Δέκα χρόνια έχουν περάσει από την πτώση του Τείχους και το ελληνικό κεφάλαιο έχει πλέον αποκτήσει αδιαμφισβήτητα δεσπόζουσα θέση στις οικονομίες των Βαλκανίων. Μεταξύ 20% και 30% των άμεσων αλλοδαπών επενδύσεων στην περιοχή είναι ελληνικής προέλευσης ενώ η Ελλάδα κατέχει περίοπτη θέση ως εξαγωγική δύναμη έχοντας την πρωτιά στην Αλβανία και στην πΓΔΜ και προκαλώντας πάνω από το 10% των εξαγωγών της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη Βουλγαρία και στη Γιουγκοσλαβία.
Πολλοί οι λόγοι, πολλές οι ερμηνείες αυτής της εξέλιξης. Η καθοριστική παράμετρος είναι όμως μία: η τάση των Ελλήνων, ως επενδυτών, στελεχών και επιχειρηματιών, να δικτυώνονται μεταξύ τους στην περιοχή.
Π.χ., τα στεγνά στατιστικά δεδομένα των εμπορικών συναλλαγών διαμορφώνονται τελικά από μια τέτοια κοινωνικοεπιχειρηματική πραγματικότητα. Οι ελληνικές εξαγωγές στην περιοχή είναι αποτέλεσμα της διασύνδεσης μεταξύ εκατοντάδων ελλήνων εμπόρων που εγκαταστάθηκαν στα Βαλκάνια μετά το 1989 και εξαγωγικών επιχειρήσεων εγκατεστημένων στην Ελλάδα. Οι μεν ανοίχθηκαν στις αγορές των Βαλκανίων και δημιούργησαν εκεί όπου υπήρχε πραγματικό κενό μια στοιχειώδη όσο και απαραίτητη υποδομή διάθεσης καταναλωτικών προϊόντων. Οι δε χρησιμοποίησαν αυτή την υποδομή για να διαθέσουν τα προϊόντα τους στις γειτονικές μας αγορές. Τι τους έφερε κοντά; Η απλή πραγματικότητα της κοινής γλώσσας, η σχετική ευκολία της συναλλαγής με οικείους ανθρώπους και σε μικρές αποστάσεις.
Αλλά και η πιο σύνθετη επενδυτική δραστηριότητα είναι συχνά προϊόν αυτής της κοινωνικοεπιχειρηματικού χαρακτήρα δικτύωσης. Η 3Ε και η Αθηναϊκή Ζυθοποιία είναι στενά συνδεδεμένες οντότητες με τις πολυεθνικές Coca-Cola και Heineken. Ταυτόχρονα όμως είναι και οργανισμοί που διοικούνται από Ελληνες, μετόχους και στελέχη, που είναι οικείοι μεταξύ τους παίκτες στην ίδια ελληνική αγορά εδώ και δεκαετίες. Μέσα από τη συνεργασία τους στα Βαλκάνια εξάγουν τη μεταξύ τους εξοικείωση προς αμοιβαίο όφελος, με την 3Ε να συμμετάσχει σε ένα ακόμη προϊόν μαζικής κατανάλωσης, την μπίρα, και την Αθηναϊκή Ζυθοποιία να χρησιμοποιεί την υποδομή τής 3Ε για να μπει σε αυτές τις αγορές με το κλειδί στο χέρι. Ανάλογες συνέργειες ανακάλυψαν οι κκ. Δασκαλόπουλος της Δέλτα και Θεοδωρόπουλος της Chipita στα Βαλκάνια. Είναι απλώς σύμπτωση, και μάλιστα άνευ σημασίας, ότι έπαιζαν μπάσκετ μαζί στα εφηβικά τους χρόνια ή ότι οι βάσεις της συνεργασίας τους ετέθησαν και με τη διαμεσολάβηση του εν Αθήναις εγκατεστημένου venture capitalist κ. Αγγελου Πλακόπιτα; Σίγουρα όχι.
Στα Βαλκάνια η επένδυση του ενός Ελληνα προικοδοτεί τον άλλον και ενισχύει και τους δύο. Οταν εξαγόρασαν η Εθνική, η Πίστεως και η Eurobank τοπικές τράπεζες στην περιοχή εμμέσως: (i) ενίσχυσαν τις δραστηριότητες των συνεργατών τους, όπως στον τομέα της πληροφορικής (κλασική περίπτωση αυτή της Informer που έχει αναλάβει την αναβάθμιση των συστημάτων πληροφορικής των θυγατρικών τραπεζών της Εθνικής στα Βαλκάνια), (ii) βελτίωσαν την ικανότητα των ελλήνων επενδυτών να εντοπίσουν και να εκμεταλλευθούν επενδυτικές ευκαιρίες, μια που οι ισολογισμοί των εξαγορασθεισών βαλκανικών τραπεζών βρίθουν σχέσεων με σημαντικές τοπικές επιχειρήσεις, και (iii) διεύρυναν συνολικά τη δικτύωση του ελληνικού κεφαλαίου, μια που οι διοικήσεις των εξαγορασθεισών τοπικών τραπεζών αποτελούνται από ισχυρά μέλη των τοπικών ελίτ. Αναλόγως η παρουσία ελλήνων διανομέων στα Βαλκάνια (π.χ. Γερμανός, Φουρλής – Κωτσόβολος, Notoscom) τοποθετεί τους έλληνες κατασκευαστές, οι οποίοι κατά κύριο λόγο ανασκευάζουν τα υπό ανάπτυξη δίκτυα των ελλήνων διανομέων, στις αγορές ακινήτων των σημαντικότερων αστικών κέντρων της περιοχής ενώ στις τηλεπικοινωνίες ο ΟΤΕ ενισχύει επιχειρήσεις στον τομέα της τεχνολογίας και της διανομής (Intracom και Γερμανός).
Τι μας λένε αυτά τα παραδείγματα; Οτι οι επιχειρήσεις και αυτοί που τις διοικούν δεν λειτουργούν στο κενό αλλά βρίσκονται πάντα μέσα σε μια πυκνά κοινωνική, με την ευρύτερη έννοια του όρου, δικτύωση. Αυτή η δικτύωση όχι μόνο είναι εξαγώγιμη σε γειτονικές αγορές αλλά και διαμορφώνει στρατηγικού χαρακτήρα ευκαιρίες και κατευθύνσεις για τις ελληνικής προέλευσης, αν όχι πάντα ιδιοκτησίας, επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στα Βαλκάνια.
Ο κ. Αντώνης Καμάρας είναι ερευνητής στο Hellenic Observatory της London School of Economics.
