Η οικονομία είναι αποσταθεροποιημένη. Οι αγορές με κόπο προσπαθούν να ορθοποδήσουν μετά την ύφεση του προηγούμενου τριμήνου. Ο πληθωρισμός παίρνει την επικίνδυνη ανοδική του πορεία. Και το ερώτημα που προβληματίζει πολλούς είναι ένα: Μήπως έχει φθάσει η στιγμή να σκεφθούμε επιστροφή των αποταμιεύσεων στο ΧΑΑ; «Επιστροφή στα όπλα» ή «Η ανάπαυση του πολεμιστή» είναι λοιπόν η επόμενη ταινία που πρέπει να δούμε;
Το να θεωρήσουμε ότι τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας είναι ενθαρρυντικά θα ήταν παρακινδυνευμένο. Στο μακροοικονομικό περιβάλλον η αβεβαιότητα είναι διάχυτη. Πόλεμος, ύφεση, πληθωρισμός, αλλεπάλληλες κυβερνητικές καθυστερήσεις και ανασφάλειες, αύξηση στην τιμή του πετρελαίου, διεύρυνση των εμπορικών και των προϋπολογισμένων ελλειμμάτων είναι με αδρές γραμμές η πρώτη εντύπωση. Θα έλεγε λοιπόν κανείς ότι καλύτερα υπό τις δεδομένες συνθήκες να κρατήσουμε αποστάσεις.
Σε μικροοικονομικό επίπεδο, οι συνθήκες είναι ανάλογες. Τα επιχειρηματικά κέρδη συρρικνώνονται. Το 2002, για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, εκτιμάται ότι θα είναι πιο απογοητευτικό στην κερδοφορία από το 2001. Τα περιθώρια κέρδους συνεχίζουν να περιορίζονται. Τέλος, στο πρώτο εξάμηνο εξαντλείται και η δεύτερη δόση της νέας ρευστότητας που δημιούργησε η προσαρμογή των υποχρεωτικών δεσμεύσεων των εμπορικών τραπεζών στα δεδομένα της ΕΕ. Αποτέλεσμα, τα τραπεζικά κέρδη αγγίζουν τα ανώτερα επίπεδά τους ως προς την αύξηση των δανειακών συμβολαίων.
Μήπως λοιπόν είναι πιο φρόνιμο να θεωρήσουμε ότι και η κεφαλαιαγορά ήταν μαζί με πολλά άλλα ένα καπρίτσιο που ήρθε και πέρασε;
Η κακή μακροοικονομική συγκυρία και ο πόλεμος, σε συνδυασμό με την απελπιστικά βεβαρημένη προϊστορία του ΧΑΑ, δεν αφήνουν και πολλά περιθώρια ελιγμών. Τα άτομα οφείλουν να είναι και είναι πλέον πιο προσεκτικά με τις επενδύσεις τους σε σχέση με το παρελθόν. Από την άλλη πλευρά όμως και οι λόγοι οι οποίοι πριν από λίγα μόλις χρόνια μάς έκαναν να τρέχουμε ως παράφρονες στην αγορά δεν εξαφανίστηκαν τελείως. Δεν χάθηκε σε τελική ανάλυση η πολλαπλασιαστική επίπτωση ούτε του ΚΠΣ-3 ούτε των Ολυμπιακών Αγώνων. Οσο κι αν τα περιθώρια σε σχέση με το παρελθόν είναι περιορισμένα, οι επιχειρήσεις δεν ξέχασαν ότι μοναδικός τρόπος για να ξεπεράσουν τη χαμηλή κερδοφορία τους και να δημιουργήσουν ανάκαμψη βρίσκεται στη μείωση των δαπανών και στην αύξηση της παραγωγικότητας. Αναγκαστικά λοιπόν τα κέρδη θα ανακάμψουν και οι αποδόσεις θα επανέλθουν στα αντικειμενικά τους επίπεδα.
Αρκεί το ερώτημα σε σχέση με το παρελθόν να τοποθετηθεί διαφορετικά. Υπάρχει διέξοδος και αν ναι, με ποιον τρόπο; Στο παρελθόν το σύνολο του ΧΑΑ έτρεχε και μαζί με αυτό έτρεχαν και πολλοί «επενδυτές». Σήμερα, αν πιστεύουμε ότι η μεγάλη καταιγίδα τείνει να κοπάσει, η στρατηγική μας οφείλει να είναι και πάλι προς το ΧΑΑ αλλά με διαφορετικό τρόπο. Αλλωστε πώς είναι δυνατό να παραγνωρίσουμε ότι η αγορά δεν είναι τίποτε άλλο από το σύνολο των επί μέρους μονάδων που την απαρτίζουν. Αν είναι έτσι λοιπόν και αν προσέξουμε, θα παρατηρήσουμε ότι και ευκαιρίες υπάρχουν και λογικά είναι περισσότερες. Τι δεν πρέπει να κάνουμε. Κανόνας πρώτος και μοναδικός. Δεν μπορούμε να περιμένουμε για μία ακόμη φορά να μπούμε στο άρμα της ανάκαμψης. Η εποχή των μαζικών επιθέσεων πέρασε. Σήμερα οι πόλεμοι είναι τακτικοί και γίνονται με ειδικές δυνάμεις. Μπορούμε να επανέλθουμε επιλεκτικά και αφού μελετηθούν με προσοχή οι θέσεις που θα καταλάβουν οι ειδικές δυνάμεις. Χωρίς λοιπόν να θέλουμε να μιλήσουμε για μια περίοδο με αφθονία στόχων, θα ήταν λάθος να μην παραδεχθούμε ότι οι ευκαιρίες αρχίζουν να είναι αρκετές και ενδιαφέρουσες.
Ο κ. Νίκος Γ. Χαριτάκης είναι επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
