φέρνω 100 στερλίνες σε πωλήσεις κάθε βδομάδα»».


 Ο «ΦΑΚΕΛΟΣ» ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΟΥ Βετεράνος στις πωλήσεις αρχαίων στο Διαδίκτυο


Ο πενηντάχρονος Ελληνοκύπριος θεωρείται ευρέως ένας από τους πιο επιτυχημένους χρήστες του ebay. Σύμφωνα με τον ίδιο, η φήμη του ήταν τέτοια που το διοικητικό συμβούλιο της ιστοσελίδας τού απηύθυνε πρόσκληση για να παραστεί σε τελετή απονομής βραβείων στο Λονδίνο. Το προφίλ του είναι λίγο ασυνήθιστο για έναν συλλέκτη αρχαιοτήτων. Το 2002 ο Παρασκευαΐδης παραιτήθηκε από τη θέση του στο νοσοκομείο του Χίτσινγκμπρουκ έπειτα από επανειλημμένα παράπονα για την ποιότητα των υπηρεσιών που προσέφερε.


Στη συνέχεια ο Παρασκευαΐδης ίδρυσε το BidAncient, έναν ηλεκτρονικό οίκο δημοπρασιών για αρχαία αντικείμενα που, όπως ο ίδιος διατείνεται, ανήκαν στο οικογενειακό του μουσείο. Η ιστοσελίδα δεν άργησε να γίνει μεγάλη επιτυχία και ο Παρασκευαΐδης έφτασε σύντομα να πουλάει ως και 30 αντικείμενα ημερησίως. Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε ο μεγάλος αριθμός από περικεφαλαίες που διέθεσε την πρώτη περίοδο της δραστηριότητάς του, μόνο που ορισμένοι από τους πελάτες του – έμπειροι συλλέκτες αλλά και ειδικοί αρχαιοτήτων – αμφιβάλλουν για τη γνησιότητα των «προϊόντων» που αγόρασαν στο BidAncient. Ο ίδιος ο Παρασκευαΐδης πάντως δηλώνει ότι τα αρχαία, και δη οι 35 περικεφαλαίες οπλιτών περί ων ο λόγος, αγοράστηκαν από γερμανό συλλέκτη και είναι αυθεντικές.


Οπως ήταν φυσικό, άπαξ και η ιστορία του Πρασκευαΐδη βγήκε στον αέρα, τα παράπονα εναντίον του ολοένα και πληθαίνουν. Ορισμένοι από τους καταγγέλλοντες υποψιάζονται ότι ο ίδιος ο Παρασκευαΐδης έκανε προσφορές για τα ίδια τα προϊόντα του, αποφεύγοντας έτσι να τα πουλήσει σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο. Το σύστημα που ακολουθούσε έχει αρκετά πλεονεκτήματα. Ο αγοραστής-φάντασμα, φυσικά, ποτέ δεν πληρώνει και η συναλλαγή ολοκληρώνεται μόνο στα χαρτιά. Με αυτόν τον τρόπο οι Παρασκευαΐδης και Σία κατάφερναν όχι μόνο να αποφεύγουν μια κανονική πώληση που θα τους απέφερε λιγότερα χρήματα από αυτά που επιθυμούσαν, αλλά ταυτόχρονα αποσπούσαν καλές κριτικές, που τους ανέβαζαν στα μάτια της κοινότητας του ebay. «Ο συνεργάτης μου δεν με πληρώνει. Απλώς γράφει στην ιστοσελίδα πως έμεινε ευχαριστημένος με τη συναλλαγή και αυτό είναι όλο» παραδέχτηκε ο Παρασκευαΐδης.