Για πολλές δεκαετίες δεν μπορούσα να κατανοήσω γιατί πρέπει οι πολιτικοί αρχηγοί να ανακοινώνουν τις θέσεις των κομμάτων τους στην Εκθεση Θεσσαλονίκης. Το μυστήριο αυτό λύθηκε πρόσφατα στο μυαλό μου όταν τυχαία, για μια προσωπική μου δουλειά, επισκέφθηκα το υπουργείο Ανάπτυξης. Εκεί λοιπόν σε περίβλεπτη θέση, κοντά στους ανελκυστήρες, και μακριά από τις σκάλες για να αποφευχθούν πιθανά ατυχήματα, είχε αναρτηθεί μια αφίσα τυπωμένη από το υπουργείο Εσωτερικών με έξοδα των ελλήνων φορολογουμένων και με τίτλο «Τα δικαιώματα του πολίτη στη Δημόσια Διοίκηση».
Αφού τη διάβασα με προσοχή αναρωτήθηκα αν η αναφορά στους πολίτες και στα δικαιώματά τους με αφορούσε. Δεν θα είχα καμία αμφιβολία ότι λογικά έπρεπε να με αφορά, αλλά από την άλλη πλευρά το όλο κείμενο ήταν πολύ τιμητικό. Χρησιμοποιώντας τη λέξη υποχρέωση των δημοσίων υπηρεσιών προς εμένα τον πολίτη η ανακοίνωση έλεγε ότι: πρέπει να μας απαντούν εμπρόθεσμα, να διεκπεραιώνουν τις υποθέσεις το αργότερο, πλην ειδικών εξαιρέσεων, σε εξήντα (60) ημέρες, να χορηγούν πιστοποιητικά και βεβαιώσεις σε δέκα (10) ημέρες, να διευκολύνουν την πρόσβασή μας στα αρχεία, να μας καλούν σε ακρόαση, πριν από την επιβολή δυσμενούς μέτρου, να διαθέτουν έντυπα αιτήσεων υπευθύνων δηλώσεων και χαρτοσήμων, να δέχονται αιτήσεις με Fax, να αρκούνται στο δελτίο ταυτότητας κ.ά. Για πρώτη φορά ίσως τον ενικό της εμπειρίας τού «άκου να σου πω» τον αντικαθιστούσε η λέξη «υποχρέωση». Κάποιοι δημόσιοι λειτουργοί είναι υποχρεωμένοι σ’ εμένα τον πολίτη να κάνουν όλα όσα περιέγραφε με μεγάλη σαφήνεια η ανακοίνωση.
Το ενδιαφέρον είναι ότι αμέσως μόλις ολοκλήρωσα την ενημέρωση που μου παρείχε η αφίσα κατανόησα και γιατί οι λόγοι πραγματοποιούνται στη Θεσσαλονίκη και όχι στην Αθήνα. Πολύ απλά γιατί ο κορμός, αν όχι το σύνολο των υπηρεσιών του Δημοσίου, βρίσκεται στην Αθήνα. Αν λοιπόν είχαμε τους λόγους στην Αθήνα θα διατρέχαμε τον κίνδυνο την επομένη της ομιλίας ένας πολίτης τελείως τυχαία να διάβαζε την αφίσα με τα δικαιώματά του, μπορεί και να την πίστευε και τότε, ούτε και αυτός ο τομέας της Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών δεν θα μπορούσε να τον εξυπηρετήσει στο σοκ. Αντίθετα, μακριά από την ωμή πραγματικότητα, οι ομιλίες των πολιτικών αρχηγών φαντάζουν σαν τη συμπεριφορά του λαγού στο ανέκδοτο με το λιοντάρι «λέμε και κανένα αστείο για να περνάει η ώρα».
Ή μήπως δεν είναι έτσι; Πόσες φορές οι οικονομικές εκτιμήσεις της Θεσσαλονίκης επειδή δεν επαληθεύθηκαν, διορθώθηκαν εκ των υστέρων στον προϋπολογισμό ή στην έκθεση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος; Πόσες φορές οι προθέσεις των ομιλιών στην Εκθεση αντί να πάρουν σάρκα και οστά ξεχάστηκαν λόγω αναποτελεσματικής συμπεριφοράς του Δημοσίου;
Αρα άλλος είναι ο στόχος της αφίσας της Αθήνας και άλλος ο στόχος της ομιλίας της Θεσσαλονίκης. Οι συντάκτες του κειμένου για όλα όσα ωραία περιγράφονται στην αφίσα έχουν ως επιδίωξή τους όχι να μας ενημερώσουν για τα δικαιώματά μας αλλά να μας προτρέψουν να τα διεκδικήσουμε.
Δεν τους παραξενεύει όμως το ότι όπως δεν μας ενθουσιάζουν πλέον στη Θεσσαλονίκη άλλο τόσο και δεν επιτυγχάνουν να μας προτρέψουν να διεκδικήσουμε βασικά μας δικαιώματα; Η βασική αρχή προϋποθέτει να υπάρχουν και να λειτουργούν αποτελεσματικοί μηχανισμοί επιβολής των νόμων και των κανόνων διοίκησης. Οσο λοιπόν οι πολίτες γνωρίζουν ότι η αμέλεια των δημοσίων λειτουργών που οδηγεί σε ηθική ή και σε οικονομική τους ζημιά δεν προστατεύεται, αφού οι μηχανισμοί επιβολής των δικαιωμάτων σχεδόν δεν υπάρχουν, είναι λογικό αντί να εμπίπτουν στον πειρασμό να διεκδικούν τα δικαιώματά τους να επιλέγουν διαφορετικούς αλλά πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς επίλυσης των διαφορών τους με το Δημόσιο.
Ο κ. Νίκος Γ. Χαριτάκης είναι επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
