Η εκπομπή ήταν πρωινή στην τηλεόραση. Αφορμή τα προβλήματα της γεωργίας και ο αρμόδιος υφυπουργός είχε κληθεί να εκφράσει τις απόψεις του. Σε τελική ανάλυση πρέπει να κατανοήσουν οι αγρότες, είπε, με ποιο τρόπο λειτουργούν οι αγορές. Δεν είναι μόνο οι επιδοτήσεις και οι ενισχύσεις, αφού τα αγαθά οφείλουν να διακινηθούν σε αγορές. Οσο λοιπόν ο αγρότης δεν προσπαθεί να γνωρίσει πώς λειτουργούν οι αγορές, τόσο τα αδιέξοδά του θα μεγαλώνουν.
Η άποψη αυτή με ισοπέδωσε. Τόσα χρόνια προσωπικές σπουδές, τόση επιμονή και αυστηρότητα στην ύλη, τόσες απαιτήσεις στην παρακολούθηση και στις εξετάσεις των φοιτητών με μοναδικό στόχο να κατανοήσουν πώς λειτουργούν οι αγορές και ο κ. υφυπουργός το θεώρησε δεδομένο για τους αγρότες. Γιατί, αναρωτήθηκα, απορρίπτω τους φοιτητές που δεν γνωρίζουν αγορές και δεν τους «επιδοτώ» με άριστα; Γιατί τους ζητάω όλο και περισσότερα, όταν ανενόχλητα θα μπορούσα να τους είχα «ενισχύσει» με το πτυχίο τους από την πρώτη ημέρα ώστε στη συνέχεια να μάθουν για τη λειτουργία της αγοράς εύκολα, όπως οι έλληνες αγρότες;
Υπερβολές βέβαια, αφού οι αγρότες, όπως και όλοι μας, δεν χρειάζεται να γνωρίζουν πώς λειτουργούν οι αγορές σε επιστημονικό επίπεδο για να τις αξιοποιήσουν. Σωστά, αρκεί όμως και κάποιος υπεύθυνος να έχει κατ’ επανάληψη πει ότι οφείλουμε να προσέχουμε γιατί κατ’ αρχήν υπάρχουν, και όχι το μόνο που μας ενδιαφέρει να είναι πόσο πετυχημένη ήταν η διαπραγμάτευση του υπουργού στον καθορισμό των επιδοτήσεων και των εγγυήσεων. Αρκεί κάποιος υπεύθυνος να υπενθυμίζει ότι οι επιδοτήσεις και οι ενισχύσεις υπάρχουν για να άρουν τα αδιέξοδα και όχι για να γίνουν κανόνας. Αρκεί κάποιος υπεύθυνος να γνωρίζει και να πιστεύει στις αγορές και όχι να τις θεωρεί καπιταλιστικό εργαλείο για διαχείριση των κοινωνικών ανισοτήτων. Αρκεί κάποιος υπεύθυνος επιτέλους να χρησιμοποιεί τις ενισχύσεις για να καθοδηγήσει τα παραγωγικά κίνητρα των αγροτών στην ανάπτυξη και όχι για να κερδίσει την υποστήριξή τους.
Το θέμα λοιπόν δεν έχει να κάνει με το κατά πόσον οι αγρότες κατανοούν τις αγορές ή έχουν εθιστεί σε μορφές κινήτρων που δεν μπορούν πλέον να συντηρήσουν τα εισοδηματικά τους επίπεδα. Το θέμα αφορά όλους εκείνους που καθοδηγούν τις ενέργειες των αγροτών προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Αν οι συγκεκριμένοι κύριοι γνωρίζουν, σέβονται και καθοδηγούν τις αγορές ανεξάρτητα από τις ατέλειες και τις αδυναμίες τους, το αποτέλεσμα θα είναι προς όφελος των αγροτών. Αντίθετα, αν θεωρούν ότι αποτελεί πρωταρχική υποχρέωση των αγροτών να κατανοούν ή να σπουδάσουν τη λειτουργία των αγορών και ο ρόλος των υπευθύνων είναι να επιβραβεύουν τη γνώση, αναμφίβολα είναι σε αδιέξοδο.
Η οικονομική βιβλιογραφία βρίθει από επιστημονικά άρθρα, που εξηγούν με ποιο τρόπο μια μη μεθοδευμένη και με στόχο την αξιοποίηση των κινήτρων των συναλλασσομένων παρέμβαση στις αγορές, οδηγεί ακόμη και σε κατάρρευση των αγορών. Ολοι γνωρίζουμε ότι η ΚΑΠ (Κοινή Αγροτική Πολιτική) είναι ένας ατελέσφορος μηχανισμός, όχι γιατί απορροφά σημαντικό τμήμα των πόρων, αλλά διότι καταστρέφει την ευελιξία του συστήματος. Οι μηχανισμοί ενίσχυσης λοιπόν άλλαξαν με στόχο τη διόρθωση των αμαρτημάτων. Τι αντιπαραβάλαμε σ’ αυτή την αλλαγή; Ελλειψη φαντασίας, απροσάρμοστη συμπεριφορά, υπερήφανη αδιαλλαξία και μικροπολιτική προχειρότητα. Τέσσερα λάθη στην τιμή του ενός. Αγνοήσαμε τη βασική αρχή που καθοδηγεί τις ενέργειες όλων όσοι εφαρμόζουν διαρθρωτικές παρεμβάσεις. Οι αλλαγές προϋποθέτουν θετική βούληση όσων συμμετέχουν. Και αν αυτή δεν υπάρχει, οφείλουν να την επηρεάσουν λογικά όλοι εκείνοι που αντιλαμβάνονται τις αγορές και τα κίνητρα των συμμετεχόντων. Αν αντίθετα περιμένουμε οι αγρότες από μόνοι τους να αξιολογήσουν τα οφέλη των μεταβολών που τους επιβάλλονται, το μόνο που θα πετύχουμε είναι να τρέχουμε πυροσβεστικά συνεχώς πίσω από τα γεγονότα και τις στρεβλώσεις που θα δημιουργούν οι εξαγγελίες μας και οι παρενέργειές τους.
Ο κ. Νίκος Γ. Χαριτάκης είναι επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
