Οι πλούσιοι στο πλούσιο Νταβός της πλούσιας Ελβετίας. Οι φτωχοί στο φτωχό Πόρτο Αλέγκρε της φτωχής Βραζιλίας. Στο Νταβός, οι πρωθυπουργοί, οι υπουργοί, οι μεγαλοεπιχειρηματίες και οι διεθνείς μεγαλοπαράγοντες συζητούν και προωθούν τα συμφέροντά τους. Στο Πόρτο Αλέγκρε οι ακτιβιστές και οι υπερασπιστές των φτωχών και περιφρονημένων του κόσμου συζητούν και προωθούν τις πολιτικές τους για ισότητα και δικαιοσύνη. Ετσι έγινε και πέρυσι, έτσι θα γίνει και του χρόνου, πιθανότατα χωρίς αισθητές αλλαγές στις σχέσεις πλουσίων και φτωχών.
Εχει περάσει μισός περίπου αιώνας από τότε που η προσπάθεια ανάπτυξης των φτωχών χωρών εντάθηκε, χωρίς όμως να έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Κατά τη δεκαετία του 1960 η ανάπτυξη των φτωχών χωρών είχε γίνει ένας ανθηρός τομέας της οικονομικής βιβλιογραφίας και της διδασκαλίας στα πανεπιστήμια. Δυστυχώς, ούτε η οικονομική βοήθεια προς τις χώρες αυτές ούτε η οικονομική ανάλυση έφεραν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Οι μεγάλες ανισότητες μεταξύ των πλουσίων και φτωχών χωρών δεν μειώθηκαν σημαντικά. Το χειρότερο είναι ότι το απόλυτο ύψος του επιπέδου διαβίωσης σε πολλές φτωχές χώρες όχι μόνο δεν αυξήθηκε αλλά ίσως και να μειώθηκε. Είναι εκατοντάδες εκατομμύρια, ακόμη, οι άνθρωποι που ζουν με δύο ευρώ την ημέρα.
Τότε, πριν από πενήντα ή σαράντα χρόνια, λέγαμε ότι ο εχθρός των φτωχών ήταν η εκμετάλλευση των φτωχών χωρών από τις πλούσιες, δηλ. ο ιμπεριαλισμός. Με την πτώση του κομμουνισμού εξαφανίστηκε, ως διά μαγείας, και ο ιμπεριαλισμός. Σήμερα λέμε ότι ο εχθρός των φτωχών φέρει το όνομα της παγκοσμιοποίησης, χωρίς να είναι πάντοτε βέβαιο ποιο ακριβώς είναι το περιεχόμενο αυτού του όρου, αλλά οπωσδήποτε περιέχει, ρητά ή σιωπηρά, το στοιχείο της εκμετάλλευσης από τις πλούσιες χώρες.
Το γεγονός ότι, έπειτα από πάροδο μισού αιώνα, η ανάπτυξη των φτωχών χωρών δεν έχει επιτευχθεί, ακόμη και σε χώρες πλούσιες σε πρώτες ύλες, όπως π.χ. η Νιγηρία και η Βενεζουέλα, ή σε χώρες χωρίς φανερή εκμετάλλευση, όπως π.χ. η Κούβα και το Ιράν, είναι ένα σοβαρό επιχείρημα για να υποστηρίξει κανείς την άποψη ότι οι αιτίες της φτώχειας πρέπει να αναζητηθούν όχι μόνο (και ίσως όχι κυρίως) στις άνισες σχέσεις μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών αλλά στην κατάσταση που επικρατεί μέσα στις ίδιες τις φτωχές. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η οικονομική ανάπτυξη προϋποθέτει την επικράτηση μιας κουλτούρας ανάπτυξης, οπότε το ερώτημα είναι πώς αποκτάται η κουλτούρα ανάπτυξης σε μια χώρα που δεν ήταν ποτέ ανεπτυγμένη. Πολλοί επίσης υποστηρίζουν ότι οικονομική ανάπτυξη χωρίς εκπαίδευση γενικού και ειδικού χαρακτήρα είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο. Ακόμη πολλοί θεωρούν ότι η οικονομική βοήθεια, μέρος της οποίας είναι η τεχνική βοήθεια, δεν μπορεί να έχει σοβαρά αποτελέσματα αν δεν υπάρχει το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο. Εν ολίγοις, η οικονομική ανάπτυξη μιας φτωχής χώρας είναι εξαιρετικά δύσκολη και μακροχρόνια υπόθεση.
Οι καλές προθέσεις των ακτιβιστών του Πόρτο Αλέγκρε ελάχιστα μπορούν να επιτύχουν, πέραν της υπενθύμισης ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του πλανήτη ζει σε καθεστώς φτώχειας. Οι προσπάθειες για ανάπτυξη των χωρών του τρίτου κόσμου, είτε προέρχονται από τους πλουσίους του Νταβός ή από τους φτωχούς του Πόρτο Αλέγκρε, πρέπει να εντοπίσουν τις δυνατότητες που βρίσκονται στην κοινωνικοοικονομική διάρθρωση κάθε χώρας διότι μόνο η αξιοποίηση αυτών των δυνατοτήτων μπορεί να έχει σοβαρά θετικά αποτελέσματα.
Ο κ. Θεόδωρος Π. Λιανός είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
